Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мозамбик Республикасы (порт. República de Moçambique [ʁɛˈpublikɐ di musɐ̃ˈbiki]) — Оңтүстік-Шығыс Африкада орналасқан мемлекет. Жер аумағы 801,6 мың км². Астанасы – Мапуту қаласы Халқы – 32 млн. Тұрғындарының 47%-ын макуа-ломве, 23%-ын тсонга, қалған бөлігін малави, шона, яо этн. топ өкілдері құрайды. Ресми тілі – португал тілі, макуа, малави, тсонга, шона, суахили тілдері де кең таралған. Халқының 30%-ы христиандар, 10%-ы мұсылмандар, 60%-ы жергілікті діни сенімдерді ұстанады. Мозамбик әкімшілік жағынан 11 провинцияға бөлінеді. Мемлекет басшысы – президент. Жоғарғы заң шығарушы органы – бір палаталы Республика ассамблеясы. Жоғары атқарушы органы – үкімет. Ұлттық мейрамы – Тәуелсіздік күні – 25 маусым (1975). Мозамбик 1975 жылдан БҰҰ-ға, (АБҰ) мүше. Ақша бірлігі – метикал.
| Мозамбик Республикасы República de Moçambique (порт.) Jamhuri ya Msumbiji | |||||
| |||||
| Әнұран: | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 25 маусым 1975 жыл (Португалиядан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілі | португал тілі | ||||
| Елорда | Мапуту | ||||
| Ірі қалалары | Мапуту, , , | ||||
| Үкімет түрі | Президенттік республика | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 35-ші орын 801 590 км² 2,2 | ||||
| Жұрты • Сарап (2016) • Санақ (2007) • Тығыздығы | ▲ 28 829 476 адам (50-шы) 21 397 000 адам 28,7 адам/км² (178-ші) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2017) • Жан басына шаққанда | 37,386 млрд. $ 1,265 $ | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2017) • Жан басына шаққанда | 12,345 млрд. $ 417 $ | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,437 (төмен) (180-шы) | ||||
| Валютасы | |||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | |||||
| ISO коды | MZ | ||||
| ХОК коды | MOZ | ||||
| Телефон коды | +258 | ||||
| Уақыт белдеулері | UTC+2 және Africa/Maputo | ||||
Мозамбик Африканың оңтүстік-шығысында орналасқан. Солтүстігінде Танзаниямен, батысында Малави, Замбия, Зимбабвемен, оңтүстігінде Эсватини және Оңтүстік Африка Республикасымен, шығысында теңізімен шектесіп жатыр. Әкімшілік жағынан 11 провинцияға бөлінеді. Ресми тілі - португал тілі, сондай-ақ жергілікті халықтардың макуа,малави, , , суахили тілдері де кеңінен қолданылады. . Жоғары заң шығарушы органы бір палаталы парламент - Республика ассамблеясы. Жоғары атқарушы органы - Үкімет
Табиғаты
Елдің солтүстігінде биіктігі 2419 метрге дейін жететін Шығыс Африка таулары орналасқан. Ең биік жері батыстағы Матабеле (2436 м) шыңы. Шығыс мұхит жағалауларында ойпатты жазық бар, орталық бөлігі таулы келеді. Мозамбиктің негізгі өзендері: Замбези мен Лимпопо. Ең үлкен көлі ішінара Мозамбик аумағына орналасқан Ньяса (Малави) көлі. Негізгі пайдалы қазбалары: таскөмір, титан, темір кендері, боксит пен мыс. Солтүстігінде сирек ормандар, жағалауларында ылғалды саванна, ірі өзендердің жағасында мәңгі жасыл ағаштардың бірнеше түрлері өсетін орман бар. Жануарлар дүниесі бай әрі алуан түрлі болып келеді. Оңтүстік Африканың басқа жерлерінде ұлттық бақтар мен қорықтарды ғана мекендейтін Африка пілдері, киіктер, керіктер, мүйізтұмсықтар, арыстандар, леопардтар, шиебөрілер өмір сүреді. Ормандарында маймылдар, жыландар мен құстар көп. Сирек кездесетін ақ мүйізтұмсық, кафр буйволы өседі. Солтүстігінде климат субэкваторлық, муссонды, оңтүстігінде тропикалық пассаттық. Жылдық орташа температурасы оңт-те 20 – 22°С, солтүстікте 25 – 28°С шамасында. Оңтүстік бөлігіндегі жылдық жауын-шашын мөлшері 750 – 1000 мм, ал солтүстік бөлігінде 1500 мм-ге дейін жетеді.
Тарихы
Мозамбик жерін ежелгі заманнан бушмендер мен готтентоттар мекендеді. Кейіннен оларды банту тайпалары ығыстырды. Б.з. 1-мыңжылдығының соңы мен 2- мыңжылдықтың басында Мозамбик аумағында мемлекет бірлестіктері (ең ірісі Мономотапа) пайда болды. 8 ғасырдан бастап арабтар, 16 ғасырдың басынан португалдар Мозамбик жағалауларына өтіп, елге ішкерілей ене бастады. Португалдар 1505 жылы Софала фортын, 1508 жылы Мозамбик бекінісін салды. 1629 жылы португалдар Мономотапаның билеушісін өздеріне бағынышты ететін шартқа қол қоюға мәжбүр етті. 17 – 18 ғасырларда португал отаршылдары Мозамбик аумағында құл саудасымен айналысты. Құлдарды Бразилиядағы қант плантацияларына жұмыс істеуге тасыды. 1752 жылы Португалияның дербес отарына айналды. Португалдардың Мозамбиктің ішкі аудандарына толық билік орнатпақ болған әрекеттері Ватуа мемлекетімен арадағы ұзаққа созылған соғысқа әкеп соқты. Африкалықтар 1894 – 95 жылы отаршылдарды бірнеше рет жеңіліске ұшыратты. Тек 1895 жылдың соңында ғана португалдар ватуалықтарға тойтарыс беріп, басшыларын тұтқындады. Бұдан кейін де қарулы күрес 2 жылға созылды. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін басқа Африка елдері сияқты Мозамбикте де ұлт-азаттық қозғалысы күшейді. 1962 жылы құрылған ФРЕЛИМО (Мозамбикті азат ету майданы) қарулы ұйымы тәуелсіздік алу жолында португалдармен күрес жүргізді. Нәтижесінде 1975 жылы 25 тамызда Португалия Мозамбиктің тәуелсіздігін мойындауға мәжбүр болды. Мозамбик ұлттық қарсыласу қозғалысы мен билік арасындағы 16 жылға созылған азамат соғысы 1992 жылы бейбіт келісімге қол қоюмен аяқталды.
Экономикасы
Ауыл шаруашылығы мен су энергетикасының экономикалық мүмкіндіктеріне қарамастан Мозамбик Африканың ең кедей елдерінің қатарында қалып отыр. Өнеркәсібінің неғұрлым дамыған салалары: мұнай өңдеу, химия, тоқыма, темекі, тамақ өндірісі. Негізгі ауыл шаруашылығы дақылдары: мақта, қант құрағы, шай, маниох, жүгері, күріш. Экспортқа кешью жаңғағы, қант, мұнай өнімдерін, копра, мақта, цитрустық жемістер шығарады. Сырттан машина, түрлі құрал-жабдықтар, азық-түлік сатып алады. Ұлттық жалпы өнімнің жан басына шаққандағы мөлшері 500 АҚШ долларына тең (1997). Негізгі сауда серіктестері – Португалия, Оңтүстік Африка Республикасы, АҚШ.
Дереккөздер
- Mozambique. International Monetary Fund.
- - Human Development Reports.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 17 46 00 o e 35 28 00 sh b 17 76667 o e 35 46667 sh b 17 76667 35 46667 G O Ya Mozambik Respublikasy port Republica de Mocambique ʁɛˈpublikɐ di musɐ ˈbiki Ontүstik Shygys Afrikada ornalaskan memleket Zher aumagy 801 6 myn km Astanasy Maputu kalasy Halky 32 mln Turgyndarynyn 47 yn makua lomve 23 yn tsonga kalgan boligin malavi shona yao etn top okilderi kurajdy Resmi tili portugal tili makua malavi tsonga shona suahili tilderi de ken taralgan Halkynyn 30 y hristiandar 10 y musylmandar 60 y zhergilikti dini senimderdi ustanady Mozambik әkimshilik zhagynan 11 provinciyaga bolinedi Memleket basshysy prezident Zhogargy zan shygarushy organy bir palataly Respublika assambleyasy Zhogary atkarushy organy үkimet Ұlttyk mejramy Tәuelsizdik kүni 25 mausym 1975 Mozambik 1975 zhyldan BҰҰ ga ABҰ mүshe Aksha birligi metikal Mozambik Respublikasy Republica de Mocambique port Jamhuri ya MsumbijiӘnuran TarihyTәuelsizdik kүni 25 mausym 1975 zhyl Portugaliyadan Memlekettik kurylymyResmi tili portugal tiliElorda MaputuIri kalalary Maputu Үkimet tүri Prezidenttik respublikaGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 35 shi oryn 801 590 km 2 2Zhurty Sarap 2016 Sanak 2007 Tygyzdygy 28 829 476 adam 50 shy 21 397 000 adam 28 7 adam km 178 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2017 Zhan basyna shakkanda 37 386 mlrd 1 265 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2017 Zhan basyna shakkanda 12 345 mlrd 417 ADI 2017 0 437 tomen 180 shy ValyutasyҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody MZHOK kody MOZTelefon kody 258Uakyt beldeuleri UTC 2 zhәne Africa Maputo Mozambik Afrikanyn ontүstik shygysynda ornalaskan Soltүstiginde Tanzaniyamen batysynda Malavi Zambiya Zimbabvemen ontүstiginde Esvatini zhәne Ontүstik Afrika Respublikasymen shygysynda tenizimen shektesip zhatyr Әkimshilik zhagynan 11 provinciyaga bolinedi Resmi tili portugal tili sondaj ak zhergilikti halyktardyn makua malavi suahili tilderi de keninen koldanylady Zhogary zan shygarushy organy bir palataly parlament Respublika assambleyasy Zhogary atkarushy organy ҮkimetTabigatyEldin soltүstiginde biiktigi 2419 metrge dejin zhetetin Shygys Afrika taulary ornalaskan En biik zheri batystagy Matabele 2436 m shyny Shygys muhit zhagalaularynda ojpatty zhazyk bar ortalyk boligi tauly keledi Mozambiktin negizgi ozenderi Zambezi men Limpopo En үlken koli ishinara Mozambik aumagyna ornalaskan Nyasa Malavi koli Negizgi pajdaly kazbalary taskomir titan temir kenderi boksit pen mys Soltүstiginde sirek ormandar zhagalaularynda ylgaldy savanna iri ozenderdin zhagasynda mәngi zhasyl agashtardyn birneshe tүrleri osetin orman bar Zhanuarlar dүniesi baj әri aluan tүrli bolyp keledi Ontүstik Afrikanyn baska zherlerinde ulttyk baktar men koryktardy gana mekendejtin Afrika pilderi kiikter kerikter mүjiztumsyktar arystandar leopardtar shieboriler omir sүredi Ormandarynda majmyldar zhylandar men kustar kop Sirek kezdesetin ak mүjiztumsyk kafr bujvoly osedi Soltүstiginde klimat subekvatorlyk mussondy ontүstiginde tropikalyk passattyk Zhyldyk ortasha temperaturasy ont te 20 22 S soltүstikte 25 28 S shamasynda Ontүstik boligindegi zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 750 1000 mm al soltүstik boliginde 1500 mm ge dejin zhetedi TarihyMozambik zherin ezhelgi zamannan bushmender men gottentottar mekendedi Kejinnen olardy bantu tajpalary ygystyrdy B z 1 mynzhyldygynyn sony men 2 mynzhyldyktyn basynda Mozambik aumagynda memleket birlestikteri en irisi Monomotapa pajda boldy 8 gasyrdan bastap arabtar 16 gasyrdyn basynan portugaldar Mozambik zhagalaularyna otip elge ishkerilej ene bastady Portugaldar 1505 zhyly Sofala fortyn 1508 zhyly Mozambik bekinisin saldy 1629 zhyly portugaldar Monomotapanyn bileushisin ozderine bagynyshty etetin shartka kol koyuga mәzhbүr etti 17 18 gasyrlarda portugal otarshyldary Mozambik aumagynda kul saudasymen ajnalysty Қuldardy Braziliyadagy kant plantaciyalaryna zhumys isteuge tasydy 1752 zhyly Portugaliyanyn derbes otaryna ajnaldy Portugaldardyn Mozambiktin ishki audandaryna tolyk bilik ornatpak bolgan әreketteri Vatua memleketimen aradagy uzakka sozylgan sogyska әkep sokty Afrikalyktar 1894 95 zhyly otarshyldardy birneshe ret zheniliske ushyratty Tek 1895 zhyldyn sonynda gana portugaldar vatualyktarga tojtarys berip basshylaryn tutkyndady Budan kejin de karuly kүres 2 zhylga sozyldy 2 dүniezhүzilik sogystan kejin baska Afrika elderi siyakty Mozambikte de ult azattyk kozgalysy kүshejdi 1962 zhyly kurylgan FRELIMO Mozambikti azat etu majdany karuly ujymy tәuelsizdik alu zholynda portugaldarmen kүres zhүrgizdi Nәtizhesinde 1975 zhyly 25 tamyzda Portugaliya Mozambiktin tәuelsizdigin mojyndauga mәzhbүr boldy Mozambik ulttyk karsylasu kozgalysy men bilik arasyndagy 16 zhylga sozylgan azamat sogysy 1992 zhyly bejbit kelisimge kol koyumen ayaktaldy EkonomikasyAuyl sharuashylygy men su energetikasynyn ekonomikalyk mүmkindikterine karamastan Mozambik Afrikanyn en kedej elderinin katarynda kalyp otyr Өnerkәsibinin negurlym damygan salalary munaj ondeu himiya tokyma temeki tamak ondirisi Negizgi auyl sharuashylygy dakyldary makta kant kuragy shaj manioh zhүgeri kүrish Eksportka keshyu zhangagy kant munaj onimderin kopra makta citrustyk zhemister shygarady Syrttan mashina tүrli kural zhabdyktar azyk tүlik satyp alady Ұlttyk zhalpy onimnin zhan basyna shakkandagy molsheri 500 AҚSh dollaryna ten 1997 Negizgi sauda seriktesteri Portugaliya Ontүstik Afrika Respublikasy AҚSh DerekkozderMozambique International Monetary Fund Human Development Reports