Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Платина (лат. Platіnum; Pt) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы хим. элемент, ат. н. 78, ат. м. 195,09; асыл металдар тобына жатады.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| күміс-ақ металл  Платина кристалы | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Платина, 78 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок | 10, 6, d | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Xe] 4f14 5d9 6s1 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 32, 17, 1 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 139 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 136±5 | |||||||||||||||
| 175 | |||||||||||||||
| (+4e) 65 (+2e) 80 | |||||||||||||||
| 2,28 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| Pt←Pt2+ 1,20 В | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | −3, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6 | ||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 21,09-21,45 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 2041,4 K (1768,3 °C, 3214,9 °F) | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 4098 K (3825 °C, 6917 °F) | ||||||||||||||
| 21,76 кДж/моль | |||||||||||||||
| Булану жылуы | ~470 кДж/моль | ||||||||||||||
| 25,85 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| куб ориентирован на поверхность | |||||||||||||||
| 3,920 Å | |||||||||||||||
| 230,00 K | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 71,6 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| Жылулық ұлғаю | (25 °C) 8,8 | ||||||||||||||
| 168 ГПа | |||||||||||||||
| 61 ГПа | |||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті | 0.38 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы | 3.5 | ||||||||||||||
| 400–550 | |||||||||||||||
| 300–500 | |||||||||||||||
| 7440-06-4 | |||||||||||||||
Химиялық құрамы
Табиғатта орнықты 5 изотопы бар. Платина күмістей ақ түсті металл, тығызд. 21,45 г/см3, балқу t – 1769°С, қайнау t – 3900°C.
Платина асыл металдар тобына жатады. Табиғатта орнықты 6 изотопы: екі радиоактивті 190Pt, 192Pt, және төрт тұрақты 194Pt, 195Pt, 196Pt, 198Pt бар. Таза күйінде алғаш рет 1803 жылда ағылшын ғалымы У.Х. Волластон (1766 — 1828) алған. Платинаның жер қыртысындағы салмақ мөлшері 5107%. Табиғатта саф Платина мен оның маңызды қосылыс-тары: поликсен, ферроплатина, сперрилит (PtAs), куперит (PtS), бреггит (Pt,Pd,Nі)S кездеседі.
Платина күмістей ақ түсті металл, тығыздығы 21,45г/см3 (25oС-та), балқу t 1872оС, қайнау t 3872100оС; жұмсақ, жайылғыш, созылғыш. Тотығу дәрежелері +2, +4 кейде +1, +3, +5, +6. Ауада тұрақты, химиялық инертті, бөлме температурасында патша арағы және броммен әрекеттеседі. Қатты қыздырғанда концентрлі HNO3 пен H2SO4-те еріп, 400 — 500oС-та галогендермен, P, S, C, Sі, Se, т.б. әрекеттеседі. Платинаны алу үшін алдымен кентасты құмнан тазартып, патша сұйықтығында ерітеді. Ерітіндіні NH4Cl-мен (NH4)2[PtCl6]-ға тұндырып, осы тұзды таза сутек ағынында алдымен 600oС температурада тотықсыздандырады. Платина электродтар, термометр, коррозияға тұрақты ыдыстар, химиялық аппараттар жасауда, катализатор ретінде, тұздарды химиялық талдауда қолданылады.
Жартылысы
Платина негізгі тау жыныстарымен бірге кездеседі, яғни магмалық , өте сирек те болса гидротермалық . Сонымен қатар оныд шашыранды кендері де бар. қазіргі уақытта платинадан өте бағалы химиялық ыдыстар жасайды, тіске салады т. б.
Шығу тарихы
Ескі әлемде платина 16 ғасырдың ортасына дейін белгілі болған жоқ, бірақ Анд өркениеттерінде (Инка және Чибча) оны ежелден өндіріп, пайдаланған. XVI ғасырдың ортасында платинамен алғаш танысқан еуропалықтар конкистадорлар болды.
Ол 1557 жылы шыққан 15 кітаптағы экзотерикалық жаттығулар кітабында әдебиетте бірінші болып платина Скалигерді атап өтті деп саналады, онда ол Карданомен «металл» ұғымы туралы дауласып, Гондурастан келген белгілі бір зат туралы айтты. балқыту. Бәлкім, бұл зат платина болған.
1735 жылы испан королі платинаны болашақта Испанияға әкелмеу туралы жарлық шығарды. Колумбияда кен орындарын қазған кезде оны алтыннан мұқият бөліп алып, патша шенеуніктерінің бақылауымен Платино-дель-Пинто деген атпен белгілі болған Рио-дель-Пинтоның (Сан-Хуан өзенінің саласы) терең жерлеріне батыру бұйырылды.
Ал Испанияға әкелінген платинаны ашық және салтанатты түрде теңізге батырып жіберу бұйырылды. Патшалық бұйрық 40 жылдан кейін Мадрид билігі алтын мен күміс монеталарды өздері жасау үшін Испанияға платина жеткізуге бұйрық бергенде жойылды. 1820 жылы Еуропаға 3 тоннадан 7 тоннаға дейін платина жеткізілді. Мұнда алтынды ең ауыр металл деп санайтын алхимиктер оны кездестірді.
Ерекше тығыз платина алтыннан ауыр болып шықты, сондықтан алхимиктер оны жарамсыз металл деп санап, оған тозақтық қасиеттер берді. Платина біраз қолдануды кейінірек Францияда тапты, ол кезде метрдің эталоны одан жасалған, кейінірек килограммның эталоны пайда болды.
Кендері
Ірі кендері Оралда, Сібірде, Оңтүстік Америкада, Оңтүстік Африкада бар.
Дереккөздер
- Дереккөз қатесі: Жарамсыз
<ref>тегі; no text was provided for refs namedwebelements - Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69
- “Қазақ Энциклопедиясы”, VII-том
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Platinum |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Platina lat Platinum Pt elementterdin periodtyk zhүjesinin VIII tobyndagy him element at n 78 at m 195 09 asyl metaldar tobyna zhatady 78 Iridij Platina AltynPd Pt Ds Periodicheskaya sistema elementov78 PtZhaj zattyn syrtky bejnesikүmis ak metall Platina kristalyAtom kasietiAtauy simvol nomiriPlatina 78Top tipiAuyr metaldarTop period blok10 6 dAtomdyk massa 195 084 9 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya Xe 4f14 5d9 6s1Қabykshalar bojynsha elektrondar2 8 18 32 17 1Atom radiusy139Himiyalyk kasietteri136 5175 4e 65 2e 802 28 Poling shkalasy Pt Pt2 1 20 VTotygu dәrezheleri 3 2 1 0 1 2 3 4 5 61 shi 870 kDzh mol eV 2 shi 1791 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaҚatty deneTygyzdyk 21 09 21 45 g sm Balku temperaturasy2041 4 K 1768 3 C 3214 9 F Қajnau temperaturasy4098 K 3825 C 6917 F 21 76 kDzh molBulanu zhyluy 470 kDzh mol25 85 Dzh K mol Molyarlyk kolem9 10 sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 2330 2550 2815 3143 3556 4094Zhaj zattyn kristalldyk torykub orientirovan na poverhnost3 920 A230 00 KBaska da kasietteri 300 K 71 6 Vt m K Zhylulyk ulgayu 25 C 8 8168 GPa61 GPaPuasson koefficienti0 38Moos kattylygy3 5400 550300 5007440 06 4Platina PtHimiyalyk kuramyTabigatta ornykty 5 izotopy bar Platina kүmistej ak tүsti metall tygyzd 21 45 g sm3 balku t 1769 S kajnau t 3900 C Platina asyl metaldar tobyna zhatady Tabigatta ornykty 6 izotopy eki radioaktivti 190Pt 192Pt zhәne tort turakty 194Pt 195Pt 196Pt 198Pt bar Taza kүjinde algash ret 1803 zhylda agylshyn galymy U H Vollaston 1766 1828 algan Platinanyn zher kyrtysyndagy salmak molsheri 5 10 7 Tabigatta saf Platina men onyn manyzdy kosylys tary poliksen ferroplatina sperrilit PtAs kuperit PtS breggit Pt Pd Ni S kezdesedi Platina kүmistej ak tүsti metall tygyzdygy 21 45g sm3 25oS ta balku t 1872oS kajnau t 3872 100oS zhumsak zhajylgysh sozylgysh Totygu dәrezheleri 2 4 kejde 1 3 5 6 Auada turakty himiyalyk inertti bolme temperaturasynda patsha aragy zhәne brommen әrekettesedi Қatty kyzdyrganda koncentrli HNO3 pen H2SO4 te erip 400 500oS ta galogendermen P S C Si Se t b әrekettesedi Platinany alu үshin aldymen kentasty kumnan tazartyp patsha sujyktygynda eritedi Eritindini NH4Cl men NH4 2 PtCl6 ga tundyryp osy tuzdy taza sutek agynynda aldymen 600oS temperaturada totyksyzdandyrady Platina elektrodtar termometr korroziyaga turakty ydystar himiyalyk apparattar zhasauda katalizator retinde tuzdardy himiyalyk taldauda koldanylady ZhartylysyPlatina negizgi tau zhynystarymen birge kezdesedi yagni magmalyk ote sirek te bolsa gidrotermalyk Sonymen katar onyd shashyrandy kenderi de bar kazirgi uakytta platinadan ote bagaly himiyalyk ydystar zhasajdy tiske salady t b Shygu tarihyEski әlemde platina 16 gasyrdyn ortasyna dejin belgili bolgan zhok birak And orkenietterinde Inka zhәne Chibcha ony ezhelden ondirip pajdalangan XVI gasyrdyn ortasynda platinamen algash tanyskan europalyktar konkistadorlar boldy Ol 1557 zhyly shykkan 15 kitaptagy ekzoterikalyk zhattygular kitabynda әdebiette birinshi bolyp platina Skaligerdi atap otti dep sanalady onda ol Kardanomen metall ugymy turaly daulasyp Gondurastan kelgen belgili bir zat turaly ajtty balkytu Bәlkim bul zat platina bolgan 1735 zhyly ispan koroli platinany bolashakta Ispaniyaga әkelmeu turaly zharlyk shygardy Kolumbiyada ken oryndaryn kazgan kezde ony altynnan mukiyat bolip alyp patsha sheneunikterinin bakylauymen Platino del Pinto degen atpen belgili bolgan Rio del Pintonyn San Huan ozeninin salasy teren zherlerine batyru bujyryldy Al Ispaniyaga әkelingen platinany ashyk zhәne saltanatty tүrde tenizge batyryp zhiberu bujyryldy Patshalyk bujryk 40 zhyldan kejin Madrid biligi altyn men kүmis monetalardy ozderi zhasau үshin Ispaniyaga platina zhetkizuge bujryk bergende zhojyldy 1820 zhyly Europaga 3 tonnadan 7 tonnaga dejin platina zhetkizildi Munda altyndy en auyr metall dep sanajtyn alhimikter ony kezdestirdi Erekshe tygyz platina altynnan auyr bolyp shykty sondyktan alhimikter ony zharamsyz metall dep sanap ogan tozaktyk kasietter berdi Platina biraz koldanudy kejinirek Franciyada tapty ol kezde metrdin etalony odan zhasalgan kejinirek kilogrammnyn etalony pajda boldy KenderiIri kenderi Oralda Sibirde Ontүstik Amerikada Ontүstik Afrikada bar DerekkozderDerekkoz katesi Zharamsyz lt ref gt tegi no text was provided for refs named webelements Kristallografiya mineralogiya petrografiya Bul kitap Abaj atyndagy Қazaktyn memlekettik pedagogty institutynyn geografiya fakultetinde okylgan lekciyalardyn negizinde zhazyldy 1990 ISBN 2 9 3 254 69 Қazak Enciklopediyasy VII tom Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Platinum