Гамбия (ағылш. The Gambia, [ˈɡæmbiə]), толық Гамбия Республикасы (ағылш. Republic of The Gambia) — Батыс Африкадағы мемлекет. Африканың құрлық бөлігіндегі ең кішкентай мемлекет болып табылады. Солтүстігінде, шығысында және оңтүстігінде Сенегалмен шектеседі, ал батысында Атлант мұхиты бойынан жағалық сызығы бар. 1965 жылы Ақпанның 18 күні Гамбия Британ империясынан егемендік алды және Ұлттар достастығына мүше болды. Елордасы — Банжул, Ең үлкен қаласы — . Құрлықтағы шекарасының жалпы ұзындығы — 740 км. Аумағы — 11000 км.
Гамбия Республикасы Republic of The Gambia | |||||
| |||||
Ұран: «Progress, Peace, Prosperity (Прогресс, Бейбітшілік, Гүлдену)» | |||||
Әнұран: | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Тәуелсіздік күні | 18 ақпан 1965 жыл (Ұлыбританиядан) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілі | ағылшын тілі | ||||
Елорда | Банжул | ||||
Ірі қаласы | |||||
Үкімет түрі | Президенттік республика | ||||
Вице-президенті | |||||
Мемлекеттік діні | ислам | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 159-шы орын 10 689 км² 11,5 | ||||
Жұрты • Сарап (2017) • Санақ (2013) • Тығыздығы | ▲ 2 051 363 адам (146-шы) 1 857 181 адам 176,1 адам/км² (74-ші) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2017) • Жан басына шаққанда | ▲ 3,582 млрд. $ 1,686 $ | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2017) • Жан басына шаққанда | 1,038 млрд. $ 488 $ | ||||
АДИ (2015) | ▲ 0,452 (төмен) (173-ші) | ||||
Валютасы | |||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | |||||
ISO коды | GM | ||||
ХОК коды | GAM | ||||
Телефон коды | +220 | ||||
Уақыт белдеулері |
Батыс Африкада орналасқан және Африка континентіндегі ең кішкентай мемлекет.Солтүстігінде, шығысында, оңтүстігінде Сенегалмен, ал батысында Атлант мұхитына тіреледі.18 ақпан 1965 жылы Гамбия Британ империясынан тәуелсіздігін жариялады да, Ұлттар достастығына кіреді.
Гамбия Африка континентінде дамымаған мемлекеттердің бірі. Мемлекеттің жалпы өнімі 442 миллион АҚШ доллары, адам басына шаққанда 290 доллардай. Экономикалық белсенді халық саны 2001 жылғы бағалау бойынша 687 мың адам.Одан басқа, мемлекетте денсаулық дәрежесі өте төмен, сол үшін көптеген аурулар туғызады және мектепке дейінгі жастағы балалардың арасында өлім өте үлкен. Мемлекет жүйесі – республика. Мемлекеттің және үкімет басшысы президент және қарулы күштерінің басшысы болып табылады.Президент халық сайлауында 5 жылда бір лет тағайындалады. Үкімет Президенттен және Призедент тандаған кемінде 15 хатшыдан(министр) тұрады. Әр округтан сайланған, 48 мүшеден және Президент тандаған 5 мүшеден тұратын Халық Ассамблеясы Заң шығарушы орган болып табылады.
Астанасы: Банжул. Ең үлкен қаласы:Серекунда. Мемлекеттік тілі: Ағылшын және т.б. жергілікті тілдер. Билік жүйесі: Президенттік республикасы Мемлекет басшысы:Призедент(Яйя Джамме) Жер аумағы: әлемде 159-шы орын, 10380 км² Халқы: 1 360 681 адам(2003 жылғы санақ бойынша) Мемлекеттік валюта: Даласи Шекараның ұзындығы:740 км Мемлекет үш топографиялық бөлікке бөлуге болады: 1.Төменгі алап(Мемлекет аумағының 39% құрайды); 2. Ойлы-қырлы құмды алап(Мемлекет аумағының 57% құрайды); 3.Құмдақ алап(Мемлекет аумағының 4% құрайды); Гамбия климаты – субэкваторлық, ауыл шаруашылығына өте қолайлы болып келеді,өйткені күн сәулесі көп түседі және жаңбыр да коп жауады. Гамбияда 7 ұлттық саябақ және қорық бар: 1.Гамбия өзенінің ұлттық саябығы. 2.Абуко ұлттық саябағы. 3.Бирджило орманды саябағы. 4.Кианг Вест ұлттық саябағы. 5.Баоболонг резерваты. 6.Ниуми ұлттық саябағы. 7.Танджи өзен құс резерваты. Әкімшілік бойынша Гамбия 1 қала, 5 округке бөлінеді, өз кезегінде олар 37 ауданға бөлінеді. 1.Банжул – қала. 2. Төменгі Өзен(Әкімшілік орталығы – Манса Конко) 3.Орталық Өзен(Әкімшілік орталығы – Янянбурех) 4.Солтүстік Жағалау(Әкімшілік орталығы – Кереван ) 5.Жоғарғы Өзен(Әкімшілік орталығы – Бассе-Санта-Су) 6.Батыс аудан(Әкімшілік орталығы – Брикема)
Халықтың жалпы саны 1700,0 мың адам. Негізгі бөлігі африкалықтар, олардың ішінде: мандинка, фульбе, волоф, диола, сонинке.Тек халықтын 26% қалада тұрады. Дін бойынша халықтын көбі мұсылман, 90% шақты, ал 9% христиндар, ал қалған 1% дәстүрлі сенімдерді жақтайды.Олар: анимализм, фетишизм, ата-баба аруағына, табиғат құбылыстарына табыну. 2.Экономикалық үрдіс. Мемлекеттің экономикалық негізі – аграрлық сектор, шетелдік инвестицияға өте көлемді болып табылады, көбінде ағылшын инвестициялары.Мемлекеттін ЖІӨ-cінің 30% ауыл шарушылығы қамтамасыз етеді,ауыл шаруашылығында 75%-дай халықты қамтамасыз етеді.Гамбия өнеркәсібі дамымаған.Туризм тез қарқынмен дамып жатыр. Әр жылы Гамбияға 8 миллион доллардай жәрдемақы бөлінеді. Ауыл шаруашылығы.Гамбия жерінің 25% ауыл шаруашылығына қолданылады. Басты азықтар мәдиенеттері – жүгері, тары, күріш, құмай. Және де апельсин, банан, бұршақ тұқымдас, кассаву (маниок), манго, папайю, мақта, көкөністер өсіріледі.Одан басқа мал шарушылығы да жақсы дамыған – ірі қара, қой, ешкі, доңыз, есек, жылқы және құстар өсіріледі.Өзен және теңіз балық аулыуы да жақсы дамыған – акула, барракуда, барабулька, бонго, қандауыршөп, камбала, сардинелла, солоро, тарпан, талапия, тунец және анчоус, асшаян, лангуст,устрицалар ауланады.Теңіз өнімдері мен балық аулау көлемі 30 мың тоннаны қамтиды.
Өнеркәсіп.Басты саласы – өңдеу шаруашылығы.Ильменит өңдіру мен алғашқы байыту, ағаш дайындау жүргізіледі. Мемлекетте бірнеше ағаш өңдеу, тері илеу, аяқ киім, мата тігу және құрылыс материалдарын жасайтын кіші өнер кәсіпорындар бар. Тағы да жержаңғақ тазалау, балық және теңіз өнімдері сияқты ауыл шаруашылық өнімдерді өңдеу, ет, көкөніс консервілерін,пальма майын,алкогольсіз сусын мен сыра өндіру.
Сыртқы сауда. Сыртқы тауар айналымының пайдасы 14,3% ЖӨІ. Экспорттың басты әріптестері: Тайланд(16,5%), Ұлыбритания(15,4%), Франция(14,0%), Индия(12,8%), Германия(9,1%). Экспорттың басты өнімдері: жержаңғақ, пальма майы, балық және теңіз өнімдері, мақта талшықтары.Импорттың басты әріптестері:Қытай(24,6%), Бразилия(16,8%), Сенегал(10,4%),Ұлыбритания(5,8%), Голландия(4,5%). Импорт өнімдері көбінесе көлік пен құрал-жабдық, азық-түлік, жанармай, өнеркәсіптік тауарлар.
Энергетика.Гамбияның энергетикалық жүйесі дамымаған.Электр қуаты Банжул, Барра, Брикима, Джорджтаун, Каур, Кунтаир және Юндум ЖЭС-рында дизельдік генераторлары өңдіреді.2006 жылғы электр қуатының өндірісі 91 миллион киловатт-сағатқа жеті.
Көлік және байланыс. Гамбия экономикасының дамуының басты саласының бірі-көлік инфрақұрылымның дамуы.Темір жолдар мүлдем жоқ.Автокөлік жолдарының жалпы ұзындығы 3,7 мың км, оның ішінде қатты төсем жолдарының ұзындығы 711 км.Ұзындығы 390 км су жолдары бар.Гамбия өзені жыл бойы кеме жүретін болып табылады. 5 кішітонналық кеме мемлекеттің сауда флотын құрайды.Банжул порты басты және жалғыз порт болып табылады. Жалғыз және халықаралық аэропорт Юндуме қаласында, астанасынан 27 км жерде орналасқан.
Қаржы және несие. Гамбияның басты ақша бірлігі – даласи, ол 100 бутуттан тұрады.Айналымға 1971жылы 1 шілдеде енгізілген. Айналымда 1,5,10,25,50,100 даласи және 1,5,10,25,50 бутут тиын айналымға енгізілген. Ақшаның жаңа түрі 1998 жылы енгізілді.
Туризм.Экономиканың басты салаларының бірі, 1960 жылдардан бастап дамуда.Антлант теңізінің жағасындағы 10-ға жуық жайлы қонақүйлер, жергілікті халықтын мәдениетінің өзділігі туристерге көз тартарлық болып келеді.Гамбияда ең қолайлы демалу мерзімі караша мен ақпан аралығы болып табылады. 1990-шы жылдардың ортасындағы политикалық тұрақсыздылық туризмге кері ықпалын тигізді.
Гамбияның климаты Батыс Африкадағы егіншілік үшін ең қолайлы климаттың бірі болып табылады. Климаты субэкваторлық, құрғақ (қарашадан мамырға дейін) және жаңбырлы (маусымнан қазанға дейін) маусымдармен ерекшеленеді. Құрғақ мезгілде Сахарадан соғатын құрғақ желді харматан деп атайды. Оның арқасында Гамбиядағы қыс жауын-шашынсыз жұмсақ, шуақты күндер басым. Қарашадан мамырға дейін ауа температурасы +21-ден +27 °C-қа дейін, салыстырмалы ылғалдылық - 30-дан 60% -ға дейін. Жаз айларындағы орташа температура салыстырмалы ылғалдылығы жоғары +27-ден +32 °C-қа дейін. Жаңбырлы маусым маусым айында басталып, қазан айында аяқталады. Жалпы алғанда, түнгі температура жағалауда ішкі аудандарға қарағанда жоғары. Республиканың басым бөлігінде жауын-шашын мөлшері 1000 мм-ден аспайды, тіпті жаңбырлы кезеңде де шуақты күндер басым болады.
Дереккөздер
- The World Factbook: Gambia, The (ағыл.).
- The Gambia. International Monetary Fund.
- 2016 Human Development Report Summary. United Nations Development Programme (2016). Тексерілді, 21 наурыз 2017.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 13 30 00 s e 15 30 00 b b 13 50000 s e 15 50000 b b 13 50000 15 50000 G O Ya Gambiya agylsh The Gambia ˈɡaembie tolyk Gambiya Respublikasy agylsh Republic of The Gambia Batys Afrikadagy memleket Afrikanyn kurlyk boligindegi en kishkentaj memleket bolyp tabylady Soltүstiginde shygysynda zhәne ontүstiginde Senegalmen shektesedi al batysynda Atlant muhity bojynan zhagalyk syzygy bar 1965 zhyly Akpannyn 18 kүni Gambiya Britan imperiyasynan egemendik aldy zhәne Ұlttar dostastygyna mүshe boldy Elordasy Banzhul En үlken kalasy Қurlyktagy shekarasynyn zhalpy uzyndygy 740 km Aumagy 11000 km Gambiya Respublikasy Republic of The GambiaҰran Progress Peace Prosperity Progress Bejbitshilik Gүldenu Әnuran TarihyTәuelsizdik kүni 18 akpan 1965 zhyl Ұlybritaniyadan Memlekettik kurylymyResmi tili agylshyn tiliElorda BanzhulIri kalasyҮkimet tүri Prezidenttik respublikaVice prezidentiMemlekettik dini islamGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 159 shy oryn 10 689 km 11 5Zhurty Sarap 2017 Sanak 2013 Tygyzdygy 2 051 363 adam 146 shy 1 857 181 adam 176 1 adam km 74 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2017 Zhan basyna shakkanda 3 582 mlrd 1 686 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2017 Zhan basyna shakkanda 1 038 mlrd 488 ADI 2015 0 452 tomen 173 shi ValyutasyҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody GMHOK kody GAMTelefon kody 220Uakyt beldeuleri Batys Afrikada ornalaskan zhәne Afrika kontinentindegi en kishkentaj memleket Soltүstiginde shygysynda ontүstiginde Senegalmen al batysynda Atlant muhityna tireledi 18 akpan 1965 zhyly Gambiya Britan imperiyasynan tәuelsizdigin zhariyalady da Ұlttar dostastygyna kiredi Gambiya Afrika kontinentinde damymagan memleketterdin biri Memlekettin zhalpy onimi 442 million AҚSh dollary adam basyna shakkanda 290 dollardaj Ekonomikalyk belsendi halyk sany 2001 zhylgy bagalau bojynsha 687 myn adam Odan baska memlekette densaulyk dәrezhesi ote tomen sol үshin koptegen aurular tugyzady zhәne mektepke dejingi zhastagy balalardyn arasynda olim ote үlken Memleket zhүjesi respublika Memlekettin zhәne үkimet basshysy prezident zhәne karuly kүshterinin basshysy bolyp tabylady Prezident halyk sajlauynda 5 zhylda bir let tagajyndalady Үkimet Prezidentten zhәne Prizedent tandagan keminde 15 hatshydan ministr turady Әr okrugtan sajlangan 48 mүsheden zhәne Prezident tandagan 5 mүsheden turatyn Halyk Assambleyasy Zan shygarushy organ bolyp tabylady Astanasy Banzhul En үlken kalasy Serekunda Memlekettik tili Agylshyn zhәne t b zhergilikti tilder Bilik zhүjesi Prezidenttik respublikasy Memleket basshysy Prizedent Yajya Dzhamme Zher aumagy әlemde 159 shy oryn 10380 km Halky 1 360 681 adam 2003 zhylgy sanak bojynsha Memlekettik valyuta Dalasi Shekaranyn uzyndygy 740 km Memleket үsh topografiyalyk bolikke boluge bolady 1 Tomengi alap Memleket aumagynyn 39 kurajdy 2 Ojly kyrly kumdy alap Memleket aumagynyn 57 kurajdy 3 Қumdak alap Memleket aumagynyn 4 kurajdy Gambiya klimaty subekvatorlyk auyl sharuashylygyna ote kolajly bolyp keledi ojtkeni kүn sәulesi kop tүsedi zhәne zhanbyr da kop zhauady Gambiyada 7 ulttyk sayabak zhәne koryk bar 1 Gambiya ozeninin ulttyk sayabygy 2 Abuko ulttyk sayabagy 3 Birdzhilo ormandy sayabagy 4 Kiang Vest ulttyk sayabagy 5 Baobolong rezervaty 6 Niumi ulttyk sayabagy 7 Tandzhi ozen kus rezervaty Әkimshilik bojynsha Gambiya 1 kala 5 okrugke bolinedi oz kezeginde olar 37 audanga bolinedi 1 Banzhul kala 2 Tomengi Өzen Әkimshilik ortalygy Mansa Konko 3 Ortalyk Өzen Әkimshilik ortalygy Yanyanbureh 4 Soltүstik Zhagalau Әkimshilik ortalygy Kerevan 5 Zhogargy Өzen Әkimshilik ortalygy Basse Santa Su 6 Batys audan Әkimshilik ortalygy Brikema Halyktyn zhalpy sany 1700 0 myn adam Negizgi boligi afrikalyktar olardyn ishinde mandinka fulbe volof diola soninke Tek halyktyn 26 kalada turady Din bojynsha halyktyn kobi musylman 90 shakty al 9 hristindar al kalgan 1 dәstүrli senimderdi zhaktajdy Olar animalizm fetishizm ata baba aruagyna tabigat kubylystaryna tabynu 2 Ekonomikalyk үrdis Memlekettin ekonomikalyk negizi agrarlyk sektor sheteldik investiciyaga ote kolemdi bolyp tabylady kobinde agylshyn investiciyalary Memlekettin ZhIӨ cinin 30 auyl sharushylygy kamtamasyz etedi auyl sharuashylygynda 75 daj halykty kamtamasyz etedi Gambiya onerkәsibi damymagan Turizm tez karkynmen damyp zhatyr Әr zhyly Gambiyaga 8 million dollardaj zhәrdemaky bolinedi Auyl sharuashylygy Gambiya zherinin 25 auyl sharuashylygyna koldanylady Basty azyktar mәdienetteri zhүgeri tary kүrish kumaj Zhәne de apelsin banan burshak tukymdas kassavu maniok mango papajyu makta kokonister osiriledi Odan baska mal sharushylygy da zhaksy damygan iri kara koj eshki donyz esek zhylky zhәne kustar osiriledi Өzen zhәne teniz balyk aulyuy da zhaksy damygan akula barrakuda barabulka bongo kandauyrshop kambala sardinella soloro tarpan talapiya tunec zhәne anchous asshayan langust ustricalar aulanady Teniz onimderi men balyk aulau kolemi 30 myn tonnany kamtidy Өnerkәsip Basty salasy ondeu sharuashylygy Ilmenit ondiru men algashky bajytu agash dajyndau zhүrgiziledi Memlekette birneshe agash ondeu teri ileu ayak kiim mata tigu zhәne kurylys materialdaryn zhasajtyn kishi oner kәsiporyndar bar Tagy da zherzhangak tazalau balyk zhәne teniz onimderi siyakty auyl sharuashylyk onimderdi ondeu et kokonis konservilerin palma majyn alkogolsiz susyn men syra ondiru Syrtky sauda Syrtky tauar ajnalymynyn pajdasy 14 3 ZhӨI Eksporttyn basty әriptesteri Tajland 16 5 Ұlybritaniya 15 4 Franciya 14 0 Indiya 12 8 Germaniya 9 1 Eksporttyn basty onimderi zherzhangak palma majy balyk zhәne teniz onimderi makta talshyktary Importtyn basty әriptesteri Қytaj 24 6 Braziliya 16 8 Senegal 10 4 Ұlybritaniya 5 8 Gollandiya 4 5 Import onimderi kobinese kolik pen kural zhabdyk azyk tүlik zhanarmaj onerkәsiptik tauarlar Energetika Gambiyanyn energetikalyk zhүjesi damymagan Elektr kuaty Banzhul Barra Brikima Dzhordzhtaun Kaur Kuntair zhәne Yundum ZhES rynda dizeldik generatorlary ondiredi 2006 zhylgy elektr kuatynyn ondirisi 91 million kilovatt sagatka zheti Kolik zhәne bajlanys Gambiya ekonomikasynyn damuynyn basty salasynyn biri kolik infrakurylymnyn damuy Temir zholdar mүldem zhok Avtokolik zholdarynyn zhalpy uzyndygy 3 7 myn km onyn ishinde katty tosem zholdarynyn uzyndygy 711 km Ұzyndygy 390 km su zholdary bar Gambiya ozeni zhyl bojy keme zhүretin bolyp tabylady 5 kishitonnalyk keme memlekettin sauda flotyn kurajdy Banzhul porty basty zhәne zhalgyz port bolyp tabylady Zhalgyz zhәne halykaralyk aeroport Yundume kalasynda astanasynan 27 km zherde ornalaskan Қarzhy zhәne nesie Gambiyanyn basty aksha birligi dalasi ol 100 bututtan turady Ajnalymga 1971zhyly 1 shildede engizilgen Ajnalymda 1 5 10 25 50 100 dalasi zhәne 1 5 10 25 50 butut tiyn ajnalymga engizilgen Akshanyn zhana tүri 1998 zhyly engizildi Turizm Ekonomikanyn basty salalarynyn biri 1960 zhyldardan bastap damuda Antlant tenizinin zhagasyndagy 10 ga zhuyk zhajly konakүjler zhergilikti halyktyn mәdenietinin ozdiligi turisterge koz tartarlyk bolyp keledi Gambiyada en kolajly demalu merzimi karasha men akpan aralygy bolyp tabylady 1990 shy zhyldardyn ortasyndagy politikalyk turaksyzdylyk turizmge keri ykpalyn tigizdi Gambiyanyn klimaty Batys Afrikadagy eginshilik үshin en kolajly klimattyn biri bolyp tabylady Klimaty subekvatorlyk kurgak karashadan mamyrga dejin zhәne zhanbyrly mausymnan kazanga dejin mausymdarmen erekshelenedi Қurgak mezgilde Saharadan sogatyn kurgak zheldi harmatan dep atajdy Onyn arkasynda Gambiyadagy kys zhauyn shashynsyz zhumsak shuakty kүnder basym Қarashadan mamyrga dejin aua temperaturasy 21 den 27 C ka dejin salystyrmaly ylgaldylyk 30 dan 60 ga dejin Zhaz ajlaryndagy ortasha temperatura salystyrmaly ylgaldylygy zhogary 27 den 32 C ka dejin Zhanbyrly mausym mausym ajynda bastalyp kazan ajynda ayaktalady Zhalpy alganda tүngi temperatura zhagalauda ishki audandarga karaganda zhogary Respublikanyn basym boliginde zhauyn shashyn molsheri 1000 mm den aspajdy tipti zhanbyrly kezende de shuakty kүnder basym bolady DerekkozderThe World Factbook Gambia The agyl The Gambia International Monetary Fund 2016 Human Development Report Summary United Nations Development Programme 2016 Tekserildi 21 nauryz 2017