III Мехмет Герей қырымтат III Mehmed Geray 1584 1629 Герей әулетінен шыққан Қырым ханы 1623 1628 Қырым ханы II Сағадат Г

Мехмет Герей Құмықстан мен Астраханда айдауда болған отбасыда дүниеге келіп, 1593 жылы Қырымға оралды. 1596 жылы Селәмет Гереймен бірге Түркияға барып, онымен бірге Қара Йазыджи көтерілісшілерінің арасында қалады, содан кейін Ыстанбұлда жеті жыл түрмеде отырады. 1608 жылы І Селәмет Герейдің қол астында қалғай болып тағайындалады, бірақ онымен жанжалдасып, Қырымнан Бұжаққа қашады. 1614 жылы қайтадан түрік түрмесінде болды, 1618 жылы одан Қырымға қашып кетіп, түріктер оны ұстап алып, Родос аралындағы түрмеге жібереді.

1623 жылы досы, бас уәзірдің көмегімен Мехмет Герей хан дәрежесін алды. ІІІ Мехмет Герей өзінің інісі Шаһин Герейді (1623-1628) қалғай-сұлтан етіп, Дәулет Шобан Герейді (1623-1625) нұреддин етіп тағайындады. Билікке келген соң өте батыл және тың саяси реформаны жүзеге асыруға кірісті. Елдің ұзақ жылдар бойы билердің дау-дамайынан азап шеккенін көріп, сұлтан үлгісі бойынша бірыңғай билік жүргізу тәртібін енгізді. Оның інісі әрі қалғай-сұлтан Шаһин Герей ханның келісімімен бұдан да асып түсіп, түріктердің Қырым ісіне араласуына қарсы шығып, 1624 жылы Османлы түріктері Жәнібек Герейді таққа қайта отырғызу үшін III Мехмет Герейді тақтан тайдыруға әрекеттенуіне қарсы қорғаныс ұйымдастырды, бірақ Сарысу түбіндегі шайқаста жеңіліп қалды.

Жаңа Қырым ханы Сұлтанның парсы жорығына әскери көмегінен үзілді-кесілді бас тартуы арқасында халық арасында үлкен беделге ие болды. Қырым хандығының Осман империясынан тәуелсіздігіне қол жеткізу үшін қалғай-сұлтан Шаһин Герей түріктерге қарсы одақ жасау үшін белсенді әрекеттерді бастады, бұл Запороже казактарымен одақтық шартқа қол қоюға әкелді. Дәл осы кезде Шығыста Кіші және Үлкен Ноғай Ордаларын Қырымға қайта қосу жұмыстары жүргізілді. Түркияның басты жауы Персиямен байланыс орнатылды.

III Мехмет Герей мансұрлармен дұшпандық қарым-қатынаста болды. Сұлтан бұл шиеленісті өз пайдасына келтірді. Бұл ноғай көсемі Қан-Темірмен қарулы қақтығысқа және 1628 жылы бекінісінде ханның қоршауына әкелді. Қоршаудан одақтас Запороже казактары босатып, олар ІІІ Мехмет хан және қалғай Шаһин Гераймен бірге сұлтанның Жәнібек Герейді таққа отырғызу әрекетіне қарсы тұру үшін түріктердің Кефе бекінісіне бет алды. Татар әскері қолбасшыларының жаңа хан жағына өтуіне байланысты жорық сәтсіз аяқталды.

Ағайынды Мехмет Герей мен Шаһин Герей Запорожеге қашып, одан кейінгі 1629 жылы Қырым жақтастары мен казактарының біріккен әскерінің басында олар екі рет Қырымға кіруге әрекеттенді, бірақ казактар арасындағы қайшылықтарға байланысты сәтсіз аяқталды. Осы екі жорықтың соңғысында ІІІ Мехмет Герей Жәнібек Герейге берілуге әрекеттенгені үшін Запороже казактарының қолынан қаза тапты, ал қалғай Шаһин Герей осыдан кейін Персияға кетіп қалды. Қайтыс болған ханды Бақшасарайға жеткізіп, Ескі Жұрт дүрбесіне жерледі.

Әдебиет

О. Гайворонский «Герейлердің шоқжұлдызы»
О. Гайворонский «Екі құрлықтың билеушілері» 1-2 том
Хәлім Герей «Хандардың қызғылт гүлзары» (Қырым хандарының тарихы)