Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қармақшы ауданы — Қызылорда облысының орталық бөлігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс. 1928 жылы құрылған. Жер аумағы — 31,0 мың км². Аудан орталығы — Жосалы кенті.
| Қазақстан ауданы | |||
| Қармақшы ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | Жосалы кенті | ||
| Ауылдық округтер саны | 12 | ||
| Кенттік әкімдіктер саны | 2 | ||
| Ауыл саны | 22 | ||
| Әкімі | Жандос Еркінбек | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы | Жосалы кенті, Рысқұлов көшесі, №2а | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары | 45°21′36″ с. е. 63°19′12″ ш. б. / 45.36000° с. е. 63.32000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 45°21′36″ с. е. 63°19′12″ ш. б. / 45.36000° с. е. 63.32000° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты | 1928 | ||
| Жер аумағы | 31,0 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | UTC+5:00 | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | 52 087 адам (2023) | ||
| Ұлттық құрамы | қазақтар (96,65%), түріктер (2,06%), орыстар (0,55%), басқа ұлт өкілдері (0,74%) | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Автомобиль коды | 11 | ||
| Қармақшы ауданының әкімдігі | |||
|
| |||
Географиялық орны
Аудан батысында Қазалы, шығысында Сырдария аудандарымен, солтүстігінде Ұлытау облысының Ұлытау ауданымен, оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеседі.
Аудан жерін толығымен Тұран ойпаты алып жатыр. Қиыр солтүстігінен Арал қарақұмының төбелі келген Жіңішкеқұм және Көлқұдыққұм құмды алабы, орталық тұсында Алақайдың ақтақыры және Жосалы даласы, оңтүстігінде Қызылқұмның төбелі құмдары орналасқан. Ауданның ең биік жері солтүстігінде (Тарғыл тауы, 160 м). Жер қойнауынан құрылыс материалдары барланған. Аудан жерінің орта тұсынан Сырдария өзені ағып өтеді. Одан Қармақшы, Шиелі каналдары тартылған. Оңтүстігінде Сырдарияның ежелгі арналары — Жаңадария, Іңкәрдария, т.б. өтеді.
Тарихы
«Қармақшы» атауы 15 ғасырдан бастау алған. Қараөзек арнасының Сырдария өзенімен қиылысқан жерін ежелгі тұрғындар «Қармақшы өткелі» деп атаған. Ресеймен байланыс орныға бастаған жылдардан (шамамен 1850 жылы) бастап осы өткел «Қармақшы форт-2» деп аталған. 1904 жылы Орынбор-Ташкент темір жолының іске қосылған кезінен жергілікті жерден жоса бояуы алынатын бояулы тастардың көптеп шығып жатуына байланысты сол төбелердің атымен стансаны «Жосалы» деп атаған. Аудан аумағында Қорқыт ата мазары, «Жетіасар», «, «, «, «, т.б. көне заманның тарихи-архитектуралық ескерткіштері бар. Аты аңызға айналған орта ғасыр ойшылы, күй атасы Қорқыт бабаға, « эпосының қазақша нұсқасының авторы ақын Т. Ізтілеуовке, 2-дүниежүзлік соғыс майданында қаза болғандарға арналған ескерткіштер қойылған. 1932 жылдан «Қармақшы таңы» газеті шығады. Аудан жерінде Байқоңыр ғарыш алаңы орналасқан.
Климаты, топырағы және өсімдіктері мен жануарлар дүниесі
Климаты тым континенттік, қысы біршама суық, жазы ыстық әрі қуаң, аңызақты келеді. Қаңтар айындағы ауаның жылдық орташа температурасы — 9–13°С, шілдеде — 27–29°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 100–150 мм. Топырағы солтүстігінде сұр, құмайтты сұр, тақыр және тақыр тәрізді топырақ, орталық бөлігінде құмайтты сұр, бозғылт сұр, Сырдария аңғары мен жайылмасында шалғынды топырақ және шалғынды-батпақты топырақ қалыптасқан. Оларда боз жусан, еркекшөп, баялыш, бұйырғын, тасбұйырғын, көкпек, ши, қара сексеуіл, сарсазан, қамыс, құрақ, қаратал, жиде, жыңғыл, шеңгел, т.б. өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, борсық, құм қояны, құстардан қаз, үйрек, қырғауыл, көкқұтан, т.б. мекендейді. Сырдария өзені балыққа бай.
Халқы
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 41893 | ▼28525 | ▲41708 | ▲42945 | ▼40662 | ▲45355 | ▲50106 | ▲53694 |
Тұрғындар саны – 54 265 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 96,65%, орыстар – 0,55%, басқа ұлт өкілдері – 2,80%.
Әкімшілік бөлінісі
22 елді мекен 2 кенттік әкімдік пен 12 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2021) |
|---|---|---|---|
| Ақай ауылдық округі | Ақай ауылы | 1 | ▲5478 |
| Ақжар ауылдық округі | Ақжар ауылы | 1 | ▼1807 |
| Ақтөбе ауылдық округі | Ақтөбе ауылы | 1 | ▼1621 |
| Алдашбай ахун ауылдық округі | Алдашбай ахун ауылы | 1 | ▼727 |
| Дауылкөл ауылдық округі | Т. Ізтілеуов ауылы | 1 | ▼1728 |
| Жаңажол ауылдық округі | Дүр Оңғар ауылы | 1 | ▲2147 |
| Жосалы ауылдық округі | Төребай би ауылы | 1 | ▼468 |
| Жосалы кенттік әкімдігі | Жосалы кенті | 5 | ▲20351 |
| Иіркөл ауылдық округі | Иіркөл ауылы | 1 | ▼676 |
| Көмекбаев ауылдық округі | Көмекбаев ауылы | 3 | ▼1398 |
| Қармақшы ауылдық округі | Абыла ауылы | 3 | ▼1163 |
| Қуаңдария ауылдық округі | Қуаңдария ауылы | 1 | ▼719 |
| Төретам кенттік әкімдігі | Төретам кенті | 1 | ▲11004 |
| III Интернационал ауылдық округі | III Интернационал ауылы | 1 | ▼2443 |
Шаруашылығы мен өнеркәсібі
Ауданда 1996 жылға дейін негізінен, күріш пен қаракөл қойы, оған қосымша сүтті-етті мал, жылқы, түйе, мал азықтық дақылдар өсіруге маманданған 3 ұжымшар, 7 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Олардың негізінде Қармқшы ауданы аумағында 1 ӨК, 2 акционерлік қоғам, 16 серіктестік, 57 шаруа қожалығы жұмыс істейді (2005). Жалпы, Қармақшы ауданында 244 заңды тұлға тіркелген (2005). Оның ішінде 31-і мемлекеттік меншігінде, мемлекеттік қазыналық кәсіпорын саны — 106, 134 — ЖШС, 2 — толық серіктестік, 3 ӨК болды. Салалар бойынша: 2 құрылыс, 4 көлік, 107 сауда, 6 тұрмыстық қызмет көрсету және 127 басқа шағын кәсіпорындар бар.
Ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 2,129 млн га, оның ішінде жыртылған жері — 17,4 мың га, шабындық — 24 мың га, жайылым — 2,08 млн га (2009).
Аудан аумағында 45,9 км су құбыры тартылған.
Ауданда 14,1 мың бас ірі қара, қой мен ешкі 32,8 мың бас, жылқы 2,5 мың бас, түйе 1,13 мың бас тіркелді (2005).
Нарық экономикасына өтуге байланысты шағын кәсіпкерлік те біршама дамып келеді. Ауданда 2005 жылы 1114 шағын кәсіпкерлік нысан тіркелді. Оның ішінде ауыл шаруашылығы бағытында 85, жеке кәсіпкерлік 1029 болды. Жеке кәсіпкерлікпен айналысатын заңды тұлға саны 117. Аудан аумағында өнеркәсіп өнімдерін өндіретін 10 нысан тіркелген.
Инфрақұрылымдары
Әлеуметтік инфрақұрылым саласында мәдениет және спорт бойынша 1 мұражай, 18 кітапхана, 2 мәдениет үйі, 14 клуб, 2 стадион (Қармақшы Орталық Стадионы және Байқоңырдағы стадион "Десятилетие"), 17 спортзалы, денсаулық сақтау және емдеу мекемелерінен 6 аурухана, 1 емхана, 6 фельдшер-акушерлік пункт, 5 отбасылық-дәрігерлік амбулатория бар.
Ауданда 15 балабақша, жалпы білім беретін 29 мектеп (Ресей Федерациясына тиесілі 5 мектеп, Байқоңыр қаласында орналасқан), 12 мешіт, 1 ұлттық мәдени орталық (корей) тіркелген.
Қармақшы ауданы жерімен Ташкент-Орынбор темір жолының 110 км телімі өтеді. 5 темір жол станциясы (оның ішінде Байқоңыр ғарыш алаңына апаратын Төретам темір жол станциясы) орналасқан. Автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы — 323,0 км, оның 139 км — республикалық маңызы бар жолдар.
Тағы қараңыз
- Қармақшы мектебі
- Қармақшы Ата Мазары
- Қармақшы ревкомы
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып — Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т. 3 — 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т. 3), ISBN 9965-893-19-5
- Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ҚР халық санақтары
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қarmakshy audany Қyzylorda oblysynyn ortalyk boliginde ornalaskan әkimshilik aumaktyk bolinis 1928 zhyly kurylgan Zher aumagy 31 0 myn km Audan ortalygy Zhosaly kenti Қazakstan audanyҚarmakshy audanyEltanbasyӘkimshiligiOblysyҚyzylorda oblysyAudan ortalygyZhosaly kentiAuyldyk okrugter sany12Kenttik әkimdikter sany2Auyl sany22ӘkimiZhandos ErkinbekAudan әkimdiginin mekenzhajyZhosaly kenti Ryskulov koshesi 2aTarihy men geografiyasyKoordinattary45 21 36 s e 63 19 12 sh b 45 36000 s e 63 32000 sh b 45 36000 63 32000 G O Ya Koordinattar 45 21 36 s e 63 19 12 sh b 45 36000 s e 63 32000 sh b 45 36000 63 32000 G O Ya Қurylgan uakyty1928Zher aumagy31 0 myn km Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny52 087 adam 2023 Ұlttyk kuramykazaktar 96 65 tүrikter 2 06 orystar 0 55 baska ult okilderi 0 74 Sandyk identifikatorlaryAvtomobil kody11Қarmakshy audanynyn әkimdigiGeografiyalyk ornyAudan batysynda Қazaly shygysynda Syrdariya audandarymen soltүstiginde Ұlytau oblysynyn Ұlytau audanymen ontүstiginde Өzbekstan Respublikasymen shektesedi Audan zherin tolygymen Turan ojpaty alyp zhatyr Қiyr soltүstiginen Aral karakumynyn tobeli kelgen Zhinishkekum zhәne Kolkudykkum kumdy alaby ortalyk tusynda Alakajdyn aktakyry zhәne Zhosaly dalasy ontүstiginde Қyzylkumnyn tobeli kumdary ornalaskan Audannyn en biik zheri soltүstiginde Targyl tauy 160 m Zher kojnauynan kurylys materialdary barlangan Audan zherinin orta tusynan Syrdariya ozeni agyp otedi Odan Қarmakshy Shieli kanaldary tartylgan Ontүstiginde Syrdariyanyn ezhelgi arnalary Zhanadariya Inkәrdariya t b otedi TarihyҚorkyt ata mazary Қarmakshy atauy 15 gasyrdan bastau algan Қaraozek arnasynyn Syrdariya ozenimen kiylyskan zherin ezhelgi turgyndar Қarmakshy otkeli dep atagan Resejmen bajlanys ornyga bastagan zhyldardan shamamen 1850 zhyly bastap osy otkel Қarmakshy fort 2 dep atalgan 1904 zhyly Orynbor Tashkent temir zholynyn iske kosylgan kezinen zhergilikti zherden zhosa boyauy alynatyn boyauly tastardyn koptep shygyp zhatuyna bajlanysty sol tobelerdin atymen stansany Zhosaly dep atagan Audan aumagynda Қorkyt ata mazary Zhetiasar t b kone zamannyn tarihi arhitekturalyk eskertkishteri bar Aty anyzga ajnalgan orta gasyr ojshyly kүj atasy Қorkyt babaga eposynyn kazaksha nuskasynyn avtory akyn T Iztileuovke 2 dүniezhүzlik sogys majdanynda kaza bolgandarga arnalgan eskertkishter kojylgan 1932 zhyldan Қarmakshy tany gazeti shygady Audan zherinde Bajkonyr garysh alany ornalaskan Klimaty topyragy zhәne osimdikteri men zhanuarlar dүniesiKlimaty tym kontinenttik kysy birshama suyk zhazy ystyk әri kuan anyzakty keledi Қantar ajyndagy auanyn zhyldyk ortasha temperaturasy 9 13 S shildede 27 29 S Zhauyn shashynnyn zhyldyk ortasha molsheri 100 150 mm Topyragy soltүstiginde sur kumajtty sur takyr zhәne takyr tәrizdi topyrak ortalyk boliginde kumajtty sur bozgylt sur Syrdariya angary men zhajylmasynda shalgyndy topyrak zhәne shalgyndy batpakty topyrak kalyptaskan Olarda boz zhusan erkekshop bayalysh bujyrgyn tasbujyrgyn kokpek shi kara sekseuil sarsazan kamys kurak karatal zhide zhyngyl shengel t b osedi Zhanuarlardan kaskyr tүlki borsyk kum koyany kustardan kaz үjrek kyrgauyl kokkutan t b mekendejdi Syrdariya ozeni balykka baj Halky1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2021 41893 28525 41708 42945 40662 45355 50106 53694 Turgyndar sany 54 265 adam 2019 Ұlttyk kuramy kazaktar 96 65 orystar 0 55 baska ult okilderi 2 80 Әkimshilik bolinisi22 eldi meken 2 kenttik әkimdik pen 12 auyldyk okrugke biriktirilgen Әkimshilik birlik Ortalygy Eldi mekenderi Halky 2021 Akaj auyldyk okrugi Akaj auyly 1 5478Akzhar auyldyk okrugi Akzhar auyly 1 1807Aktobe auyldyk okrugi Aktobe auyly 1 1621Aldashbaj ahun auyldyk okrugi Aldashbaj ahun auyly 1 727Dauylkol auyldyk okrugi T Iztileuov auyly 1 1728Zhanazhol auyldyk okrugi Dүr Ongar auyly 1 2147Zhosaly auyldyk okrugi Torebaj bi auyly 1 468Zhosaly kenttik әkimdigi Zhosaly kenti 5 20351Iirkol auyldyk okrugi Iirkol auyly 1 676Komekbaev auyldyk okrugi Komekbaev auyly 3 1398Қarmakshy auyldyk okrugi Abyla auyly 3 1163Қuandariya auyldyk okrugi Қuandariya auyly 1 719Toretam kenttik әkimdigi Toretam kenti 1 11004III Internacional auyldyk okrugi III Internacional auyly 1 2443Sharuashylygy men onerkәsibiAudanda 1996 zhylga dejin negizinen kүrish pen karakol kojy ogan kosymsha sүtti etti mal zhylky tүje mal azyktyk dakyldar osiruge mamandangan 3 uzhymshar 7 kenshar 1 mal bordakylau birlestigi bolgan Olardyn negizinde Қarmkshy audany aumagynda 1 ӨK 2 akcionerlik kogam 16 seriktestik 57 sharua kozhalygy zhumys istejdi 2005 Zhalpy Қarmakshy audanynda 244 zandy tulga tirkelgen 2005 Onyn ishinde 31 i memlekettik menshiginde memlekettik kazynalyk kәsiporyn sany 106 134 ZhShS 2 tolyk seriktestik 3 ӨK boldy Salalar bojynsha 2 kurylys 4 kolik 107 sauda 6 turmystyk kyzmet korsetu zhәne 127 baska shagyn kәsiporyndar bar Auyl sharuashylygyna zharamdy zherdin aumagy 2 129 mln ga onyn ishinde zhyrtylgan zheri 17 4 myn ga shabyndyk 24 myn ga zhajylym 2 08 mln ga 2009 Audan aumagynda 45 9 km su kubyry tartylgan Audanda 14 1 myn bas iri kara koj men eshki 32 8 myn bas zhylky 2 5 myn bas tүje 1 13 myn bas tirkeldi 2005 Naryk ekonomikasyna otuge bajlanysty shagyn kәsipkerlik te birshama damyp keledi Audanda 2005 zhyly 1114 shagyn kәsipkerlik nysan tirkeldi Onyn ishinde auyl sharuashylygy bagytynda 85 zheke kәsipkerlik 1029 boldy Zheke kәsipkerlikpen ajnalysatyn zandy tulga sany 117 Audan aumagynda onerkәsip onimderin ondiretin 10 nysan tirkelgen InfrakurylymdaryӘleumettik infrakurylym salasynda mәdeniet zhәne sport bojynsha 1 murazhaj 18 kitaphana 2 mәdeniet үji 14 klub 2 stadion Қarmakshy Ortalyk Stadiony zhәne Bajkonyrdagy stadion Desyatiletie 17 sportzaly densaulyk saktau zhәne emdeu mekemelerinen 6 auruhana 1 emhana 6 feldsher akusherlik punkt 5 otbasylyk dәrigerlik ambulatoriya bar Audanda 15 balabaksha zhalpy bilim beretin 29 mektep Resej Federaciyasyna tiesili 5 mektep Bajkonyr kalasynda ornalaskan 12 meshit 1 ulttyk mәdeni ortalyk korej tirkelgen Қarmakshy audany zherimen Tashkent Orynbor temir zholynyn 110 km telimi otedi 5 temir zhol stanciyasy onyn ishinde Bajkonyr garysh alanyna aparatyn Toretam temir zhol stanciyasy ornalaskan Avtomobil zholdarynyn zhalpy uzyndygy 323 0 km onyn 139 km respublikalyk manyzy bar zholdar Tagy karanyzҚarmakshy mektebi Қarmakshy Ata Mazary Қarmakshy revkomyDerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna Қazakstan tabigaty Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy ZhShS 2011 T 3 304 bet ISBN 9965 893 64 0 T 3 ISBN 9965 893 19 5 Resej imperiyasy KSRO halyk sanaktary ҚR halyk sanaktary