Қазақ эстрадасы

Қазақ эстрадасы – ұлттық сахна өнерінің концерттік-сауықтық түрі.

Эстрада ұғымының нышандары ертеде қалыптаса бастағанын байқауға болады. Осыған орай қазақ эстрадасын үш түрлі тарихи дәуірге жіктеуге болады: 1) Қазан төңкерісіне дейінгі кезең. Оған 18 – 19 ғ-да өмір сүрген күлдіргі өнерпаздар жатады. Олар әжуа, қалжың, , сықақ, тапқырлық арқылы адам бойындағы қулық, сараңдық, , күншілдік секілді жағымсыз қасиеттерді әшкерелеп, жұртшылыққа ән-өлең, айтыс үлгісінде жеткізіп отырған. Ел арасындағы той-жиындарда танылған сондай шаншарлар – , , , , , т.б. 2) 20 ғ-дың бас кезіндегі қазақ эстрадасы – жаңа құбылыс болды. Бұл кезеңде көпшілікке арналған әндерді шығарушы авторлар мен орындаушылар қалыптасты.

Кеңес дәуіріндегі қазақ эстрадасының қалыптасуына композиторлар А.Жұбанов, Е.Брусиловский, Л.Хамиди]], әншілер: Ж.Омарова, Р.Қойшыбаева, Р.Бағланова, Б.Төлегенова, Е.Серкебаев, ағайынды Абдуллиндер, т.б. елеулі үлес қосты. Музыкалық эстрадамен қатар көркем сөз оқу шеберлері де қалыптасты. Олардың қатарында Қ.Қуанышбаев, Е.Өмірзақов, С.Қожамқұлов, Ә.Жолымбетов, т.б. есімдерді атауға болады. 3) Қазақ эстрадасының кәсіби сипатқа ие болу кезеңі – 20 ғ-дың 2-жартысы. Бұл қазақ ән өнерінің жалпыхалықтық сипатқа ие бола бастаған тұсы. 50 – 80-ж. Қазақ эстрадасының көкжиегіне Б.Байқадамов, Ә.Есбаев, Ш.Қалдаяқов, Н.Тілендиев, Е.Хасанғалиев, Ә.Бейсеуов, Т.Базарбаев, С.Бәйтереков, К.Дүйсекеев сынды сазгерлер көтеріліп, шығармалары ел арасына кеңінен тарады. Көпшілікке арналған ән жанрының дамуымен қатар оны орындайтын эстрада әншілерінің өзіндік мәнері қалыптасты. С.Әбусейітов, Л.Кесоглу, В.Қармысова, З.Қойшыбаева, С.Тыныштығұлова, М.Мұсабаев, Р.Мұсабаев, Н.Нүсіпжанов, А.Қоразбаев, Қ.Құлыш, С.Нұрмағамбетова, Р.Рымбаева, А.Сембин, Б.Сәмединова, Ж.Айжанова, Н.Өнербаев, т.б. әншілерді атауға болады. “Гүлдер”, “Дос-Мұқасан”, “Арай”, “Ариран”, “Алатау”, “Яшлық”, “Жайық қызы”, “Сыр сұлуы”, “Жетісу”, “Ұлытау” ән-би және эстрадалық ансамбльдері Қазақ эстрадасының дамуына зор ықпал етті. Кәсіби сипаттағы Қазақ эстрадасының қалыптасуы 1965 ж. Г.Ғалиева ұйымдастырған эстрада-цирк өнері студиясының ашылуымен тығыз байланысты. Оның жанынан әнші, даярланып, Ж.Елебеков, Ғ.Құрманғалиев, Қ.Байбосынов, Ж.Кәрменов, т.б. дәріс берді. Еліміз егемендік жолына түскелі Қазақ эстрадасы жаңа сипатқа ие болды. “Қымызхана”, “Тамаша” ойын-сауық отаулары Т.Жаманқұлов, Қ.Сұлтанбаев, Т.Құлыбеков, М.Нұрекеев, т.б. есімдерін көпшілікке танытты. Сонымен қатар республикамызда эстрадалық ән орындаушыларының “Жас қанат”, атындағы “” ән байқаулары өткізіліп келеді. Соңғы жылдары “” байқауы мен “Азия дауысы” халықаралық фестивалі тұрақты өткізілуде. Бұл байқауларға қатысқан көптеген жас дарындарымыз – мен әншілер өз өнерлерін дүниежүзілік деңгейде паш етті. “Азия дауысы” халықаралық эстрадалық форумның басты мақсаты – қазақ музыкасының ынтымақтастықты қалыптастырудағы рөлін айқындау болып табылады. Оның жюри құрамына АҚШ, Англия, Африка, т.б. елдердің әйгілі өнерпаздарының кіруі соны аңғартады. “Азия дауысы” фестивалі аясында М.Жүнісова, Б.Исаев, Б.Шадаева, М.Байтасов, Б.Қажымұқанов, Г.Оразымбетова секілді әншілер, “”, “Жерұйық” топтары лауреат және атанды. Қазақ эстрадасындағы жаңа процестер қатарында композитор Ж.Еңсепов пен күйші А.Еңсеповтердің шығармалар ізденісін атауға болады. Олар домбыра аспабын жаңа технологиялық мүмкіндіктермен үйлестіріп қолдана бастады. Осылайша қазақ музыкалық мұрасын өздері “” (“Домбыра. Эстрада. Күй. Компьютер. Орындаушы”) деп атаған жаңа бағытта көпшілік тыңдарманға, шет елдерде (Франция, АҚШ, Англия, Германия, Корея, Израиль, Түркия, т.б.) кеңінен насихаттап, халықаралық байқауларда жүлделі орындарға (, ) ие болды.

Бүгінгі Қазақ эстрадасының аяқ алысы да табыстарға толы. Есімдері елге танымал Рымбаева, Жүнісова, М.Ералиевалардың ізін баса А.Мейірбеков, Б.Тайлақбаев, Г.Сиқымбаева, М.Қазтұрғанова, М.Ілиясова, Ж.Ысқақова, Р.Стамғазиев, М.Арынбаев, Қ.Болманов, Д.Таңатаров, Т.Серіков, М.Беспаев, С.Жолбарыс, Н.Байкөзов, Г.Қаспақова секілді талантты әнші-орындаушылар мен жас композиторлар шықты. Олар Қазақ эстрадасының өсіп өркендеуіне өзіндік үлес қосып, эстрадалық және халықтық ән дәстүрін одан әрі дамытып, жетілдіріп келеді. К.Дүйсекеевтің “Қарағым-ай”, Т.Рахымның “Алтайдың ар жағынан келген ару”, Т.Шапайдың “Дариға, дәурен” атты әндері бүгінгі Қазақ эстрадасының жемісі.

Дереккөздер

1. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998, ISBN 5-89800-123-9
2. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8