Философ ағылш Philosopher гр φιλόσοφος философия зерттеуші философиялық шығарма жазушы философияға қызығушы философиялық

Философ (ағылш. Philosopher, гр. φιλόσοφος) - философия зерттеуші, философиялық шығарма жазушы, философияға қызығушы, философиялық білімі мен философиялық ойлау қабілетінен пайдаланып арнайы философиялық мәселелерді өзіндік шешім етуші.

, Рафаэль Санти сызған. Ортадағы екеу әйгілі Платон және Аристотель. Әрине, мұнда антика заманының басқа да ойшылдары мен ғалымдары топтастырылған.

Этимология

Көне грек тіліндегі мағынасы даналықты (гр. σοφος) + сүюші (гр. φιλό). Ең алғаш Пифагор өзінің "алтын нақылдар" деген кітабында қолданған: "мен даналықты сүюшімін" деп. Кейін Платон, әсіресе оның шәкірті Аристотель бұл сөзді бүкіл ақыл-ой саласын түгел қамтыған бірегей пәннің атауы етіп қолдану дәстүріне негіз қалады.

Ағылшын философы Б.Рассел Философия туралы былай деген:

Философия сөзі менің түсінігім бойынша теология мен ғылымның арасындағы нәрсе. Ол теология секілді адамзаттың бүгінге дейін ғылым шеше алмайтын мәселелеріне ой жүгіртеді. Бірақ ол ғылым секілді өз тұжырымдарын ақылдық логика негізінде тұжырымдайды, ешқашанда дін секілді дәстүр мен аянның (уәһи) беделіне сүйенбейді. Барлық анық білімдер ғылымға тән. Барлық анықтықтан озып кеткен асқан білімдер теологияға тән. Бірақ осы екеуінің ортасында екі жақ шабуылдайтын иен, қалыс аймақ бар, осы иен аймақ - философияға тәуелді. Б.Рассел, «батыс филосфия тарихы»

Еуропалық философия дәстүрі бойынша философияның қармағына

Сократтың өлімі. Ж.Л.Давид сызған (1787ж.)

онтология (болмыс туралы ілім),
гносеология (таным туралы ілім),
Аксиология (құндылық туралы ілім),
антропология (адам туралы ілім),
методология (әдіс туралы ілім),
логика (ойлау туралы ілім),
этика (ізгілік туралы ілім),
эстетика (сұлулық туралы ілім),
теология (дін туралы ілім),
метафизика (физика шеше алмайтын мәселелер туралы ілім),
диалектика (бір мәселені көп түрлі перспективамен қарастыру),
әлеуметтану (қоғамдық құбылыстарды ғылыми зерттеу),
саясаттану (саяси құбылыстар туралы ілім) .... секілді көптеген салалар кіреді.

Демек осы салаларда ойлайтын, сөйлейтін, жазатын, осы салаларда белгілі бір әлеуметтік міндет атқаратын адамдарды да салыстырмалы кең мағынада философ деп атауға болады. Дегенмен, нағыз философ деп қайткен күнде шығармасы 50 жылдан кейін де оқылатын, адамзатқа және адамзаттың бір бөлігінің өмірі мен идеясына, шығармашылығына айырықша ықпал еткен адамды айтуға тиіспіз.

Қазақ философтары

Қазақтың ең ұлы философтары қазақ қазақ болғанға дейінгі кезеңдердегі Анахарсис, Тоныкөк, Қорқыт ата, Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұни, Қожа Ахмет Яссауи және қазақ қазақ болғаннан кейінгі Асан қайғы, Доспамбет, Бұқар жырау, Абай Құнанбайұлы, Шәкәрім Құдайбердіұлы және т.б. Жалпы, халықтың сана мәдениеті өздері қабылдаған философияның деңгейіне байланысты деуге де болады. Философиясы күшті халықтар дәуірдің алдында жүріп, адамзат тарихында маңызды рөл ойнайды. Философиясы әлсіз, не азғындаған елдер кері кетеді, тозып жоғалады. Демек, өмір ағынында философтың атқаратын рөліне сәл қарауға болмайды.

Қосымша

Философтың шындығы

“Адам өз бағасын нәрсеге теліп өзін сақтайды, ол нәрсеге алдымен мән – адамзаттық мән силайды. Сондықтан да ол өзін “адам”, яғни бағалаушы деп атаған”, “Өз-өзін бағалай білмеген ұлт өмір сүруге толымсыз, өз болмысын сақтағысы келген ұлт көршілерінің бағасымен өзін өлшемеуі керек”, – дейді Ф.Ницше. Жекелік және ұлттық бағалаудың ең ұлы рухани сынақ етушісі ретіндегі философтың шындығын тарихта ең тұнық суреттеген жазушы Франц Кафка. Оның «Зырылдауық» деген шығармасында мынадай бір таңғажайып оқиға желісі бар:

“Бір философ балалар ойнайтын жерге келуге құштар екен. Балалар зырылдауықтарын мұз бетіне үйіріп, бишіктерімен ұрып зырылдатып айналдыра бастаса болды, әлгі философ жетіп келіп зырылдауықты зырылдап тұрған беті жерден жұлып алады екен. Оның ойынша, зырылдап тұрған зырылдауықты зырылдап айналып тұрған күйінде түсіну күллі құпияны түсінуге, барлық шындықтың құпиясын шешіп тастауға жеткілікті болмақ. Бірақ қолына алған зырылдауық енді айналмай тоқтап қалғандықтан, ол оны үмітсіздене лақтырып тастап, бейне бір бишікпен тоқтаусыз ұрғыланған зырылдауық секілді сенделе басып жолына түседі”.

Дүние-өмірді сол өзі күйінде, сол зырылдауық секілді табиғи зырылдап айналып-төңкеріліп, мың құбылып тұрған күйінде меңгеруге, айтуға құштарлық философтың әрі сырлы, әрі күлкілі, әрі мәнді өмір уәжі. Бірақ бұл тым мүшкіл шаруа болғандықтан, олардың кейі түңіліс пен шүбәшылдық құрыдымына құлаған, кейі философтықтың өзін масқаралаған, кейі тілінен өмірге ажал уытын шашып, өш алғандай рухани қатер туғызған. Дегенмен, мейлі түңілсін, мейлі әлденені таптым, байқадым деп шаттансын, олардың осынау ақырына жетпес құштарлығы ие болған сол бірнеше ақиқат олардың философиялық ұлағатына кепіл болады. Неге Кафка философты балалардың ойыны арасына қойып күзетеді? Мәселенің түйіні де осында, яғни философ дүниенің, ғұмырдың балалардың ойыны секілді сап, әуелгі түпнұсқа келбетін көргісі келеді, содан өзін бастағысы келеді, сонымен барлығын өлшегісі келеді. Ондағы түп құштарлық болмыстық бастауларға тіке қатысты болатыны да содан.

Бұлаң тарих бір шындықты қайта-қайта ескерте береді, ол бір саланың ұшқары дарабозы туылмай тұрып, сол саланың ізбасар құдіретті қосыны қалыптаспайтыны. Философ дегеніңіз бір түрлі дара, таңғажайып рухани өмір жолын, сол өмір жолы тудырған тың толғаныс үлгісін сынақ ету құштарлығы. Ол өз дәуірінде жалпыласқан жаттанды өмір үлгісі ортасында өз өмір жолының неден дерек беретінін, болмыстың осы тұрғыдағы болу үлгісі нені түйсіндіретінін ерікті ақтарылып шабытты айту күйіндегі ұшқарылық. Ол түп түқияндық және болашақтық мән тұрғысынан күллі болушыларға толғаныс биігінен қарайды, болуға баға беріп, үкім айтады, ғұмыр заңын шығарып, тарихқа бұйрық түсіреді. Өз жолы мен ұстанымын өз кешірмесі мен толғанысынан түйіндеуші қашанда жаттанды нәрселермен келіспейді, болудың болмыстық құпиясы мен күллі мүмкіндігі оның рухында өнімді де, асқақ, табиғи да, жаңа қисынға қайтуы керек. Оның жолын оның рухы әлдилейді, оның рухын оның жолы тұнытады. Бұл, философтың ғұмыры мен оның философиясы арасында мүлделік ішкі бірлік болатынын, философ дегеніміз жай ғана әлденені ойланып-толғанушы, жазып-сызушы еместігін ұғындырады.

Дереккөздер

Жеңімпаз Ерік

[1] Жеңімпаз Ерік