Репрессия - [лат. repressio - басып-жаншу] - бүтіндей жою, басып- жаншу мақсатында жүргізілетін жазалау шаралары (мысалы, реакциялық тәртіптерді). Үкімет басшыларының заң орындары арқылы өз халқын, оның жекелеген өкілдерін қуғынға ұшыратып, жазалау шаралары.
Қазақстандағы репрессия
Қазақстандағы тұнғыш репрессия 1928 жылдан басталды. Өйткені 1925 ж .Қазақстан өлкелік партия комитетінін 1 -хатшысы болып келген Ф.И.Голощекин республиканың саяси-экономикалық және әлеуеттік жағдайымен танысқаннан кейін «Қазақстанға Ұлы Қазан революциясының ешқандай ықпалы болмады,сондықтан мұнда « революциясын жасау керек» деген теріс қорытындыға келіп, республикада репрессиялык шаралар жүргізе бастайды . Ол ең алдымен ескі зиялыларға ауыз салады. Солардын ішінде қазақстандық Ә.Бөкейханов, Ж.Ақбаев , Ә.Ермеков т.б. болды.
Қарағандыдағы екінші репрессия
Қарағандыдағы екінші репрессия 1937-38 ж . жүргізілді .Себебі бұл жылдары бүкіл елімізде, әсіресе Мәскеу мен Ленинградта жаппай репрессия басталған еді. Соның ызғары Қазақстанға да келіп жетті . Өйткені Карағанды еліміздегі үшінші көмір ошағы аталды. Мұнда көптеген партия, мемлекет және коғам қайраткерлері , белгілі ғалымдар, ақын - жазушылар , артистер жұмыс істеді.Сондықтан да 1937 жылғы Қазақстандағы репрессия ең алдымен Қарағандыдан басталды.Осы жылы маусымайында Қарқаралы округтік партия комитетінің хатшысы М.Ғатаулин ұсталды .Өйткені ол 1932 жылдын өзінде-ақ Ғ.Мүсірепов ,М.Дәулетқалиев ,Қ.Куанышев , Е.Алтынбековтермен бірге Қазақстан өлкелік партия комитетінін сол кездегі 1-хатшысы Ф.И.Голощекиннің үстінен БК(б) ПОК-не хат жазған болатын. Бұл хат Қазқстан Компартиясы тарихында «Бесеудің хаты» деген атпен белгіледі.Осы хатқа байланысты М.Ғатаулин үнемі бақылауда жүретін.Сол тұста онымен бірге Н.Нұрсейітовты , М. Орддбаевты, Ж .Баймолдинді тұтқынға алады. Сол жылдың күзінде осы іс бойынша А.Асылбеков, Н.Нұрмақов , С.Сейфуллин , Т.Рысқұлов т.б. ұсталып, ату жазасына кесілді . Бұдан кейін осы облыста кызмет істеген Ғ. И. Пинхасик, Ә. Макатов, Ж.Сәдуакасов,М.Тәтімов , Ж.Сұлтанбеков , X.Әміров,О.Беков,X.Жүсіпбеков, Т.Нұртазин,С.Талжанов,Р.Әлсенов , А . Асылбековтыңәкесі-Мүсәпір , С.Сейфулиннің әкесі - Сейфулла , Хасен Жетпісбаев сияқты карттар камауға алынып, ауыр жазаға ұшырады .Сол жылдары Федоровда , Куперман,Мрачковский , Кадаленко, Шедин , Измаиловтардың тобы деген «істер» ұйымадастырылды , көптеген адамдар нақақтан - нақақ жауапқа тартылды. Солардын ішінде Смирнов , Смертюк, Парамонов,Хенкин , Скрипкин , Көрпебаев сияқты жұмысшы гвардиясының көрнекті өкілдері де кетті . Бұлардан басқа «Қарағанды ісі», «Қарқаралы ісі» деген жалған қылмыспен сан қазақ сотталды. Сөйтіп,1937 ж. кезінде Қазақстанның Петропавл, Қостанай ,Семей обл ның чекистері тәрізді Қарағанды обл . Ішкі істер басқарма сынын қызметкерлері де ерекше қаталдығымен көзге түсті .Тіпті Ұлы Отан соғысының ауыр жылдарында Карағанды чекистерінің ұйымдастыруымен 1944 ж. қаланың Жамбыл атындағы орта мектебінің бір топ жастары- 3.Әбділдин, Б. Жақсылықов, А.Рүстемов,Ж.Өмірбеков т. б . « ЕСЕП » («Елін сүйгенерлер партиясы » ) атты ұлтшылдық ұйым құрды » деген айыппен қамауға алынып ,жауапқа тартылды. Ал 1951-52ж. Карағанды оқытушылар институтының профессор К.Жұмашев , аға оқытушысы А.Нарешев, осы институттың түлектері Б. Ысқақов,М. Теміров, Р. Нарешев т.б. жоғарыда аталған ұйымға қатысы болған деген айыппен қамауға алынып, әрқайсысы ұзақ жаза мерзіміне сот алып кетті . Бұл репрессия нын жалғасы 1963-64ж. дейін созылып , сол жылдары ұлтшылдық ұйым құрды деген жаламен К. Жүнісов, К. Сауғабаев т.б . институттан шығарылып, түрліше жазаларға ұшырады.
Тәуелсіз Қазақстан
Тәуелсіз Қазақстанда 1998 ж. - « деп жарияланып, ашаршылық, репрессия жылдары туралы бұқаралық ақпарат құралдарында көптеген мақалалар жарияланып ,игі шаралар ұйымдастырылды, тоталитарлық идеология әшкереленді.
Тақырыпқа байланысты
- Реабилитация
Дереккөздер
- Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Repressiya lat repressio basyp zhanshu bүtindej zhoyu basyp zhanshu maksatynda zhүrgiziletin zhazalau sharalary mysaly reakciyalyk tәrtipterdi Үkimet basshylarynyn zan oryndary arkyly oz halkyn onyn zhekelegen okilderin kugynga ushyratyp zhazalau sharalary Қazakstandagy repressiyaҚazakstandagy tungysh repressiya 1928 zhyldan bastaldy Өjtkeni 1925 zh Қazakstan olkelik partiya komitetinin 1 hatshysy bolyp kelgen F I Goloshekin respublikanyn sayasi ekonomikalyk zhәne әleuettik zhagdajymen tanyskannan kejin Қazakstanga Ұly Қazan revolyuciyasynyn eshkandaj ykpaly bolmady sondyktan munda revolyuciyasyn zhasau kerek degen teris korytyndyga kelip respublikada repressiyalyk sharalar zhүrgize bastajdy Ol en aldymen eski ziyalylarga auyz salady Solardyn ishinde kazakstandyk Ә Bokejhanov Zh Akbaev Ә Ermekov t b boldy Қaragandydagy ekinshi repressiyaҚaragandydagy ekinshi repressiya 1937 38 zh zhүrgizildi Sebebi bul zhyldary bүkil elimizde әsirese Mәskeu men Leningradta zhappaj repressiya bastalgan edi Sonyn yzgary Қazakstanga da kelip zhetti Өjtkeni Karagandy elimizdegi үshinshi komir oshagy ataldy Munda koptegen partiya memleket zhәne kogam kajratkerleri belgili galymdar akyn zhazushylar artister zhumys istedi Sondyktan da 1937 zhylgy Қazakstandagy repressiya en aldymen Қaragandydan bastaldy Osy zhyly mausymajynda Қarkaraly okrugtik partiya komitetinin hatshysy M Ғataulin ustaldy Өjtkeni ol 1932 zhyldyn ozinde ak Ғ Mүsirepov M Dәuletkaliev Қ Kuanyshev E Altynbekovtermen birge Қazakstan olkelik partiya komitetinin sol kezdegi 1 hatshysy F I Goloshekinnin үstinen BK b POK ne hat zhazgan bolatyn Bul hat Қazkstan Kompartiyasy tarihynda Beseudin haty degen atpen belgiledi Osy hatka bajlanysty M Ғataulin үnemi bakylauda zhүretin Sol tusta onymen birge N Nursejitovty M Orddbaevty Zh Bajmoldindi tutkynga alady Sol zhyldyn kүzinde osy is bojynsha A Asylbekov N Nurmakov S Sejfullin T Ryskulov t b ustalyp atu zhazasyna kesildi Budan kejin osy oblysta kyzmet istegen Ғ I Pinhasik Ә Makatov Zh Sәduakasov M Tәtimov Zh Sultanbekov X Әmirov O Bekov X Zhүsipbekov T Nurtazin S Talzhanov R Әlsenov A Asylbekovtynәkesi Mүsәpir S Sejfulinnin әkesi Sejfulla Hasen Zhetpisbaev siyakty karttar kamauga alynyp auyr zhazaga ushyrady Sol zhyldary Fedorovda Kuperman Mrachkovskij Kadalenko Shedin Izmailovtardyn toby degen ister ujymadastyryldy koptegen adamdar nakaktan nakak zhauapka tartyldy Solardyn ishinde Smirnov Smertyuk Paramonov Henkin Skripkin Korpebaev siyakty zhumysshy gvardiyasynyn kornekti okilderi de ketti Bulardan baska Қaragandy isi Қarkaraly isi degen zhalgan kylmyspen san kazak sottaldy Sojtip 1937 zh kezinde Қazakstannyn Petropavl Қostanaj Semej obl nyn chekisteri tәrizdi Қaragandy obl Ishki ister baskarma synyn kyzmetkerleri de erekshe kataldygymen kozge tүsti Tipti Ұly Otan sogysynyn auyr zhyldarynda Karagandy chekisterinin ujymdastyruymen 1944 zh kalanyn Zhambyl atyndagy orta mektebinin bir top zhastary 3 Әbdildin B Zhaksylykov A Rүstemov Zh Өmirbekov t b ESEP Elin sүjgenerler partiyasy atty ultshyldyk ujym kurdy degen ajyppen kamauga alynyp zhauapka tartyldy Al 1951 52zh Karagandy okytushylar institutynyn professor K Zhumashev aga okytushysy A Nareshev osy instituttyn tүlekteri B Yskakov M Temirov R Nareshev t b zhogaryda atalgan ujymga katysy bolgan degen ajyppen kamauga alynyp әrkajsysy uzak zhaza merzimine sot alyp ketti Bul repressiya nyn zhalgasy 1963 64zh dejin sozylyp sol zhyldary ultshyldyk ujym kurdy degen zhalamen K Zhүnisov K Saugabaev t b instituttan shygarylyp tүrlishe zhazalarga ushyrady Tәuelsiz ҚazakstanTәuelsiz Қazakstanda 1998 zh dep zhariyalanyp asharshylyk repressiya zhyldary turaly bukaralyk akparat kuraldarynda koptegen makalalar zhariyalanyp igi sharalar ujymdastyryldy totalitarlyk ideologiya әshkerelendi Takyrypka bajlanystyReabilitaciyaDerekkozderҚaragandy Қaragandy oblysy Enciklopediya Almaty Atamura 2006 ISBN 9965 34 515 5 Sayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet