Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мамық хан (сіб.тат. Мамык хан, тат. Мамык хан, орыс. Мамук Шибанский, Мамук царь, туған жылы белгісіз - 1497 немесе 1499) — Шибан әулетінен шыққан түмен ханы (1495—1496), қазан ханы (1496—1497). Ибақ ханның інісі, Қажы Мұхаммед ханның немересі.
| Мамық хан | |||
 Мамық хан бастаған әскердің Қазан қаласын шабуылдауы. Бейнелі жылнамалар жинағы. | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1495 — 1496 | |||
| Ізашары | Ибақ хан | ||
| Ізбасары | Ағалақ хан | ||
| |||
| 1496 — 1497 | |||
| Ізашары | Мұхамметәмин хан | ||
| Ізбасары | Ғабделлатиф хан | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | ислам | ||
| Дүниеге келуі | XV ғасыр | ||
| Қайтыс болуы | 1497 немесе 1499 | ||
| Династия | Шибан | ||
| Әкесі | Махмұтек хан | ||
өңдеу  | |||
Өмірбаяны
Болашақ хан туралы алғашқы жазба деректер 1481 жылға сәйкес келеді. Қырым ханы Меңлі-Керейдің поляк королі Казимирге хатында «ханзада» лауазымында аталып өтті. 1481 жылдың қаңтарында Ұлы Орданың билеушісі Ахмет ханға қарсы ұйымдастырылған жорыққа қатысқан. 1490-шы жылдардағы орыс елшілік құжаттарында Мамықтың есімі Ибақ ханмен қатар кездеседі. Разряд кітабында «ноғай», ал Типограф жылнамасында «Шибан Ордасының» ханы ретінде белгілі. Сұлтанның әскери операцияларда жиі аталып өтуі тәжірибе молдығының әрі қолбасшы статусының дәлелі болуы мүмкін. В.В. Трепавловтың пікірі бойынша Мамық Ибақ ханның тұсында беклербек қызметін атқарған.
1492 және 1493 жылдары Ахмет ханның ұлдары Шейх-Ахмет пен Сейіт-Махмұтқа қарсы ұйымдастырылған біріккен ноғай-түмен одағының жорықтарына қатысқан. Алайда ноғай билеушілерінің Қажы-Тархан тағына ағайынды Ибақ пен Мамықты отырғызу жоспары іске аспады. Ибақ хан 1493 немесе 1495 жылы қайтыс болғаннан кейін түмен тағына отырды. Мамықтың билік басына келуі туралы нақты деректер жоқ. Көршілес Қазан хандығында саяси дағдарыс кезінде «шығыс бағытты» ұстанатын бір топ бектер (Келахмет, Орақ, Садыр, Ағыш) Түменді паналаған. Ноғай биі Жаңбыршының (Жамқұршы) және қазан бектерінің қолдауына ие болған Мамық Қазанды жаулап алуға дайындала бастайды. Мамық ханның әскери қимылдары Никонов, Типограф және Иосафов жылнамаларында жан-жақты баяндалған. Бұл дерек көздерінде жорықтың екі кезеңі сипатталған. 1496 жылдың мамыр айында ұйымдастырылғаны сәтсіздікпен, ал сол жылдың қыркүйек айындағысы жеңіспен аяқталды. Никонов жылнамасына сәйкес 1496 жылдың мамыр айында қазан ханы Мұхамметәминге С.И.Ряполовский бастаған көмек жөнелтілді. Біріккен ноғай-түмен жасақтары шабуылын тоқтатты. Ряполовскийдің кері қайтқаны туралы хабар алған Мамық қаланы басып алды. Алайда жаңа хан мемлекетті тиімді басқаруды игеруге ұмтылған жоқ, бірақ террор әдісімен әрекет етуді шешті. Бұл оны қаланың көптеген саяси және экономикалық топтарына қарсы қойды. Қазан мырзаларына қоса қырым ханы Меңлі-Керей де Мамыққа наразылық білдіре бастады. Оның мәскеулік ұлы кінәзге 1497 жылғы хатында қазан ханы дұшпан ретінде көрсетілген. 1497 жылғы нократ жеріне қарсы сәтсіз жорығы кезінде қазан әскерінің бір бөлігі ханды тастап кетті, ал Қазандағы жергілікті бектер қала қақпаларын жауып, жаңадан сайланған ханды ішке кіргізбей қойды. Бірнеше аптадан кейін Мамық «қазан бектерінің бегі» Орақпен бірге Түмен хандығына қайтуға мәжбүр болды. Кейбір деректер бойынша 1497 немесе 1499 жылы қайтыс болған.
Әдебиет
- Иосафовская летопись / под ред. А. А. Зимина. - М. : Издательство Академии наук СССР, 1957. - 243 с.
- Парунин А.В. Политическая история Тюменского ханства в 1430-1508 гг.: монография / А. В. Парунин. - Челябинск : Фонд содействия сохранению культурного наследия «Общественный фонд "Южный Урал"», 2023. - 247 с.
- ПСРЛ. Т. 12. Летописный сборник, именуемый Патриаршей, или Никоновской летописью / Издание археографической комиссии. СПб. : Тип. И. Н. Скороходова, 1901. - 266с.
- ПСРЛ. Т. 24. Типографская летопись / под ред. А. А. Шахматова. - Пг. : 2-я Гос. тип., 1921. - 275 с.
- Разрядная книга 1475-1605 гг. - Т. І. - Ч. І. / под ред. В. И. Буганова - М. : Гос. изд-во географической литературы, 1957. 270 с. + ил.
- Трепавлов В.В. Тайбуга. «На Мангытском юрте третий государь» / В. В. Трепавлов // Tatarica. - 1997/1998. - № 1. С. 96-107
- Тюменское и Сибирское ханства / под ред. Д. Н. Маслюженко, А. Г. Ситдикова, Р. Р. Хайрутдинова. — Казань: Издательство Казанского университета, 2018. — 560 с. — ISBN 978-5-00130-021-2.
- Файзрахманов Г.Л. История татар Западной Сибири: с древнейших времен до начала ХХ века / Г. Л. Файзрахманов. - Казань : Татар. кн. изд-во, 2007 - 431 с.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mamyk han sib tat Mamyk han tat Mamyk han orys Mamuk Shibanskij Mamuk car tugan zhyly belgisiz 1497 nemese 1499 Shiban әuletinen shykkan tүmen hany 1495 1496 kazan hany 1496 1497 Ibak hannyn inisi Қazhy Muhammed hannyn nemeresi Mamyk hanMamyk han bastagan әskerdin Қazan kalasyn shabuyldauy Bejneli zhylnamalar zhinagy LauazymyTu Tүmen hany1495 1496Izashary Ibak hanIzbasary Agalak hanTu Қazan hany1496 1497Izashary Muhammetәmin hanIzbasary Ғabdellatif hanӨmirbayanyDini islamDүniege kelui XV gasyrҚajtys boluy 1497 nemese 1499Dinastiya ShibanӘkesi Mahmutek hanondeu ӨmirbayanyBolashak han turaly algashky zhazba derekter 1481 zhylga sәjkes keledi Қyrym hany Menli Kerejdin polyak koroli Kazimirge hatynda hanzada lauazymynda atalyp otti 1481 zhyldyn kantarynda Ұly Ordanyn bileushisi Ahmet hanga karsy ujymdastyrylgan zhorykka katyskan 1490 shy zhyldardagy orys elshilik kuzhattarynda Mamyktyn esimi Ibak hanmen katar kezdesedi Razryad kitabynda nogaj al Tipograf zhylnamasynda Shiban Ordasynyn hany retinde belgili Sultannyn әskeri operaciyalarda zhii atalyp otui tәzhiribe moldygynyn әri kolbasshy statusynyn dәleli boluy mүmkin V V Trepavlovtyn pikiri bojynsha Mamyk Ibak hannyn tusynda beklerbek kyzmetin atkargan Қazan tagyndagy Mamyk han Bejneli zhylnamalar zhinagy 1492 zhәne 1493 zhyldary Ahmet hannyn uldary Shejh Ahmet pen Sejit Mahmutka karsy ujymdastyrylgan birikken nogaj tүmen odagynyn zhoryktaryna katyskan Alajda nogaj bileushilerinin Қazhy Tarhan tagyna agajyndy Ibak pen Mamykty otyrgyzu zhospary iske aspady Ibak han 1493 nemese 1495 zhyly kajtys bolgannan kejin tүmen tagyna otyrdy Mamyktyn bilik basyna kelui turaly nakty derekter zhok Korshiles Қazan handygynda sayasi dagdarys kezinde shygys bagytty ustanatyn bir top bekter Kelahmet Orak Sadyr Agysh Tүmendi panalagan Nogaj bii Zhanbyrshynyn Zhamkurshy zhәne kazan bekterinin koldauyna ie bolgan Mamyk Қazandy zhaulap aluga dajyndala bastajdy Mamyk hannyn әskeri kimyldary Nikonov Tipograf zhәne Iosafov zhylnamalarynda zhan zhakty bayandalgan Bul derek kozderinde zhoryktyn eki kezeni sipattalgan 1496 zhyldyn mamyr ajynda ujymdastyrylgany sәtsizdikpen al sol zhyldyn kyrkүjek ajyndagysy zhenispen ayaktaldy Nikonov zhylnamasyna sәjkes 1496 zhyldyn mamyr ajynda kazan hany Muhammetәminge S I Ryapolovskij bastagan komek zhoneltildi Birikken nogaj tүmen zhasaktary shabuylyn toktatty Ryapolovskijdin keri kajtkany turaly habar algan Mamyk kalany basyp aldy Alajda zhana han memleketti tiimdi baskarudy igeruge umtylgan zhok birak terror әdisimen әreket etudi sheshti Bul ony kalanyn koptegen sayasi zhәne ekonomikalyk toptaryna karsy kojdy Қazan myrzalaryna kosa kyrym hany Menli Kerej de Mamykka narazylyk bildire bastady Onyn mәskeulik uly kinәzge 1497 zhylgy hatynda kazan hany dushpan retinde korsetilgen 1497 zhylgy nokrat zherine karsy sәtsiz zhorygy kezinde kazan әskerinin bir boligi handy tastap ketti al Қazandagy zhergilikti bekter kala kakpalaryn zhauyp zhanadan sajlangan handy ishke kirgizbej kojdy Birneshe aptadan kejin Mamyk kazan bekterinin begi Orakpen birge Tүmen handygyna kajtuga mәzhbүr boldy Kejbir derekter bojynsha 1497 nemese 1499 zhyly kajtys bolgan ӘdebietIosafovskaya letopis pod red A A Zimina M Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1957 243 s Parunin A V Politicheskaya istoriya Tyumenskogo hanstva v 1430 1508 gg monografiya A V Parunin Chelyabinsk Fond sodejstviya sohraneniyu kulturnogo naslediya Obshestvennyj fond Yuzhnyj Ural 2023 247 s PSRL T 12 Letopisnyj sbornik imenuemyj Patriarshej ili Nikonovskoj letopisyu Izdanie arheograficheskoj komissii SPb Tip I N Skorohodova 1901 266s PSRL T 24 Tipografskaya letopis pod red A A Shahmatova Pg 2 ya Gos tip 1921 275 s Razryadnaya kniga 1475 1605 gg T I Ch I pod red V I Buganova M Gos izd vo geograficheskoj literatury 1957 270 s il Trepavlov V V Tajbuga Na Mangytskom yurte tretij gosudar V V Trepavlov Tatarica 1997 1998 1 S 96 107 Tyumenskoe i Sibirskoe hanstva pod red D N Maslyuzhenko A G Sitdikova R R Hajrutdinova Kazan Izdatelstvo Kazanskogo universiteta 2018 560 s ISBN 978 5 00130 021 2 Fajzrahmanov G L Istoriya tatar Zapadnoj Sibiri s drevnejshih vremen do nachala HH veka G L Fajzrahmanov Kazan Tatar kn izd vo 2007 431 s