Калька фр calque көшірме өзге тілдегі сөз тіркесі мен жай сөйлемнің құрылымдық мағыналық негізділігін ана тіліндегі төл

Калька (фр. calque – көшірме) — өзге тілдегі сөз тіркесі мен жай сөйлемнің құрылымдық-мағыналық негізділігін ана тіліндегі төл тәсілдер арқылы дәлме-дәл көшіріп алу. Тілдің негізді бірліктеріне туынды сөздер, сөз тіркестері және жай сөйлемнің кейбір түрлері жатады. Әрбір шет тілдік негіздегі бірліктерін аударушы тілдің төл тәсілдерімен көшіріп суреттеу ерекшеліктеріне сәйкес қазіргі қазақ тіліндегі калька негізінен 6 түрлі болады.

Түрлері

шет тілдік туынды сөздің сөзжасамдық негізділігін көшіріп алатын сөзжасамдық калькалар (народник – халықшыл, рукопись – қолжазба);
өз үлгісіндегі (шет тілдік туынды сөздер, сөз тіркестері) синтаксистік байланыстың типтері мен мағынамен және аударушы тілдің лексикалық-грамматикалық ерекшеліктерімен дәлелденген, сол синтаксистік байланыс типтері негізінде жасалған сөз тіркесі ретінде синтаксистік калька (взаимозависимость – өзара тәуелділік, приходить к выводу – қорытындыға келу);
өз үлгісіндегі, яғни шет тілдік тұрлаулы мүшелері қиысып тұратын жай сөйлемнің лексикалық-грамматикалық құрылысын толығымен көшіре алатын сөйлем ретіндегі (нельзя дважды войти в одну и ту же реку – бір өзенге екі түсуге болмайды);
шет тілдік құрамындағы ең маңызды құрамдас бөліктерінен бастап, сол бірліктердің тұтас мағынасын дәлме-дәл көшіре алатын фразеологиялық калькалар (зерно истины – ақиқаттың дәні, увидеть свет – жарық көру);
өз үлгісіндегі құрамдас бөліктер арқылы берілетін астарлы бейнелеушілік пен әсерлі мәнерлік суреттейтін калькатроп (застой мысли (метафора) – ойдың тоқырауы, открытая вражда (эпитет) – ашық дұшпандық);
шет тілдік сөздің ауыспалы мағынасына ие болатын семантикалық калька (ключ – кілт, ступень – саты). Сөзжасамдық, синтаксистік және өз үлгілеріндегі құрамдас бөліктерді жартылай көшірсе, жартылай калькалар деп аталады (теоретико-познавательный – теориялық-танымдық). Калькалар аударушы тілде сөйлейтіндердің шет тілдерден тікелей алынған кірме сөздердің саны кенет көбеюіне қарсылығы ретінде пайда болады. Тіл білімінде Калькалар лексикология, морфология, синтаксис және фразеология салаларының шеңберінде зерттеледі.

Семантикалық Калька

Семантикалық Калька-кірме тілдің сөзінде шет тілдік сөз-эквивалентпен ұксас жаңа мәннің пайда болуы.

Сөзжасамдық Калька

Сөзжасамдық Калька -шетелден енген сөздердің морфемалық аудармасы.

Калькалау

Калькалау - басқа тілдің немесе тілдердің лексикалық-семантикалық және лексикалық-синтаксистік үлгісін пайдалану жолымен жаңа сөздер жасау немесе тілге синтаксистік құрылымның жаңа тәсілдерін енгізіп, оларды сол тілдің морфемаларымен толтыру.

Дереккөздер

Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.«Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9
Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Лингвистика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. ISBN 9965-08-235-9

Сілтемелер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.«Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9

[2] Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Лингвистика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. ISBN 9965-08-235-9