Синтаксистік құрылым

Синтаксистік құрылым - синтаксистік құралдардың тілдің грамматикалық ережелерінің негізінде бірігуі. Мысалы, сөз тіркесі құрылымы белгілі бір топтағы сөздердің белгілі заңдылықтар негізінде байланысынан жасалса, құрылымы жеке сөздер мен синтагмалық топтардың сондай негізде бірігуінен тұрады. Құрмалас сөйлем құрылымын жай сөйлемдердің құрылымдық және олардың бір-бірімен байланысу ерекшеліктері жасаса, текст құрылымын оған бірігуші жай сөйлемдер мен құрамалас сөйлем құрылыстарының ерекшеліктері жасайды. Синтаксисте, сонымен қатар, есімді құрылым, етістікті құрылым, айқындауыштық құрылым, бірыңғай мүшелі құрылым, қыстырынды құрылым, жақты құрылым, жақсыз құрылым т. б. құрылымдар бар. Предикаттық құрылым дегеннен әр түрлі тұлғадағы сөздерден жасалған баяндауыштың құрылымы түсініледі. Мысалы, жатыс септік баяндауыштық құрылым: Асқар үйде. Атау септік тұлғалы зат есім баяндауыштық құрылым: Асан—студент. Параллель құрылым — сөйлем құрылымдарының синтаксистік қатар құрауы. Мысалы, Ананың көзі балада, баланың көзі далада. Парцелляциялы құрылым — текст ішінде сөйлемдердің айтушының көздеген мақсатына сәйкес үзіліп құрылуы. Мысалы, "Құнанбай аға сұлтан болды да, өзгелерінің қатарынан озғындап кетті. Онда әкімдік бар. Сыртқа да, ұлыққа да жақындық бедел бар. Әрі қолы ұзын, малды. Сөзге жүйрік, мінезбенен іске де алғыр. Осының бәрі өз ортасын бойымен басып жыға беруге себеп болатын" (М.Әуезов).

Дереккөздер

1. Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3