Айқындауыш айқындайтын сөзінің жетегінде қосарлана айтылып оның мазмұнын ашып тұратын сөз не сөздер тобы Айқындауыш құры

Айқындауыш — айқындайтын сөзінің жетегінде қосарлана айтылып, оның мазмұнын ашып тұратын сөз не сөздер тобы.

Айқындауыш құрылысына қарай үшке бөлінеді:

Қосалқы айқындауыш — зат есімдердің қосымша сыны ретінде жұмсалатын сөздер. Қ.а. өзара мағыналық байланыстағы екі зат есім тіркесінен жасалады. Тіркестің бірінші сыңары кісі ұғымындағы зат атаулары-жалқы есімдер, екінші сыңары заттың заттық сапасын білдіретін сөздер болады да, айқындауышы айқындауыштық қатынасқа түседі. Мыс.: "Шора батыр, Әсет әнші, Ерасыл қарт". Қ.а. сөзді заттық сапа жағынан айқындап, оған предикативтік реңк береді. Қ.а. қызметінде жұмсалатын сөздердің мағынасы кәсіпке, қасиетке, жас мөлшеріне, туыстық қатынасқа, атақ-дәрежеге, ұлтқа, жынысқа, ұйымға т.б. қатысты сөздер мен эмоциялық мәндегі сөздер болады.
Қосарлы айқындауыш — өзара мағыналас екі жалпы есімінің бірі зат атауы, екіншісі оның сапасы ретінде тіркесіп, күрделі бір атау жасайтын сөздер: "әйел-ана, телефон-автомат, инженер-экономист, заңгер-депутат т.б." Қ.а. әрбір сыңары өзара теңдігін, дербестігін сақтай отырып, мағыналық және грамматикалық жағынан тығыз байланысып, анықтауыштық қатынас негізінде затты жалпы тобынан бөліп алып, ерекшелеп, айқындап көрсетеді. Қ.а. грамматикалық тұлғалар соңғы сөзге жалғанады.
Оңашаланған айқындауыш — айқындайтын сөзінен соң тұрып, оқшауланып айтылатын, тұтастық дарасы, жалпының нақтылығы және сипаттамасы ретінде жұмсалатын сөздер тіркесі. О.а. айқындайтын сөздерін нақтылай түсу, сипаттау, мінездеу ыңғайында айқындайды да, оның әр қырлы қайталамасы ретінде келеді. Сондықтан о.а. айқындайтын сөзімен мағыналас, тұлғалас болып, оның соңында тұрады. Мыс.: "Кеше інімді, Мұратты шығарып салдым", "Сендер, жігіттер жаттап алғансыңдар"; о.а. нақ, тек, қана, немесе, әсіресе, тіпті, яғни деген сөздермен тіркескенде, оқшаулануы күшейеді.

Дереккөздер

Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
Салқынбай А., Абақан Е. Лингвистикалық түсіндірме сөздік.- Алматы: Сөздік-словарь, 1998 жыл. 304 бет. https://library.tou.edu.kz/fulltext/buuk/b2775.pdf

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3

[2] Салқынбай А., Абақан Е. Лингвистикалық түсіндірме сөздік.- Алматы: Сөздік-словарь, 1998 жыл. 304 бет. https://library.tou.edu.kz/fulltext/buuk/b2775.pdf