Араб басқыншылығы – мұсылман қауымы басшылары мен халифтер бастаған Арабия түбегіндегі тайпалардың VII – VIII ғасырдағы жаугершілік жорықтары. Арабтың феодалданған ақсүйектерінің Таяу және Орта Шығыс, Солтүстік Африка, Оңтүстік Батыс Еуропа елдерінде едәуір заман үстемдік етуімен аяқталды. Араб басқыншылығына себеп болған негізгі факторлар – алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы, таптық қоғамның қалыптасуы, Арабияның көшпелі халқы санының едәуір көбеюімен тұспа-тұс, бір мезгілде мемлкеттің құрылуы.
Араб жаулап алушыларының шабуылынан Ирандағы алып Сасаниттер мемлекеті құлады. , , Кавказ Албаниясы, Хорезм, Согдиана және арабтардың соққысына ұшырады. Византия Мысыр, Сирия, Месопотамия, Крит, Мальта, Сицилия, Родос, және айырылды.
Франктерге қарсы соғыстар кезінде арабтар , хазарлармен соғыстарда «Славян өзеніне» (, Еділ немесе Днепрге) жетті, ал шығысқа қарай жорықтарында мен Таласқа дейін еніп кетті.
Араб басқыншылығын үш шапқыншылық кезеңіне бөлуге болады.
Бірінші шапқыншылық
Таяу Шығысты жаулап алудан басталды. Византия Леванттан, ал Сасанидтер мемлекеті Месопотамиядан айырылды.
Византиямен текетірес ғасырлар бойғы араб-византиялық соғыстарға алып келді.
633 жылдың күзінде арабтардың тайпалық жасақтарының 3 отряды Палестина мен Сирияға басып кіріп, оларды жаулап алды. 633 – 652 жылы .
641-642 жылдары арабтар қолбасшы Әмір ибн әл-Астың бастауымен .
643 жылы қоршауымен қазіргі таулы Дағыстанға сәйкес аумаққа шабуыл басталды.
Солтүстік Африкаға алғашқы шабуыл 647 жылы басталды. Мединадан шыққан 20000 араб тағы 20000 сарбазымен (Мысыр) күш біріктірді. Шейх Абдулла ибн Саад арабтарды бастап барды. Карфагиндік экзарх Византия империясынан өзінің экзархатының тәуелсіздігін жариялады. Ол әскер жинап, мұсылмандарға қарсы шайқасқа шықты, бірақ Суфетула түбінде (Карфагеннен оңтүстікке қарай 220 км жерде) болған шайқаста жеңіліске ұшырады. Григорий қайтыс болғаннан кейін Карфаген арабтарға салық төледі. Жорық тағы он бес айға созылды, бірақ 648 жылы Абдулланың әскері Мысырға оралды. 661 жылға қарай арабтар бүкіл Оңтүстік Кавказды, сондай-ақ басып алды.
Көп ұзамай барлық мұсылмандық жаулап алулар бір-біріне қарсылас араб топтарының арасындағы тоқтатылды. Азамат соғысы 656 жылы халифа Османды өлтіруден басталды, оның орнына Әли ибн Әбу Талиб келді, ал ол өз кезегінде 661 жылы өлтірілді. Осы уақытта Византия мен Хазар қағанатының көмегімен Шығыс Арменияны қоспағанда, Кавказияның көптеген елдері Халифат құрамынан шықты.
Екінші шапқыншылық
Азаматтық соғыстан кейін арабтар Солтүстік Африкадағы шапқыншылықтарын жалғастырды. 665 жылы Африка эксархатының жаңа әскери шапқыншылығы басталды. 689 жылы жаңа Солтүстік Африка әскери жорығы аяқталды. Бұл жорықта византиялық гректердің әскері (30 000 сарбаз) жеңіліске ұшырады. Осы соғысты бастаған 40 000 мұсылмандарға көп ұзамай тағы араб генералы бастаған 10 000 араб келді. Дамаскіден шыққаннан кейін армия бүкіл Солтүстік Африканы басып өтті. 670 жылы арабтар жаулап алған Қайруан қаласы қалпына келтіріліп, мықты бекініске және одан әрі ұрыс қимылдарының негізіне айналды. Бұл қала Ифрикия (арабша Тунис атауы) ислам аймағының астанасы болды. Қамал қала қазіргі Батыс Ливия, Тунис және Шығыс Алжирдің жағалауындағы аймақтарын қамтыды. Қайруан қоныстанғаннан кейін арабтар Мағрибті жаулап алуды жалғастырды (арабтар Африканың солтүстік-батысын осылай атады). Мағрибті жаулап алу барысында Үкбе ибн Нафи жағалаудағы Беджая қаласы мен қазіргі Танжер қаласын басып алды. Екі қала да бір кездері римдік құрамында болған.
Бірақ Үкбе жаулап алған жерлерді ұзақ уақыт ұстай алмады. Оның армиясының тылында берберлер көтерілісі басталды. Көп ұзамай ол осы көтерілісті басу үшін әскерімен бірге қайта шақырылды. Грек-африкалық көтерілісшілерге қарсы шайқастардың бірінде Үкбе ибн Нафи қаза тапты. Оның орнына жаңа қолбасшы Зүхейр келді, бірақ ол да көтерілісшілерге қарсы күресте қаза тапты. Ол кезде Константинополь Африкаға үлкен әскер жіберіп үлгерді.
Осы кезде Арабстан мен Сирияда басталды. Арабтардың жаулап алу жорықтары қайтадан тоқтап қалды.
Үшінші шапқыншылық
Азияда арабтар жоғалған Оңтүстік Кавказ елдерін қайтара алды. 687 жылы арабтар Картли, Кахети және Геретиді - Шығыс Грузияның үш кінәздіктерін алды, бірақ Кахети мен Герети тиімді жерде орналасқандықтан, арабтар ол жерде тұрақтай алмады. 10 жылдан кейін, 697 жылы арабтар Грузияның батыс бөлігіне ат басын бұрды. Византияға тәуелді Батыс Грузиядағы ең ірі мемлекеті - Эгриси билеушінің өкілі арабтарды гарнизондарды басып алып, гректерді қуып шығаруға шақырды. Алайда, Батыс Грузияда арабтар салыстырмалы түрде ұзақ уақыт бойы тек Эгрисиге бекінді (бұған жаулап алушылар үшін табиғи тропикалық климат және күшті гарнизондар мен бекіністер, сондай-ақ елдің Батыс Грузиядағы орталық жағдайы себеп болды): Абасгия мен Апсилия (Эгрисиге тиесілі оңтүстігінен басқа) 711 жылы босатылды. Арабтар басып алған Чанети Византияның қол астында қалды. Бірақ 700-жылға қарай арабтар Византия мен Хазар одағын қолдаған таулы Мисиминия мен Аланияны қоспағанда, бүкіл Оңтүстік Кавказды басып алды.
Солтүстік Африканы жаңа жаулап алу арабтардың Ифрикия қалаларын қайтадан басып алуынан басталды. Бірақ Византия тез арада Константинополден әскерді жіберді. Византиялықтарға Сицилиядан келген сарбаздар мен римдік Испаниядағы күшті контингенті қосылды. Бұл араб әскерін Кайруанға шегінуге мәжбүр еткізді. Келесі көктемде арабтар теңіз бен құрлық арқылы жаңа шабуылдарды бастады. Көп ұзамай олар Византия мен олардың одақтастарын жеңді. 698 жылы арабтар Карфагенге кірді. Оның тастары Тунис қаласының құрылысына материал ретінде қызмет етті. Басқа ұрыс Утика маңында болып, арабтар қайтадан жеңіске жетіп, византиялықтарды Солтүстік Африканы тастатқызуға мәжбүр еткізді. Мұсылмандардың жаңа генералы Халифаттан жаңа әскер алғанға дейін бес жыл өтті. Сол уақытта Солтүстік Африка қалаларында әлі жауланбаған қалалардағы адамдар берберлердің үстемдігіне ызалана бастады. Осылайша Хасан оралғанда, оны құшақ жая қарсы алды. 709 жылы арабтар Солтүстік Африканы түгелдей дерлік басып алып, оны үш аймаққа бөлді: Мысыр губернаторымен, Мағриб (қазіргі Марокко және Мауритания) Фестегі губернатормен және Ифрикия Мұса ибн Нұсайыр губернаторымен.
Мұса ибн Нұсайыр генерал болған. Ол Ифрикияның губернаторы болып тағайындалды және қайталанған берберлер бүлігін басуға және жаулап алынған елдерде ислам дінінің таралуына жауапты болды. Мұса мен оның екі ұлында 300 000 тұтқын болған. Тұтқында болғандардың барлығы дерлік құлдыққа сатылды және сатудан түскен қаражат мемлекет қазынасына түсті. Тағы 30 000 тұтқын әскери қызмет атқаруға мәжбүр болды. Мұса, сонымен қатар, византиялық флоттың үнемі шабуыл жасауымен айналысқан. Онымен күресу үшін Мұса өзінің жеке флотын құрды. Мағрибке тереңірек жылжи отырып, оның күштері 709 жылы Танжерді басып алды.
Оңтүстік Кавказдағы жазалау әрекеттері
Дереккөздер
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Arab baskynshylygy musylman kauymy basshylary men halifter bastagan Arabiya tүbegindegi tajpalardyn VII VIII gasyrdagy zhaugershilik zhoryktary Arabtyn feodaldangan aksүjekterinin Tayau zhәne Orta Shygys Soltүstik Afrika Ontүstik Batys Europa elderinde edәuir zaman үstemdik etuimen ayaktaldy Arab baskynshylygyna sebep bolgan negizgi faktorlar algashky kauymdyk kurylystyn ydyrauy taptyk kogamnyn kalyptasuy Arabiyanyn koshpeli halky sanynyn edәuir kobeyuimen tuspa tus bir mezgilde memlkettin kuryluy Arab halifaty 750 zhyl Arab zhaulap alushylarynyn shabuylynan Irandagy alyp Sasanitter memleketi kulady Kavkaz Albaniyasy Horezm Sogdiana zhәne arabtardyn sokkysyna ushyrady Vizantiya Mysyr Siriya Mesopotamiya Krit Malta Siciliya Rodos zhәne ajyryldy Frankterge karsy sogystar kezinde arabtar hazarlarmen sogystarda Slavyan ozenine Edil nemese Dneprge zhetti al shygyska karaj zhoryktarynda men Talaska dejin enip ketti Arab baskynshylygyn үsh shapkynshylyk kezenine boluge bolady Birinshi shapkynshylykTayau Shygysty zhaulap aludan bastaldy Vizantiya Levanttan al Sasanidter memleketi Mesopotamiyadan ajyryldy Vizantiyamen teketires gasyrlar bojgy arab vizantiyalyk sogystarga alyp keldi 633 zhyldyn kүzinde arabtardyn tajpalyk zhasaktarynyn 3 otryady Palestina men Siriyaga basyp kirip olardy zhaulap aldy 633 652 zhyly 641 642 zhyldary arabtar kolbasshy Әmir ibn әl Astyn bastauymen 643 zhyly korshauymen kazirgi tauly Dagystanga sәjkes aumakka shabuyl bastaldy Soltүstik Afrikaga algashky shabuyl 647 zhyly bastaldy Medinadan shykkan 20000 arab tagy 20000 sarbazymen Mysyr kүsh biriktirdi Shejh Abdulla ibn Saad arabtardy bastap bardy Karfagindik ekzarh Vizantiya imperiyasynan ozinin ekzarhatynyn tәuelsizdigin zhariyalady Ol әsker zhinap musylmandarga karsy shajkaska shykty birak Sufetula tүbinde Karfagennen ontүstikke karaj 220 km zherde bolgan shajkasta zheniliske ushyrady Grigorij kajtys bolgannan kejin Karfagen arabtarga salyk toledi Zhoryk tagy on bes ajga sozyldy birak 648 zhyly Abdullanyn әskeri Mysyrga oraldy 661 zhylga karaj arabtar bүkil Ontүstik Kavkazdy sondaj ak basyp aldy Kop uzamaj barlyk musylmandyk zhaulap alular bir birine karsylas arab toptarynyn arasyndagy toktatyldy Azamat sogysy 656 zhyly halifa Osmandy oltiruden bastaldy onyn ornyna Әli ibn Әbu Talib keldi al ol oz kezeginde 661 zhyly oltirildi Osy uakytta Vizantiya men Hazar kaganatynyn komegimen Shygys Armeniyany kospaganda Kavkaziyanyn koptegen elderi Halifat kuramynan shykty Ekinshi shapkynshylykAzamattyk sogystan kejin arabtar Soltүstik Afrikadagy shapkynshylyktaryn zhalgastyrdy 665 zhyly Afrika eksarhatynyn zhana әskeri shapkynshylygy bastaldy 689 zhyly zhana Soltүstik Afrika әskeri zhorygy ayaktaldy Bul zhorykta vizantiyalyk grekterdin әskeri 30 000 sarbaz zheniliske ushyrady Osy sogysty bastagan 40 000 musylmandarga kop uzamaj tagy arab generaly bastagan 10 000 arab keldi Damaskiden shykkannan kejin armiya bүkil Soltүstik Afrikany basyp otti 670 zhyly arabtar zhaulap algan Қajruan kalasy kalpyna keltirilip mykty bekiniske zhәne odan әri urys kimyldarynyn negizine ajnaldy Bul kala Ifrikiya arabsha Tunis atauy islam ajmagynyn astanasy boldy Қamal kala kazirgi Batys Liviya Tunis zhәne Shygys Alzhirdin zhagalauyndagy ajmaktaryn kamtydy Қajruan konystangannan kejin arabtar Magribti zhaulap aludy zhalgastyrdy arabtar Afrikanyn soltүstik batysyn osylaj atady Magribti zhaulap alu barysynda Үkbe ibn Nafi zhagalaudagy Bedzhaya kalasy men kazirgi Tanzher kalasyn basyp aldy Eki kala da bir kezderi rimdik kuramynda bolgan Birak Үkbe zhaulap algan zherlerdi uzak uakyt ustaj almady Onyn armiyasynyn tylynda berberler koterilisi bastaldy Kop uzamaj ol osy koterilisti basu үshin әskerimen birge kajta shakyryldy Grek afrikalyk koterilisshilerge karsy shajkastardyn birinde Үkbe ibn Nafi kaza tapty Onyn ornyna zhana kolbasshy Zүhejr keldi birak ol da koterilisshilerge karsy kүreste kaza tapty Ol kezde Konstantinopol Afrikaga үlken әsker zhiberip үlgerdi Osy kezde Arabstan men Siriyada bastaldy Arabtardyn zhaulap alu zhoryktary kajtadan toktap kaldy Үshinshi shapkynshylykAziyada arabtar zhogalgan Ontүstik Kavkaz elderin kajtara aldy 687 zhyly arabtar Kartli Kaheti zhәne Geretidi Shygys Gruziyanyn үsh kinәzdikterin aldy birak Kaheti men Gereti tiimdi zherde ornalaskandyktan arabtar ol zherde turaktaj almady 10 zhyldan kejin 697 zhyly arabtar Gruziyanyn batys boligine at basyn burdy Vizantiyaga tәueldi Batys Gruziyadagy en iri memleketi Egrisi bileushinin okili arabtardy garnizondardy basyp alyp grekterdi kuyp shygaruga shakyrdy Alajda Batys Gruziyada arabtar salystyrmaly tүrde uzak uakyt bojy tek Egrisige bekindi bugan zhaulap alushylar үshin tabigi tropikalyk klimat zhәne kүshti garnizondar men bekinister sondaj ak eldin Batys Gruziyadagy ortalyk zhagdajy sebep boldy Abasgiya men Apsiliya Egrisige tiesili ontүstiginen baska 711 zhyly bosatyldy Arabtar basyp algan Chaneti Vizantiyanyn kol astynda kaldy Birak 700 zhylga karaj arabtar Vizantiya men Hazar odagyn koldagan tauly Misiminiya men Alaniyany kospaganda bүkil Ontүstik Kavkazdy basyp aldy Soltүstik Afrikany zhana zhaulap alu arabtardyn Ifrikiya kalalaryn kajtadan basyp aluynan bastaldy Birak Vizantiya tez arada Konstantinopolden әskerdi zhiberdi Vizantiyalyktarga Siciliyadan kelgen sarbazdar men rimdik Ispaniyadagy kүshti kontingenti kosyldy Bul arab әskerin Kajruanga sheginuge mәzhbүr etkizdi Kelesi koktemde arabtar teniz ben kurlyk arkyly zhana shabuyldardy bastady Kop uzamaj olar Vizantiya men olardyn odaktastaryn zhendi 698 zhyly arabtar Karfagenge kirdi Onyn tastary Tunis kalasynyn kurylysyna material retinde kyzmet etti Baska urys Utika manynda bolyp arabtar kajtadan zheniske zhetip vizantiyalyktardy Soltүstik Afrikany tastatkyzuga mәzhbүr etkizdi Musylmandardyn zhana generaly Halifattan zhana әsker alganga dejin bes zhyl otti Sol uakytta Soltүstik Afrika kalalarynda әli zhaulanbagan kalalardagy adamdar berberlerdin үstemdigine yzalana bastady Osylajsha Hasan oralganda ony kushak zhaya karsy aldy 709 zhyly arabtar Soltүstik Afrikany tүgeldej derlik basyp alyp ony үsh ajmakka boldi Mysyr gubernatorymen Magrib kazirgi Marokko zhәne Mauritaniya Festegi gubernatormen zhәne Ifrikiya Musa ibn Nusajyr gubernatorymen Musa ibn Nusajyr general bolgan Ol Ifrikiyanyn gubernatory bolyp tagajyndaldy zhәne kajtalangan berberler bүligin basuga zhәne zhaulap alyngan elderde islam dininin taraluyna zhauapty boldy Musa men onyn eki ulynda 300 000 tutkyn bolgan Tutkynda bolgandardyn barlygy derlik kuldykka satyldy zhәne satudan tүsken karazhat memleket kazynasyna tүsti Tagy 30 000 tutkyn әskeri kyzmet atkaruga mәzhbүr boldy Musa sonymen katar vizantiyalyk flottyn үnemi shabuyl zhasauymen ajnalyskan Onymen kүresu үshin Musa ozinin zheke flotyn kurdy Magribke terenirek zhylzhi otyryp onyn kүshteri 709 zhyly Tanzherdi basyp aldy Ontүstik Kavkazdagy zhazalau әreketteriDerekkozder