Қазақстандағы АЭС туралы референдум

Қазақстандағы алғашқы атом электр станциясының құрылатынын шешетін референдум 2024 жылғы 6 қазанда өтті.

2022
Қазақстандағы АЭС туралы референдум
Ядролық энергия
6 қазан 2024
Сайлау түрі			республикалық референдум
Сайлау органы және нәтижелер
Халық саны				20 095 963
Тіркелгендер				12 284 487
Сайлаушылар саны				7 820 204
Жарамды дауыстар саны				7 689 937
Бос сайлау парақтары				82 729
Жарамсыз дауыстар				130 267
Өңір бойынша нәтижесі
Сіз Қазақстанда атом электр станциясын салуға келісесіз бе?
Иә					71,12 %
Жоқ					26,15 %
өңдеу

Референдумде ұсынылған ойды дауыс берушілердің көпшілігі қолдап дауыс беріп жатса, елдегі тұңғыш атом электр станциясы Алматы облысының Үлкен ауылында салынатын болады. Қазақстан президенті Тоқаев елде тұрақты электр қуатын орнату үшін қажетті шара ретінде сипаттаған бұл идеяны жергілікті экологтар қауіпті бола алатын бастама ретінде көреді де, оған қарсы жергілікті тұрғындардың бір бөлігі наразылық білдіреді. Экологтардың ұсынысқа деген күмәні Балқаштағы онсыз да төмен су деңгейіне байланысты.

Референдумға шығарылған мәселені оң шешуге дауыс берген азаматтардың саны 5 миллион 561 мың 937 адамды немесе 71,12% құрады.

Тарихы

1997

Қазақстанда АЭС салу туралы алғаш рет 1997 жылы айтылды. Сол кездегі Ядролық қауымдастық президенті Владимир Школьник Алматы облысындағы Үлкен ауылына АЭС салуды ұсынған еді. Бұл АЭС-те болған апатынан көп уақыт өтпеген кез еді. Қазақстанда АЭС салуға жұртшылық та, сарапшылар да қарсылық білдіріп, жоба тоқтап қалды.

2006

2006 жылғы қаңтарында АЭС салу туралы тағы сөз болды. Сол кездегі президент Нұрсұлтан Назарбаев пен Ресей президенті Владимир Путин “атом энергиясын бейбіт мақсатта қолдану жөнінде” бірлескен мәлімдеме жасады. Онда “Ресей мен Қазақстанның АЭС бойынша серіктестігі екі елдің экономикасына да оң әсер етеді” делінген. Екі елдің министрліктері келісім жасасып, Ақтауда АЭС салынуы керек еді. Құрылыс неге басталмағаны, жобаның не себептен тоқтап қалғаны ресми айтылған жоқ.

2013

2013 жылы сол кездегі президент Нұрсұлтан Назарбаев “бітпейтін талқыны қойып, АЭС құрылысы мәселесін біржола шешуді тапсырамын” деді. Сөйтіп 2014 жылы Қазатомөнеркәсіп пен Росатом басшылары Қазақстан аумағында АЭС жобасы аясында серіктес болуға меморандумға қол қойды. Алайда Ресей мен Қазақстан үкіметаралық құжатты сол күйі бекіткен жоқ.

2015

2015 жыл Нұрсұлтан Назарбаев пен Владимир Путин кездесіп, Владимир Путин “Қазақстанда алғашқы АЭС салуға әзірленіп жатырмыз” деді.

2019

2019 жылы Владимир Путин Қазақстанның 2-президенті Қасым-Жомарт Тоқаевпен кездесіп, АЭС туралы тағы айтты. 3 айдан соң, Қасым-Жомарт Тоқаев “Қазақстан АЭС салуды жоспарлап отырған жоқ” деді. “Бірақ салар болсақ, бұл мәселені халықпен талқылап, референдум өткіземіз” деп мәлімдеді.

2021

2021 жылғы қарашада президенті Тоқаев АЭС салуды жақтайтын емеурін танытты.

2023

Бұдан кейін Ақорда АЭС керек деген ұстанымға әбден бекіді. Оған елде электр энергиясы тапшылығы болатыны туралы аргументті алға тартып келеді. Сөйтіп 2023 жылы ақпанда АЭС салу бойынша үкімет қоғамдық талқы өткізіп, жұртты үгіттеуге кірісті.

“

Атом электр стансасын салу әзірге жоспарда жоқ. Қажет болса, бұл мәселені халықпен міндетті түрде талқылаймыз. Қажет болса, референдум өткіземіз.

”

2023 жылғы 31 тамызда Қазақстан халқына жолдауында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев атом электр стансасын салу қажеттілігі туралы мәселені тағы да көтеріп, бұл мәселені жалпыхалықтық референдум арқылы шешуді ұсынды:

“

Атом электр станциясын салу немесе салудан бас тарту – еліміздің болашағына қатысты аса маңызды мәселе. Сондықтан оны жалпыхалықтық референдумға шығаруды ұсынамын. Нақты күндерді кейінірек шешеміз.

”

Президент сондай-ақ мәселенің қайшылықтарына қарамастан, атом энергетикасын дамыту Қазақстан азаматтарының экономикалық және әлеуметтік әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін аса маңызды екенін атап өтті:

“

Елімізде атом электр стансасын салудың орындылығы туралы әртүрлі пікірлер бар екенін білесіздер. Бір жағынан, Қазақстан әлемдегі ең ірі уран өндіруші ретінде өзінің атомдық электр энергиясын өндіруге ие болуы керек. Кейбір сарапшылар шағын реакторлары бар станциялар салуды жақтайды. Екінші жағынан, көптеген азаматтар мен бірқатар сарапшылар атом электр станцияларының қауіпсіздігіне алаңдайды.

”

Тоқаев Семей ядролық полигонының қайғылы мұрасын ескере отырып, жекелеген азаматтардың алаңдаушылығын түсінуге болатынын атап өтті. Оның пікірінше, бұл мәселе бойынша қоғамдық тыңдаулар мен жан-жақты талқылауды жалғастыру қажет.

Алғышарттары

Референдум өткізуді тұңғыш рет Тоқаевтың өзі 2019 жылы ұсынған еді. Бұл бастама қазбалы отын қолданысы мен Көшетхана эффектісінің салдарын азайту және мемлекеттегі тоқ өшіп қалу мәселесін шешу үшін электр қуатының бір жаңа көзін табу мақсатынан шыққан еді. Бұл идея Семей полигонында кеңестік ядролық қаруды сынаудан шыққан экологиялық және денсаулық сақтау мәселелерінен және станция құрылысына Ресейдің әлеуетті қатысуына қарсылықтан байланысты туындаған қоғамдық наразылық жағдайында пайда болды.

2023 жылғы қыркүйекте елде стансаның салыну-салынбауы жайлы референдумның шынында да өтетіні шешілді, Тоқаев осыны Қазақстанның уран қорын қолдануының керектігі жайлы сөйлеп жатқанында айтты.

2024 жылғы 27 маусымда болған наградтау рәсімі кезінде сөйлеген сөзінде Тоқаев референдумның сол жылғы күзде өтетінін жариялады. Сенат кулуарында энергетика вице-министрі Сұңғат Есімханов референдумда сұралатын сұрақтар жайлы айтып берді. Оның сөзінше, халық тек бір сұраққа, АЭС салынуының қолдайтын, не қолдамайтыны жайлы ғана жауап беріп жатады. Алайда ол бұл ақпараттың «өз ойы» екенін және егжей-тегжейді үкімет кейін өзі жариялап жататынын айтты.

АЭС салынуына кімнің көмек көрсететіні әлі анықталмаған. Алайда ресейлік (Росатом), оңтүстік кореялық, қытайлық, не франциялық компаниялардың кандидатуралары жайлы белгілі.

кезінде Тоқаев референдумның 6 қазанда өтетінін жариялады. Келесі күні ол сәйкесінше болған жарлыққа қой қойды. Жарлықта, оған қоса, референдумда болатын басты сұрақ та жазылған:

Сіз Қазақстанда атом электр станциясын салуға келісесіз бе?

Ұсынылған құрылыс алаңы

2022 жылдың маусымында Қазақстанның Энергетика министрлігі Үлкен ауылының атом электр станциясын салу орны ретінде таңдалғанын хабарлады. Билік бұл жерді басымдық деп санайды, себебі Солтүстік — Оңтүстік электр желілері аймағында және еліміздің оңтүстік аймағындағы негізгі тұтынушыларға жақын орналасқан.

Атом Энергиясы Халықаралық Агенттіктің (АҚХА) сарапшылары Алматы облысындағы «Үлкен» жері АЭС құрылысына дайын екенін айтып, Қазақстанның атом электр стансасын салуға құзіреті мен дайындығы жоғары екенін атап өтті..

«Олар ядролық қалдықтарды қолдау, салу, пайдалану үшін қауіпсіз технологияларды таңдау және одан әрі орналастыру бойынша қызметтердің толық кешенін ұсынуға дайын. МАГАТЭ жалпы алғанда «Үлкен» жері АЭС салуға дайын және жарамды екенін атап өтті», — деді ҚР Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев.

Нәтижесі

Қазақстандағы 2024 жылғы референдумда болған бюллетень үлгісі

Жауабы	Дауыс саны	%
Иә	5 561 937	73,11
Жоқ	2 045 271	26,89
Жалпы	7 607 208	100,00
Жарамды даусы	7 607 208	97,28
Жарамсыз даусы	130 267	1,67
Бос бюллетень	82 729	1,06
Жалпы дауыс	7 820 204	100,00
Тіркелген сайлаушы	12 284 487	63,66
Дереккөзі: Орталық сайлау комиссиясы

Қосымша ақпарат

1. орыс. «Согласны ли Вы со строительством атомной электростанции в Казахстане?»

Дереккөздер

1. Референдум по АЭС в Казахстане состоится 6 октября 2024 года — Токаев  (орыс.) (2 сентября 2024).
2. Тоқаев: АЭС бойынша референдум биыл күзде өтеді  (қаз.). Азаттық радиосы (27 маусым 2024). Тексерілді, 27 маусым 2024.
3. ҚР Орталық референдум комиссиясы республикалық референдумда дауыс берудің алдын ала нәтижелерін жариялады  (қаз.). Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы (7 қазан 2024). Тексерілді, 7 қазан 2024.
4. https://orda.kz/vygljadit-kak-pripjat-gde-hotjat-stroit-ajes-v-kazahstane/
5. https://tengrinews.kz/progress/v-aktau-peredumali-stroit-aes-250277/
6. http://kremlin.ru/events/president/transcripts/23407
7. https://www.lada.kz/amp/society/society/124897-maluiu-aes-predlozhili-postroit-v-aktau.html
8. http://forum.atominfo.ru/index.php?showtopic=501&start=300
9. https://www.kommersant.ru/amp/2481880
10. https://sk.kz/press-center/news/57402/?lang=ru
11. https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazahstan-rossiya-zavizirovali-soglashenie-sotrudnichestve-262639/amp/
12. https://am.sputniknews.ru/20151015/874683.html
13. https://www.atomic-energy.ru/news/2015/10/16/60521
14. https://ru.sputnik.kz/amp/20190403/putin-tokaev-aes-9731855.html
15. https://www.vedomosti.ru/business/news/2019/04/03/798191-elektrostantsiyu
16. https://forbes.kz/articles/o_chem_tokaev_govoril_s_putinyim/amp
17. https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/tokaev-ob-aes-esli-ponadobitsya-provedem-referendum-371061/amp/
18. https://ria.ru/amp/20190610/1555445292.html
19. https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/tokaev-ob-aes-esli-ponadobitsya-provedem-referendum-371061/amp/
20. https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/tokaev-nam-pridetsya-prinimat-resheniya-o-stroitelstve-aes-454456/amp/
21. tengrinews.kz Токаев об АЭС: Если понадобится, проведем референдум  (орыс.) (10 июня 2019).(қолжетпейтін сілтеме)
22. Токаев предложил вынести вопрос строительства АЭС в Казахстане на референдум.
23. Kozhanova, Nazira Nuclear Energy in Kazakhstan? The Problem of Accountability  (ағыл.). thediplomat.com (1 October 2021).
24. Satubaldina, Assel Kazakhstan to Hold Referendum on Nuclear Power Plant Construction  (ағыл.). The Astana Times (1 September 2023). Тексерілді, 17 қазан 2023.
25. Konurbaeva, Aigerim Blackout in Central Asia. Countries Need to Expand Power Capacity  (ағыл.). CABAR.asia (27 January 2022). Тексерілді, 17 қазан 2023.
26. Kazakhstan dispatch: President Tokayev announces nuclear power plant proposal will be decided in a national referendum  (ағыл.). JURIST (5 September 2023). Тексерілді, 17 қазан 2023.
27. Kazakhstan to hold referendum on nuclear plant construction  (ағыл.). Nikkei Asia (1 September 2023). Тексерілді, 17 қазан 2023.
28. Kazakhstan to hold referendum on first nuclear plant  (ағыл.). www.euractiv.com (1 September 2023). Тексерілді, 17 қазан 2023.
29. Төленді, Ақниет Тоқаев атом электр станциясын салу бойынша референдум күзде өтетінін айтты  (қаз.). kz.kursiv.media (27 маусым 2024). Тексерілді, 27 маусым 2024.
30. АЭС бойынша референдумда қойылатын сұрақ анықталды  (қаз.) (3 қыркүйек 2024).
31. Казахстан, Sputnik Казахстан определился с местом строительства АЭС: что известно о поселке Улкен  (орыс.) (14 июня 2022).(қолжетпейтін сілтеме)
32. Казахстан задумался о строительстве АЭС из-за притока майнеров криптовалюты из Китая  (орыс.) (29 декабря 2021).
33. Тамила Языкова. В МАГАТЭ заявили о готовности площадки Улкен для строительства АЭС (3 ноября 2023).
34. 2024 жылғы 6 қазандағы республикалық референдумда дауыс беру қорытындылары туралы  (қаз.). election.gov.kz. Тексерілді, 8 қазан 2024. Мұрағат көшірмесі 7 қазанның 2024 Wayback Machine мұрағатында