Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қазбалы отын — энергетика ресурстарының негізгі түрі. Оған каустобиолиттер тобына жататын заттарды жатқызуға болады.
Каустобиолиттер (грек. kaustos– жанғыш, грек. bіos – тіршілік және lіthos – тас)— жанғыш қазындылар; органикалық жолмен пайда болған тау жыныстары. Каустобиолиттер 3 топқа бөлінеді:
- Гумолиттер (шымтезек, қоңыр және тас көмірлер)
- Сапропелиттер (жанғыш тақтатастар, сапропельдік көмір, , богхед)
- Мұнай тектес қазындылар (мұнай, жанғыш газдар, асфальт, озокерит, тағы басқалар.)
Жаралу жағдайлары бойынша Каустобиолиттер екі топқа бөлінеді:
- 1) көмір қатарындағы каустобиолиттер, оларға: шөгінді жаралумен сингенезисті тау жынысытар (шымтезек,қазба көмірлер, жанғыш тақтатастар) мен минералдар (мыс., янтарь) жатады. Каустобиолиттердегі органикалық заттар басқа тау жыныстардағы шашыранды органикалық заттардың түр өзгешеліктерінен әлдеқайда көп мөлшерде (көмірде — 50%-дан асады, жанғыш тақтатастарда — 50—25%, кейде оларда тиісті техникалық сапасына байланысты органикалық заттардың мөлшері төмендеу болуы мүмкін);
- 2) мұнай (және ) қатарындағы каустобиолиттер, олардың асфальт, және т.о.). Келтірілген екі қатардың бір-бірінен алшақтығына байланысты Каустобиолиттердің бірегей генетикалық жіктеме аясына сыймайтындығы байқалады, олардың түпкілікті өзгешеліктері мен айрыкша сипаттамасы жіктеме принципіне қарама-қайшы келеді. Көмір қатарындағы каустобиолиттер заттық құрамы (гумолиттер, сапролиттер, липтобиолиттер мен олардың аралық өтпелі түр өзгешеліктері) және көмірлену дәрежесі (шымтезек, қоңыр көмір, тас көмір және антрацит) бойынша жіктеледі. Көмірлердің жіктемесінде органикалық заттың бастапқы материалы, түпнұсқа өсімдіктердің сабақтары, жапырақтары және баска бөліктері, бастапқы материалдың жиналуы мен түрленуінің физикалық-географиялық және биохимиялық жағдайлары, ортаның ландшафты, тектоникалық жағдай ескеріледі. Бұл жағдайлар көмірдің петрогенетикалық типтерінің қалыптасуын анықтайды. Барлық көмір типтері олардың құрылымына, бітіміне және жылтырлығына негізделіп бөлінеді. Мұнай (нафтоид) қатарындағы жаралу жағдайы бойынша генетикалық желілерге ажыратылады, олардың ауқымында физикалық және химиялық белгілері (консистенция, балқығыштық, ерігіштік, элементтік құрамы, т.б.) бойынша градациялар бөлінеді. Олардың табиғи катары: мұнай-мальт-асфальт-асфальтит (немесе керит) — антраксолит. Битумдар екі негізгі генетикалық қатарға бөлінеді: нафтоидтер және нафтиттер.
- Терминді 1888 жылы ғылымға алғаш енгізген неміс ғалымы Г.Потанье.
- Түзілу тегіне қарай сапропелиттер, гумолиттер және липтобиолиттер болып үш түрге ажыратылады.
- Сапропелиттерге төменгі сатылы планктондық су организмдерінің қалдықтарынан ағынсыз тұйық суларда оттегінің қатысуынсыз түзілген шөгінділер жатады. Олардың түсі күңгірт, майша жылтыр. Құрамында 55 – 80% ұшпалы заттар, 7 – 12% сутек болады.
- Гумолиттер батпақты жерлерде өскен жоғары сатылы өсімдіктердің қалдықтарынан, оттегінің мардымсыз қатысуы нәтижесінде пайда болған гумустік (қарашірінді) заттардан түзіледі (торф, қоңыр көмір, тас көмір).
- Липтобиолиттерге өсімдіктің биохимиялықұ ыдырауға шыдамды бөліктерінен (шайыр, спора, қабық, тағы басқа) құралған қатты Каустобиолиттер жатады. Каустобиолиттердің мұнайлы тобын: мұнай, битум, асфальт, озокерит, , тағы басқа құрайды.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007 жыл. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология— Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2
- Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazbaly otyn energetika resurstarynyn negizgi tүri Ogan kaustobiolitter tobyna zhatatyn zattardy zhatkyzuga bolady ShymtezekKomirZhangysh taktatas Kaustobiolitter grek kaustos zhangysh grek bios tirshilik zhәne lithos tas zhangysh kazyndylar organikalyk zholmen pajda bolgan tau zhynystary Kaustobiolitter 3 topka bolinedi Gumolitter shymtezek konyr zhәne tas komirler Sapropelitter zhangysh taktatastar sapropeldik komir boghed Munaj tektes kazyndylar munaj zhangysh gazdar asfalt ozokerit tagy baskalar Zharalu zhagdajlary bojynsha Kaustobiolitter eki topka bolinedi 1 komir kataryndagy kaustobiolitter olarga shogindi zharalumen singenezisti tau zhynysytar shymtezek kazba komirler zhangysh taktatastar men mineraldar mys yantar zhatady Kaustobiolitterdegi organikalyk zattar baska tau zhynystardagy shashyrandy organikalyk zattardyn tүr ozgeshelikterinen әldekajda kop molsherde komirde 50 dan asady zhangysh taktatastarda 50 25 kejde olarda tiisti tehnikalyk sapasyna bajlanysty organikalyk zattardyn molsheri tomendeu boluy mүmkin 2 munaj zhәne kataryndagy kaustobiolitter olardyn asfalt zhәne t o Keltirilgen eki katardyn bir birinen alshaktygyna bajlanysty Kaustobiolitterdin biregej genetikalyk zhikteme ayasyna syjmajtyndygy bajkalady olardyn tүpkilikti ozgeshelikteri men ajryksha sipattamasy zhikteme principine karama kajshy keledi Komir kataryndagy kaustobiolitter zattyk kuramy gumolitter saprolitter liptobiolitter men olardyn aralyk otpeli tүr ozgeshelikteri zhәne komirlenu dәrezhesi shymtezek konyr komir tas komir zhәne antracit bojynsha zhikteledi Komirlerdin zhiktemesinde organikalyk zattyn bastapky materialy tүpnuska osimdikterdin sabaktary zhapyraktary zhәne baska bolikteri bastapky materialdyn zhinaluy men tүrlenuinin fizikalyk geografiyalyk zhәne biohimiyalyk zhagdajlary ortanyn landshafty tektonikalyk zhagdaj eskeriledi Bul zhagdajlar komirdin petrogenetikalyk tipterinin kalyptasuyn anyktajdy Barlyk komir tipteri olardyn kurylymyna bitimine zhәne zhyltyrlygyna negizdelip bolinedi Munaj naftoid kataryndagy zharalu zhagdajy bojynsha genetikalyk zhelilerge azhyratylady olardyn aukymynda fizikalyk zhәne himiyalyk belgileri konsistenciya balkygyshtyk erigishtik elementtik kuramy t b bojynsha gradaciyalar bolinedi Olardyn tabigi katary munaj malt asfalt asfaltit nemese kerit antraksolit Bitumdar eki negizgi genetikalyk katarga bolinedi naftoidter zhәne naftitter Termindi 1888 zhyly gylymga algash engizgen nemis galymy G Potane Tүzilu tegine karaj sapropelitter gumolitter zhәne liptobiolitter bolyp үsh tүrge azhyratylady Sapropelitterge tomengi satyly planktondyk su organizmderinin kaldyktarynan agynsyz tujyk sularda otteginin katysuynsyz tүzilgen shogindiler zhatady Olardyn tүsi kүngirt majsha zhyltyr Қuramynda 55 80 ushpaly zattar 7 12 sutek bolady Gumolitter batpakty zherlerde osken zhogary satyly osimdikterdin kaldyktarynan otteginin mardymsyz katysuy nәtizhesinde pajda bolgan gumustik karashirindi zattardan tүziledi torf konyr komir tas komir Liptobiolitterge osimdiktin biohimiyalyku ydyrauga shydamdy bolikterinen shajyr spora kabyk tagy baska kuralgan katty Kaustobiolitter zhatady Kaustobiolitterdin munajly tobyn munaj bitum asfalt ozokerit tagy baska kurajdy Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 IV tom Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Geografiya zhәne geodeziya Almaty Mektep baspasy 2007 zhyl 264 bet ISBN 9965 36 367 6 Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Geologiya Almaty Mektep baspasy 2003 ӀSVN 5 7667 8188 1 ӀSVN 9965 16 512 2 Russko kazahskij tolkovyj geograficheskij slovar Pod obshej redakciej akademika AN KazSSR prof S K Kenesbaeva i kandidata filol nauk A A Abdrahmanova Alma Ata Izd vo Nauka 1966 str 204 Akademiya nauk Kazahskoj SSR Institut yazykoznaniya Sektor fizicheskoj geografii Sostaviteli Zh Aubakirov S Abdrahmanov K BazarbaevBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet