Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Иштуан Қоңыр Мандоки (мажар тілінде Mándoky Kongur István; 10 ақпан 1944 жыл, Карцаг қаласы, Мажарстан – 22 тамыз 1992 жыл, Макачқала, Дағыстан, Алматыда жерленген) – түркітанушы ғалым, филология ғылымдарының докторы, профессор.
| Иштуан Мандоки Қоңыр | |
| мажар тілінде Mándoky Kongur István | |
 Будапешт қаласындағы Иштуан Мандоки Қоңырдың ескерткіш тақтасы | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | Карцаг, Мажарстан |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | Мажарстан |
| Ұлты | |
| Қызметі | ғалым |
| Әкесі | Мандоки Кулан Шандор |
| Анасы | Караси Кошкар Ержебет |
| Жұбайы | Мандоки Оңғайша Мақсұмқызы |
| Балалары | Атлан |
Өмірбаяны
Иштуан Мандоки 1944 жылы Мажарстанның Карцаг қаласында дүниеге келген. Кейін өз әулетінің түпкі тегі - Қоңыр атын қосып алған. Ата-бабасы – құмандар, яғни Иштуан Мажарстанға сіңіп кеткен қыпшақтардың тұқымы еді.
Бала кезінде қазақ тілін кеңестік қазақ-солдатынан үйренген. Карцаг ауыл шаруашылығы техникумында оқыған. 1968 жылы Өтвөш Лорандатындағы мемлекеттік университетін (Будашепт) бітірген. Иштуан осы университетінің түркітану кафедрасында, Сечени ғылым кітапханасында, Мажарстан Ғалымдар Академиясы алтаистика зерттеулер тобында қызмет істеді.
Ғылыми зерттеу мен экспедициялары
1965 жылы жергілікті татарлардың тілі мен этнографиясын зерттеу үшін Болғария мен Румыния жеріне экспедицияға аттанды. 1970 жылы "Добружан татарларының тілдік зерттеулері" атты кандидаттық диссертация қорғап шықты.
1974 жылы Моңғолияға сапар шегіп, әртүрлі фольклорлық және этнографиялық деректерді жазып алды. 1976 жылы Алматыға келіп, 1980 жылы Башқұртстан мен Татарстанға барды. 1981 жылы "Мажарстандағы құман тілінің ескерткіштері" атты докторлық диссертациясын қорғап, филология ғылымдарының докторы атанды.
Еуропадағы түркітілдес этникалық топтарды зерттеді. Ғылым-зерттеу сапарын Анадолы, Еділ бойы, Қазақстан мен Орта Азия, Моңғолияға дейін жалғастырған.
Иштуан өміріндегі Қазақстан
Иштуан Мандоки Қоңыр өмір бойы өз тегінің Қазақстанмен байланысын сезіп өтті. Сондықтан Иштуан қазақтың Адайынан қыз алған. Жұбайы – Оңғайша Мандоки. Одан туған жалғыз тал ұлы бар – Атлан Мандоки. 1992 жылғы 22 тамыз күні Махачқалада қайтыс болды. Алматы қаласындағы Кеңсай зиратында 3 қыркүйек күні жерленген.
Еңбегі
Иштуан – еуропалық қыпшақтану ілімінің негізін салушысы. Негізгі бағыты – қыпшақ-түрік филологиясы, мажарлардың көне тарихы, құмандардың этнографиясы мен этникалық тарихы, қазақ-мажар тілдері мен этнографиясындағы ұқсастықтар. Өз зерттеулері арқылы мажар тіліндегі сөздердің (бертө, бүту, дионик, каптань, козма, тилт, цөткен-сүттіген, монар-мұнар, ньөкер, бузоган және т.б.) түркі тіліндегі түп төркінін тапты.
- Мажар, неміс, француз, қазақ тілдерінде 40-тан астам ғылыми мақала жариялады.
- Мандокиның "Қыпшақ тілінің Мажар мемлекетінде қалдығы" (A kun nyelv magyarországi emlékei) деп аталатын негізгі ғылыми зерттеуі 1975 жылы жарияланған.
Иштуан – полиглот
түркі халықтарының әдебиет, фольклор, поэзия үлгілерін мажар тіліне аударуға ат салысты.
Б.Момышұлының “Ұшқан ұя” әңгімесін мажар тіліне аударған.
Мажар тіліндегі әлем әдебиеті энциклопедиясына 40-қа жуық түркі халықтарының қаламгерлері туралы түрлі мақала жариялады.
Түркі халықтары мәдениеті туралы жан-жақты зерттеу еңбектері үшін оған Мажарстан Ғалымдар Академиясының Постумус сыйлығы берілді (1993).
Есімін мәңгілікке қалдыру
Қазақстанда Иштуан Мандоки Қоңырды өте жоғары дәріптейді.
- Алматы қаласында Иштуан Мандоки Қоңыр аты бір көшеге берілген.
- Алматы қаласында №154 мектеп ғалымның есімімен аталады.
- 2015 жылы "Иштван Мандоки Коныр" атты деректі фильм шықты.
- Ғалым туралы «Тіспен туған Қоңыр бақсы — Одинокое дерево» атты кітап жарық көрді.
- 2014 жылы Астана қаласында Иштуан Мандоки Қоңырдың құрметіне халықаралық форум ұйымдастырылды.
Шет елдерде:
- Қырғыз Ғылым Академиясы Иштуан Мандоки Қоңыр қайтыс болғаннан кейін оған филология ғылымдарының құрметті докторы атағын берді.
- Будапештте ғалым тұрған үйге ескерткіш тақта орнатылған.
- Мажарстанда 2017 жылы ғалым туралы "Қыпшақтан шыққан ізашар" атты деректі фильм жарыққа шықты.
Сілтемелер
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том
- Дәуіт Шомфай Қара, мажар ғалымы: Жиырма шақты тілде сөйлейтінім рас
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
- https://e-history.kz/ru/news/show/3900
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ishtuan Қonyr Mandoki mazhar tilinde Mandoky Kongur Istvan 10 akpan 1944 zhyl Karcag kalasy Mazharstan 22 tamyz 1992 zhyl Makachkala Dagystan Almatyda zherlengen tүrkitanushy galym filologiya gylymdarynyn doktory professor Ishtuan Mandoki Қonyrmazhar tilinde Mandoky Kongur IstvanBudapesht kalasyndagy Ishtuan Mandoki Қonyrdyn eskertkish taktasyTugan kүni10 akpan 1944 zhylTugan zheriKarcag MazharstanҚajtys bolgan kүni22 tamyz 1992 zhylҚajtys bolgan zheriMahachkala DagystanAzamattygyMazharstanҰltymazharҚyzmetigalymӘkesiMandoki Kulan ShandorAnasyKarasi Koshkar ErzhebetZhubajyMandoki Ongajsha MaksumkyzyBalalaryAtlanӨmirbayanyIshtuan Mandoki 1944 zhyly Mazharstannyn Karcag kalasynda dүniege kelgen Kejin oz әuletinin tүpki tegi Қonyr atyn kosyp algan Ata babasy kumandar yagni Ishtuan Mazharstanga sinip ketken kypshaktardyn tukymy edi Bala kezinde kazak tilin kenestik kazak soldatynan үjrengen Karcag auyl sharuashylygy tehnikumynda okygan 1968 zhyly Өtvosh Lorandatyndagy memlekettik universitetin Budashept bitirgen Ishtuan osy universitetinin tүrkitanu kafedrasynda Secheni gylym kitaphanasynda Mazharstan Ғalymdar Akademiyasy altaistika zertteuler tobynda kyzmet istedi Ғylymi zertteu men ekspediciyalary 1965 zhyly zhergilikti tatarlardyn tili men etnografiyasyn zertteu үshin Bolgariya men Rumyniya zherine ekspediciyaga attandy 1970 zhyly Dobruzhan tatarlarynyn tildik zertteuleri atty kandidattyk dissertaciya korgap shykty 1974 zhyly Mongoliyaga sapar shegip әrtүrli folklorlyk zhәne etnografiyalyk derekterdi zhazyp aldy 1976 zhyly Almatyga kelip 1980 zhyly Bashkurtstan men Tatarstanga bardy 1981 zhyly Mazharstandagy kuman tilinin eskertkishteri atty doktorlyk dissertaciyasyn korgap filologiya gylymdarynyn doktory atandy Europadagy tүrkitildes etnikalyk toptardy zerttedi Ғylym zertteu saparyn Anadoly Edil bojy Қazakstan men Orta Aziya Mongoliyaga dejin zhalgastyrgan Ishtuan omirindegi Қazakstan Ishtuan Mandoki Қonyr omir bojy oz teginin Қazakstanmen bajlanysyn sezip otti Sondyktan Ishtuan kazaktyn Adajynan kyz algan Zhubajy Ongajsha Mandoki Odan tugan zhalgyz tal uly bar Atlan Mandoki 1992 zhylgy 22 tamyz kүni Mahachkalada kajtys boldy Almaty kalasyndagy Kensaj ziratynda 3 kyrkүjek kүni zherlengen EnbegiIshtuan europalyk kypshaktanu iliminin negizin salushysy Negizgi bagyty kypshak tүrik filologiyasy mazharlardyn kone tarihy kumandardyn etnografiyasy men etnikalyk tarihy kazak mazhar tilderi men etnografiyasyndagy uksastyktar Өz zertteuleri arkyly mazhar tilindegi sozderdin berto bүtu dionik kaptan kozma tilt cotken sүttigen monar munar noker buzogan zhәne t b tүrki tilindegi tүp torkinin tapty Mazhar nemis francuz kazak tilderinde 40 tan astam gylymi makala zhariyalady Mandokinyn Қypshak tilinin Mazhar memleketinde kaldygy A kun nyelv magyarorszagi emlekei dep atalatyn negizgi gylymi zertteui 1975 zhyly zhariyalangan Ishtuan poliglot tүrki halyktarynyn әdebiet folklor poeziya үlgilerin mazhar tiline audaruga at salysty B Momyshulynyn Ұshkan uya әngimesin mazhar tiline audargan Mazhar tilindegi әlem әdebieti enciklopediyasyna 40 ka zhuyk tүrki halyktarynyn kalamgerleri turaly tүrli makala zhariyalady Tүrki halyktary mәdenieti turaly zhan zhakty zertteu enbekteri үshin ogan Mazharstan Ғalymdar Akademiyasynyn Postumus syjlygy berildi 1993 Esimin mәngilikke kaldyruҚazakstanda Ishtuan Mandoki Қonyrdy ote zhogary dәriptejdi Almaty kalasynda Ishtuan Mandoki Қonyr aty bir koshege berilgen Almaty kalasynda 154 mektep galymnyn esimimen atalady 2015 zhyly Ishtvan Mandoki Konyr atty derekti film shykty Ғalym turaly Tispen tugan Қonyr baksy Odinokoe derevo atty kitap zharyk kordi 2014 zhyly Astana kalasynda Ishtuan Mandoki Қonyrdyn kurmetine halykaralyk forum ujymdastyryldy Shet elderde Қyrgyz Ғylym Akademiyasy Ishtuan Mandoki Қonyr kajtys bolgannan kejin ogan filologiya gylymdarynyn kurmetti doktory atagyn berdi Budapeshtte galym turgan үjge eskertkish takta ornatylgan Mazharstanda 2017 zhyly galym turaly Қypshaktan shykkan izashar atty derekti film zharykka shykty Siltemeler Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 I tom Dәuit Shomfaj Қara mazhar galymy Zhiyrma shakty tilde sojlejtinim rasBul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz https e history kz ru news show 3900