Балық шаруашылығы – халық шаруашылығының балық аулау, тасымалдау, қорғау және өсірумен, өңдеумен, су өсімдіктерін жинаумен шұғылданатын саласы. Балық шаруашылығы бағалы тағамдар, балық ұны, майы, теңіз өсімдіктерінен йод, , агар, т.б. емдік заттар, мал азығы мен техникалық өнімдер өндіреді. Қазақстанда 1919 жылы Гурьев (қазіргі Атырау) қаласында Жайық – Жем балық аулау және аңшылық басқармасы, Арал қаласында Түркістан өлкелік балық шаруашылығы басқармасы ұйымдастырылды. Кейін бұл сала тұтынушыларға тағамдық белоктың 20%-ын беретін, қуатты аулау кемелерімен жабдықталған, өндірістік процестері механикаландырылған аса іргелі айналды.
Балық шаруашылығы бағалы тұқымдық балықтарды өсіріп, көбейтетін балық питомниктері, тауарлы-көл және тоған шаруашылықтары, машина-мелиоративтік станциялары, арнайы оқу орындары, балық сататын фирмалық дүкендері жұмыс істейді. Қазақстанның мыңдаған ірілі-ұсақты көлдері мен өзендері балық шаруашылығы қызмет етеді. Олардың жалпы аумағы 7,5 млн. га шамасында есептеледі. Су айдындарының ең ірілері: Каспий теңізі, Балқаш, Алакөл, Зайсан көлдері, Қапшағай, Бөген, Бұқтырма бөгендері, Жайық, Ертіс, Есіл өзендері. Дүние жүзі бойынша ауланған бекіре балықтарының 90%-ы Қазақстан балық шаруашылығының үлесіне тиеді. Қазіргі кезде республикада экологияның нашарлауына байланысты су айдынын қорғау, оларды ұдайы , кәсіптік балықтардың сапасын жақсарту, балық өсіру жұмыстары жүргізілуде. Бұл міндет Қазақ балық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтына және балық қорғау ұйымдарына жүктелген.
Балық шаруашылығы секторлары
- Коммерциялық сектор құрамына: жабайы аулау мен өсіру, және сол өнімді сату мақсатымен тасымалдаумен айналысатын жеке тұлғалар мен кәсіпорындар кіреді. Сонымен қатар, жоғарыда аталғанға қоса «теңіз өнімдерінің өнеркәсібі» ретінде аталып, інжу сияқты азық-түлікке жатпайтын заттарды да өндіреді.
- Дәстүрлі сектор: байырғы адамдардың дәстүрлеріне байланысты шығаратын өнімдерімен байланысты жеке кәсіпкерлер мен кәсіпорындар жатады.
- Рекреациялық сектор: алынған балық өнімдерін сату мақсатымен емес, спорт немесе демалу мақсатында қолданатын жеке кәсіпкерлер мен кәсіпорындар кіреді.
Дүниежүзілік өндіріс
Балық жинаумен коммерциялық балық аулау және аква мәдениет айналысады.
Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының (ААҰ) мәліметтеріне сәйкес, 2005 жылы әлемдік жиынның 93.3 миллион тоннасы жабайы балықтың коммерциялық аулауынан тұрса, 48.1 миллион тоннасы балық фермаларымен өндірілген. Сонымен қатар, жабайы алқада 1.3 миллион тонна су өсімдіктері (теңіз балдырлар және т.б.) жиналып, 14.8 миллион тонна аква мәдениетпен өндірілген. Жабайы табиғатта жеке тұлғалармен ауланған балық жеке саны (балық фермаларының немесе теңіз омыртқасыздары есептемегенде) жылына 0.97-2.7 трлн-ға бағаланды(балық фермалары мен теңіз омыртқасыздарын санамағанда). Қазіргі кезде дүниежүзі бойынша ауланатын балық пен өндірілетін теңіз өнімдері жылына 100 млн т-ға жетіп отыр. Оның 9/10-ын теңіздер мен мұхиттардан, ал қалған бөлігі тұщы сулардан ауланады. Балықтың және басқа теңіз өнімдерінің маңыздылығы олардың құрамындағы жануарлар нәруызының (белок) мөлшері мал мен құс етінен кем түспейтіндігіне байланысты артып отыр. Сондықтан қазіргі таңда дүниежүзілік су айдындарында 20—30 мыңға дейінгі ірілі-ұсақты балық және басқа да теңіз өнімдерін аулайтын кемелер жүзіп жүр. Олардың басым көпшілігі ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерімен жабдықталған балық аулаудан бастап, дайын өнімдер шығаруға дейінгі (әртүрлі консервілер дайындау, кептірілген балық және т.б.) іс-әрекеттерді толық жүзеге асырады.
Исландияның балық аулау флоты бір мың кемеден тұрады, ал жылдық орташа ауланатын балық мөлшері 1,7 млн т, жан басына шаққанда 7 т-дан асады. Бұрын ірі исланд майшабағы мен нәлім аулайтын болса, қазір балық ұны жасалатын мойваны көбірек аулайды. Балық аулап, оны өңдеу жұмыстарымен елдің еңбекке жарамды халқының 40%-ы айналысады. Ел экспортының 3/4-ін балық пен теңіз өнімдері құрайды.
Балық аулау теңіз жағалық елдерінің барлығында таралғанымен, дүниежүзінде ауланатын балықтың жартысынан астамы алты елдің — Жапония, Қытай, АҚШ, Чили, Перу және Ресейдің үлесіне тиеді. Балықтар материктік қайрандар мен жылы және суық мұхит ағыстары түйіскен аудандардан көбірек ауланады. Ертеректе балық аулаудың негізгі ауданы Атлант мұхитының солтүстігінде болса, қазір Тынық мұхитының солтүстігіне ауысты ("Материктер мен мұхиттар географиясынан" балық аулаудың негізгі аудандарын еске түсіріңдер). Балықтар мен теңіз организмдері популяциясынын азаюы дүниежүзілік балық аулау кәсіпшілігін солтүстік аймақтан оңтүстікке, яғни тропиктерге ығыстырды.
Дүниежүзіндегі ауланатын балық пен теңіз өнімдерінің 15 млн т-сы қолдан өсіру — марикультура арқылы алынады. Балықты қолдан өсіру Қытайда бұдан 4 мың жыл бұрын басталған, бұл ел әлі күнге дейін әлемдік біріншілікті бермей келеді. Марикультура өнімінің 4/5-ін Азия елдері өндіреді.
Коммерциялық балық аулау
Әлем бойынша балық өнімдерін шығарудан алда келе жатқан елдер қатарына Қытай Халық Республикасының (Гонконг және Тайвань қоспағанда), Перу, Жапония, Америка Құрама Штаттары, Чили, Индонезия, Ресей, Үндістан, Таиланд, Норвегия және Исландия жатады. Жоғарыда айтылған елдер әлемдегі өндірістің жартысынан көбін өндірсе, Қытай елі жалғыз әлемдік өндірістің үштен бірін құрайды.
Балық фермалары
Аква мәдениет су организмдерін өсірумен айналысады. Сондай-ақ, балық аулау “aquafarming” ретінде белгілі, акваөсіруден айырмашылығы, ол бақыланатын жағдайларда су жануарларын өсіру болып табылады. Мари мәдениет аква мәдениетің теңіз ортасында өсірілетін баламасы болып табылады қатысты. Акваөсірудің ерекше түрлеріне агламәдениет (қоңыр балдырлар / теңіз балдырлары және өзге де балдырлар өндіру) қамтиды; балық шаруашылығы; асшаяндарды өсіру, ұлулар және өсіп келе жатқан қопсытылған інжу жатады.
Балық шаруашылығы, әдетте азық-түлік мақсатында, танк немесе жабық бассейн коммерциялық балық фермаларында өсіруді қамтиды. Балық фермаларында өндірілетін балық түрлеріне: карп, лосось, тилапия, сом және треска жатады. Коммерциялық балық операциялармен жабайы балық арттыру талаптар таралған балықты шектен тыс аулау келтірген. Балық шаруашылығы, балық және балық ақуыз өсіру нарықтық сұраныстың балама шешімін ұсынады.
Балық өңдеу
Балық өңдеу - коммерциялық балық және балық фермаларының жеткізілетін балығын өңдеу болып табылады. Үлкен балық өңдеу компаниялары өз балық аулау және тәуелсіз балық аулау парктері бар. Өнеркәсіп өнімдері әдетте азық-түлік ретінде немесе делдалдар көтермесінде сатылады.
Балық өңдеуді екі санатқа бөлуге болады: балық өңдеу (шикі балық бастапқы өңдеу) және балық өнімдерін өңдейін өндірістік орындар. Балық өңдеу аспектілері балық аулау кемелерін, балық өңдеу кемелер, және балық өңдеу зауыттарында жүзеге асырылады.
Тағы бір табиғи бөлімшесі алға жаңа піскен балық бөлшек пен қоғамдық тамақтану орындарын тарату, сондай-ақ бөлшек сауда және қоғамдық тамақтандыру, сауда-саттық үшін, тоңазытылған, мұздатылған өнімдер және консервілер өндіреді орта өңдеуге арналған жаңа піскен балық (filleting) және қату тартылған, бастапқы қайта өңдеу ішіне болып табылады.
Өңдеу тәсілдері
Әуелі балықты тұйық жерге қуып қамап, қолмен және шанышқы түйреп ұстаса, соңынан қайық пайдаланып, қармақпен аулады. Балықшылар балық аулауға қажет жабдық, аспаптарды жасап алуды үйренді, балық аулаудың тиімді мезгілдерін, орындарын, әдіс-тәсілдерін меңгерді. Қазақ жерінде орыс қоныстанушылары санының өсуіне және Ресеймен сауда-экономикалық байланыстардың кеңінен өрістеуіне байланысты балық және балық өнімдеріне сұраныс өсе бастады, сол себепті балықшылық XIX ғ.-дың аяғы XX ғ.-дың бас кезінде көптеген адамдардың күнкөріс кәсібіне айналды. Каспий теңізі жағалауында, Шалқар, Имантау, Щучье, Чебачье, Зайсан, Алакөл, Балқаш көлі, Арал теңізі, Жайық, Сырдария, Қара Ертіс, Іле, Шу өзендері жағалауында Б.-ты кәсіп еткен қазақ қауымдары пайда болды. Б.-пен негізінен ер адамдар айналысты. Б.-пен қазақтар қосалқы кәсіп ретінде айналысты десек те, Сырдың төменгі ағысы бойында XIX ғ.-дың екінші жартысы XX ғ.-дың бас кезінде кәсіптің бір түрі ретінде дамып, Сырдың Арал теңізіне құяр тұсында балықшы ауылдары қалыптасып, өңірде Б. кәсібі қазақтардың тіршілігінде айтарлықтар мәнге ие бола бастады. Орынбор-Ташкент темір жолының салынуы Арал теңізі және Сыр өңірінде балық шаруашылығының одан әрі дамуына эсер етті. Арал теңізінде балықты «аханша» деп аталатын тормен және ширатылған жіппен тоқылған аумен аулады. Аханшаның үз. 9 сажын, ені 1 сажын, ал аудың үз. 3 сажын болды. Бүл жерде балық түсімі балық аулаумен айналысатын қауымдастықтар бойынша есептелінді. XIX г.-дың аяғында Аралда балық аулаумен айналысатын 20 қауымдастығын әрқайсысында 80-нен аханша болған, яғни Арал теңізінің шығыс бөлігінде күніне 800-ге жуық аханша құрылған. Торлар мен аулар бір жіптің бойына керіліп, сырғауылға бекітілді. Балықты күніне үш мезгіл: таңертең, түсқайта, кешке жинап отырған. Ұсталған балықты тұздап, мата үстіне жайып қойып әбден суы ағып болғаннан кейін сатады. Ірі балықтың арқа сіңірін бөлек алып, сығып, күнге кептіреді. Балықшылар баспанасы шалаш деп аталды. Шалаш дарбазалары қамыстан соғылды. Top, ay, қайықты көбінесе балықшылар өздері даярлады. Балықты кейде орыс көпестеріне ұн, түз сияқты тағамдарға да айырбастап отырды. Ертедегі қазақтар мал шаруашылығымен катар қосымша кіріс көзі ретінде тіршілік қамы үшін Б.-пен де айналыса бастаған.
Дереккөздер
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.
- География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмәжінова, т.б. — Алматы: Мектеп, 2010. — 304 б. ISBN 978-601-293-170-9
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Balyk sharuashylygy halyk sharuashylygynyn balyk aulau tasymaldau korgau zhәne osirumen ondeumen su osimdikterin zhinaumen shugyldanatyn salasy Balyk sharuashylygy bagaly tagamdar balyk uny majy teniz osimdikterinen jod agar t b emdik zattar mal azygy men tehnikalyk onimder ondiredi Қazakstanda 1919 zhyly Gurev kazirgi Atyrau kalasynda Zhajyk Zhem balyk aulau zhәne anshylyk baskarmasy Aral kalasynda Tүrkistan olkelik balyk sharuashylygy baskarmasy ujymdastyryldy Kejin bul sala tutynushylarga tagamdyk beloktyn 20 yn beretin kuatty aulau kemelerimen zhabdyktalgan ondiristik procesteri mehanikalandyrylgan asa irgeli ajnaldy Balyk sharuashylygy fermasy Lamb Holm aralynda Shotlandiya Karas balygy Taranka balygy Balyk sharuashylygy bagaly tukymdyk balyktardy osirip kobejtetin balyk pitomnikteri tauarly kol zhәne togan sharuashylyktary mashina meliorativtik stanciyalary arnajy oku oryndary balyk satatyn firmalyk dүkenderi zhumys istejdi Қazakstannyn myndagan irili usakty kolderi men ozenderi balyk sharuashylygy kyzmet etedi Olardyn zhalpy aumagy 7 5 mln ga shamasynda esepteledi Su ajdyndarynyn en irileri Kaspij tenizi Balkash Alakol Zajsan kolderi Қapshagaj Bogen Buktyrma bogenderi Zhajyk Ertis Esil ozenderi Dүnie zhүzi bojynsha aulangan bekire balyktarynyn 90 y Қazakstan balyk sharuashylygynyn үlesine tiedi Қazirgi kezde respublikada ekologiyanyn nasharlauyna bajlanysty su ajdynyn korgau olardy udajy kәsiptik balyktardyn sapasyn zhaksartu balyk osiru zhumystary zhүrgizilude Bul mindet Қazak balyk sharuashylygy gylymi zertteu institutyna zhәne balyk korgau ujymdaryna zhүktelgen Balyk sharuashylygy sektorlaryKommerciyalyk sektor kuramyna zhabajy aulau men osiru zhәne sol onimdi satu maksatymen tasymaldaumen ajnalysatyn zheke tulgalar men kәsiporyndar kiredi Sonymen katar zhogaryda atalganga kosa teniz onimderinin onerkәsibi retinde atalyp inzhu siyakty azyk tүlikke zhatpajtyn zattardy da ondiredi Dәstүrli sektor bajyrgy adamdardyn dәstүrlerine bajlanysty shygaratyn onimderimen bajlanysty zheke kәsipkerler men kәsiporyndar zhatady Rekreaciyalyk sektor alyngan balyk onimderin satu maksatymen emes sport nemese demalu maksatynda koldanatyn zheke kәsipkerler men kәsiporyndar kiredi Dүniezhүzilik ondirisBalyk zhinaumen kommerciyalyk balyk aulau zhәne akva mәdeniet ajnalysady Azyk tүlik zhәne auyl sharuashylygy ujymynyn AAҰ mәlimetterine sәjkes 2005 zhyly әlemdik zhiynnyn 93 3 million tonnasy zhabajy balyktyn kommerciyalyk aulauynan tursa 48 1 million tonnasy balyk fermalarymen ondirilgen Sonymen katar zhabajy alkada 1 3 million tonna su osimdikteri teniz baldyrlar zhәne t b zhinalyp 14 8 million tonna akva mәdenietpen ondirilgen Zhabajy tabigatta zheke tulgalarmen aulangan balyk zheke sany balyk fermalarynyn nemese teniz omyrtkasyzdary eseptemegende zhylyna 0 97 2 7 trln ga bagalandy balyk fermalary men teniz omyrtkasyzdaryn sanamaganda Қazirgi kezde dүniezhүzi bojynsha aulanatyn balyk pen ondiriletin teniz onimderi zhylyna 100 mln t ga zhetip otyr Onyn 9 10 yn tenizder men muhittardan al kalgan boligi tushy sulardan aulanady Balyktyn zhәne baska teniz onimderinin manyzdylygy olardyn kuramyndagy zhanuarlar nәruyzynyn belok molsheri mal men kus etinen kem tүspejtindigine bajlanysty artyp otyr Sondyktan kazirgi tanda dүniezhүzilik su ajdyndarynda 20 30 mynga dejingi irili usakty balyk zhәne baska da teniz onimderin aulajtyn kemeler zhүzip zhүr Olardyn basym kopshiligi gylym men tehnikanyn songy zhetistikterimen zhabdyktalgan balyk aulaudan bastap dajyn onimder shygaruga dejingi әrtүrli konserviler dajyndau keptirilgen balyk zhәne t b is әreketterdi tolyk zhүzege asyrady Islandiyanyn balyk aulau floty bir myn kemeden turady al zhyldyk ortasha aulanatyn balyk molsheri 1 7 mln t zhan basyna shakkanda 7 t dan asady Buryn iri island majshabagy men nәlim aulajtyn bolsa kazir balyk uny zhasalatyn mojvany kobirek aulajdy Balyk aulap ony ondeu zhumystarymen eldin enbekke zharamdy halkynyn 40 y ajnalysady El eksportynyn 3 4 in balyk pen teniz onimderi kurajdy Balyk aulau teniz zhagalyk elderinin barlygynda taralganymen dүniezhүzinde aulanatyn balyktyn zhartysynan astamy alty eldin Zhaponiya Қytaj AҚSh Chili Peru zhәne Resejdin үlesine tiedi Balyktar materiktik kajrandar men zhyly zhәne suyk muhit agystary tүjisken audandardan kobirek aulanady Erterekte balyk aulaudyn negizgi audany Atlant muhitynyn soltүstiginde bolsa kazir Tynyk muhitynyn soltүstigine auysty Materikter men muhittar geografiyasynan balyk aulaudyn negizgi audandaryn eske tүsirinder Balyktar men teniz organizmderi populyaciyasynyn azayuy dүniezhүzilik balyk aulau kәsipshiligin soltүstik ajmaktan ontүstikke yagni tropikterge ygystyrdy Dүniezhүzindegi aulanatyn balyk pen teniz onimderinin 15 mln t sy koldan osiru marikultura arkyly alynady Balykty koldan osiru Қytajda budan 4 myn zhyl buryn bastalgan bul el әli kүnge dejin әlemdik birinshilikti bermej keledi Marikultura oniminin 4 5 in Aziya elderi ondiredi Kommerciyalyk balyk aulauӘlem bojynsha balyk onimderin shygarudan alda kele zhatkan elder kataryna Қytaj Halyk Respublikasynyn Gonkong zhәne Tajvan kospaganda Peru Zhaponiya Amerika Қurama Shtattary Chili Indoneziya Resej Үndistan Tailand Norvegiya zhәne Islandiya zhatady Zhogaryda ajtylgan elder әlemdegi ondiristin zhartysynan kobin ondirse Қytaj eli zhalgyz әlemdik ondiristin үshten birin kurajdy Balyk fermalary Akva mәdeniet su organizmderin osirumen ajnalysady Sondaj ak balyk aulau aquafarming retinde belgili akvaosiruden ajyrmashylygy ol bakylanatyn zhagdajlarda su zhanuarlaryn osiru bolyp tabylady Mari mәdeniet akva mәdenietin teniz ortasynda osiriletin balamasy bolyp tabylady katysty Akvaosirudin erekshe tүrlerine aglamәdeniet konyr baldyrlar teniz baldyrlary zhәne ozge de baldyrlar ondiru kamtidy balyk sharuashylygy asshayandardy osiru ulular zhәne osip kele zhatkan kopsytylgan inzhu zhatady Balyk sharuashylygy әdette azyk tүlik maksatynda tank nemese zhabyk bassejn kommerciyalyk balyk fermalarynda osirudi kamtidy Balyk fermalarynda ondiriletin balyk tүrlerine karp losos tilapiya som zhәne treska zhatady Kommerciyalyk balyk operaciyalarmen zhabajy balyk arttyru talaptar taralgan balykty shekten tys aulau keltirgen Balyk sharuashylygy balyk zhәne balyk akuyz osiru naryktyk suranystyn balama sheshimin usynady Balyk ondeu Balyk ondeu kommerciyalyk balyk zhәne balyk fermalarynyn zhetkiziletin balygyn ondeu bolyp tabylady Үlken balyk ondeu kompaniyalary oz balyk aulau zhәne tәuelsiz balyk aulau parkteri bar Өnerkәsip onimderi әdette azyk tүlik retinde nemese deldaldar kotermesinde satylady Balyk ondeudi eki sanatka boluge bolady balyk ondeu shiki balyk bastapky ondeu zhәne balyk onimderin ondejin ondiristik oryndar Balyk ondeu aspektileri balyk aulau kemelerin balyk ondeu kemeler zhәne balyk ondeu zauyttarynda zhүzege asyrylady Tagy bir tabigi bolimshesi alga zhana pisken balyk bolshek pen kogamdyk tamaktanu oryndaryn taratu sondaj ak bolshek sauda zhәne kogamdyk tamaktandyru sauda sattyk үshin tonazytylgan muzdatylgan onimder zhәne konserviler ondiredi orta ondeuge arnalgan zhana pisken balyk filleting zhәne katu tartylgan bastapky kajta ondeu ishine bolyp tabylady Өndeu tәsilderi Әueli balykty tujyk zherge kuyp kamap kolmen zhәne shanyshky tүjrep ustasa sonynan kajyk pajdalanyp karmakpen aulady Balykshylar balyk aulauga kazhet zhabdyk aspaptardy zhasap aludy үjrendi balyk aulaudyn tiimdi mezgilderin oryndaryn әdis tәsilderin mengerdi Қazak zherinde orys konystanushylary sanynyn osuine zhәne Resejmen sauda ekonomikalyk bajlanystardyn keninen oristeuine bajlanysty balyk zhәne balyk onimderine suranys ose bastady sol sebepti balykshylyk XIX g dyn ayagy XX g dyn bas kezinde koptegen adamdardyn kүnkoris kәsibine ajnaldy Kaspij tenizi zhagalauynda Shalkar Imantau Shuche Chebache Zajsan Alakol Balkash koli Aral tenizi Zhajyk Syrdariya Қara Ertis Ile Shu ozenderi zhagalauynda B ty kәsip etken kazak kauymdary pajda boldy B pen negizinen er adamdar ajnalysty B pen kazaktar kosalky kәsip retinde ajnalysty desek te Syrdyn tomengi agysy bojynda XIX g dyn ekinshi zhartysy XX g dyn bas kezinde kәsiptin bir tүri retinde damyp Syrdyn Aral tenizine kuyar tusynda balykshy auyldary kalyptasyp onirde B kәsibi kazaktardyn tirshiliginde ajtarlyktar mәnge ie bola bastady Orynbor Tashkent temir zholynyn salynuy Aral tenizi zhәne Syr onirinde balyk sharuashylygynyn odan әri damuyna eser etti Aral tenizinde balykty ahansha dep atalatyn tormen zhәne shiratylgan zhippen tokylgan aumen aulady Ahanshanyn үz 9 sazhyn eni 1 sazhyn al audyn үz 3 sazhyn boldy Bүl zherde balyk tүsimi balyk aulaumen ajnalysatyn kauymdastyktar bojynsha eseptelindi XIX g dyn ayagynda Aralda balyk aulaumen ajnalysatyn 20 kauymdastygyn әrkajsysynda 80 nen ahansha bolgan yagni Aral tenizinin shygys boliginde kүnine 800 ge zhuyk ahansha kurylgan Torlar men aular bir zhiptin bojyna kerilip syrgauylga bekitildi Balykty kүnine үsh mezgil tanerten tүskajta keshke zhinap otyrgan Ұstalgan balykty tuzdap mata үstine zhajyp kojyp әbden suy agyp bolgannan kejin satady Iri balyktyn arka sinirin bolek alyp sygyp kүnge keptiredi Balykshylar baspanasy shalash dep ataldy Shalash darbazalary kamystan sogyldy Top ay kajykty kobinese balykshylar ozderi dayarlady Balykty kejde orys kopesterine un tүz siyakty tagamdarga da ajyrbastap otyrdy Ertedegi kazaktar mal sharuashylygymen katar kosymsha kiris kozi retinde tirshilik kamy үshin B pen de ajnalysa bastagan DerekkozderҚazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Su sharushylygy Almaty Mektep baspasy 2002 zhyl Geografiya Dүniezhүzine zhalpy sholu TMD elderi Zhalpy bilim beretin mekteptin zharatylystanu matematika bagytyndagy 10 synybyna arnalgan okulyk Ө Bejsenova K Kajmuldinova S Әbilmәzhinova t b Almaty Mektep 2010 304 b ISBN 978 601 293 170 9 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet