Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Атеизм (дінсіздік, көне грекше: ἄθεος — аtheos - "құдайға сенбеушілік, "құдайсыздық") — ғылыми және философиялық сыни ойлауға негізге сүйене отырып, құдайдың бар екендігі туралы көзқарастарды теріске шығару. Атеист — дінге сенбейтін, құдайға сенбейтін адам.
Қазақстандағы атеизм
Конституцияға сәйкес Қазақстан Республикасы өзін зайырлы мемлекет ретінде орнықтырады, дін мен мемлекеттің арасы ажыратылған.
ҚР Дін істері және азаматтық қоғам министрлігінің 2021 жылғы ақпараты бойынша Қазақстан жұртында 2,25% атеисттер немесе агностиктер бұл көрсеткіш 2009 жылғы санақпен салыстырғанда 0,51% ға төмендеген, яғни 2009 жылы Қазақстандағы атеист немесе агностиктердің пайыздық үлесі 2,81% құраған.. Ал Central Asian Bureau for Analytical Reporting мақаласына сәйкес Қазақстан халқының 18,8 % атеистер.
Жалпы сипаты
Атеизм дінді мойындамайды әрі дін иелеріне қарсы дискриминация жасап жатқаны ертеден ақ белгілі. Атеизмнің шығуы өндірістің, ғылымның және қоғамның, саяси өмірдің өсіп жетілуіне тығыз байланысты. Атеизмнді дін қағидаларын толық мойындамай, оған өзінше түсінік бергісі келген еркін ойшылдардан, дінге немқұрайды қарайтындардан айыра білу керек. Атеисттердің фанатизмінің кесірінен 20 ғасырдың басында Кеңес одағында "күшпен атеисттендіру" саясатынан қаншама дін иесі зардап шегіп тарихы терең діни ғимараттар зардап шекті.
Атеизмді пантеизм мен деизмнен де айыра білу керек. пантеизм - құдай ментабиатты бір деп қарайтын философиғыт. Ал, деизм әлемді құдай жаратқанымен, оның күнделікті табиғи болмысқа қатысы жоқ деп санайтын философиялық бағыт.
18 ғасырдағы ағылшын материализмі мен Ресейдегі А. Н. Радищев дамытқан деизм атеизмге қарсы жасалынған бірінші қадам болды.
Атеизм 17 ғасырдың аяғы мен 18 ғасырдың бас кезінде Францияда философ-скептик Пъер Бейль(1647-1706) мен деревня священнигі Жан Мелье (1664-1729) арқылы жарыққа шықты. Бұдан кейін Атеизм Францияда кең өріс алып, тамырын терең жаяды. Вольтер, , , Гольбах есімдерімен тарихқа белгіліфранцуз атеизмі жалпы жер жүзіндегі атеистік ой-пікірдің үлкен белесі болды.
19 ғасырдың орта шенінде атеистік ойды одан әрі дамытқан неміс философы, гуманист ойшыл болды. Ол діннің гносеологиялық тамырын жан-жақты зерітеп, оның идеализммен тығыз байланысты екендігін дәлелдеп берді. Фейербах адам қоғамының даму жолында діни сананың рөліне маңыз беріп, ескі діннің орнына адам арасындағы сүйіспеншілікке негізделген "ізгі" жаңа дін жасамақшы болды.
Атеистік ой-пікірдің шығуы, даму жолы әр халықта әр түрлі сипатта болды. Бұл - қоғамдық зандылық. Мысалы Ресейде Кеңес одағы кезінде "күшпен атеисттендіру" саясаты нәтижесінде көптеген шіркеулер мен мешіттер жойылып олардың орнына түкке қажеті жоқ кешендер салынды, дін иелері қуғынға ұшырап, репрессияланды. Мұның өзі атеизмнің сорақы идеология екенін дәлелдеп берді.
Атеизмнің қазақ еліндегі жағдайы
Қазақ тарихындағы алғашқы атеисттердің бірі болған Шоқан Уәлиханов ислам дінін барынша жамандауға тырысқаны белгілі. Алайда ол осы арқылы өз халқына қызмет еттім деп санады, негізінде ол осы арқылы қазақ халқын аз болмағанда Христиандандырып жібере жаздады.
Ол қазақ даласында жүргізілген деп аталған Христиандандыру саясатын қолдап өз ұлтының тамырына балта шаппақшы болды.
Ол исламды "ғылымға қарсы шығады" деп есептеп, өз ата бабасы Қожа Ахмет Ясауи, Махмұт Қашқари, Жүсіп Баласағұн,Әл Фараби сынды ғұламалардың еңбектерін жоққа шығарды.
Былайша айтқанда атеизм қазақ даласында кең қанат жая алмады. Оған негізгі себеп болған қазақ даласындағы сопылық бағыттар мен қазақ халқы деп құрметтейтін Қожалардың беделінің күшті болуы болды.
Тіпті қазақтардың арасында шоқындыру саясатына ашық қарсы шыққан көтерілістер болды, әрі бұл көтерілістерді елге белгілі болған ишандар мен қожалар басқарып оны халық қостады.
Осы жайлы өзінің патша өкіметіне жазған құпия баянхатында " қазақтарға сендер мұсылман емессіңдер, сендердің ата бабаларың тәңір дінін ұстанған деп айту керек, сонда ғана оларды христиан дініне өткізу оңай болады" деп жазған.
Осыдан ақ Шоқанның қазаққа емес орысқа қызмет еткенін біле аламыз.
Қазақ даласында атеизм тек Кеңес одағы кезінде ғана өрістеді оның өзінде ол қатты дами алған жоқ.
Дереккөздер
- ἄθεος Henry George Liddell. Robert Scott. A Greek-English Lexicon. revised and augmented throughout by. Sir Henry Stuart Jones. with the assistance of. Roderick McKenzie. Oxford. Clarendon Press. 1940.
- [http://www.uralskweek.kz/2017/07/13/zakonoproekt-o-zashhite-ateistov-gotovyat-v-kazaxstane/
- Дінге сенбейтіндер. Қазақстанда атеистердің саны кеміген (қаз.). cabar.asia (27 тамыз 2019). Тексерілді, 29 сәуір 2021.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ateizm dinsizdik kone grekshe ἄ8eos atheos kudajga senbeushilik kudajsyzdyk gylymi zhәne filosofiyalyk syni ojlauga negizge sүjene otyryp kudajdyn bar ekendigi turaly kozkarastardy teriske shygaru Ateist dinge senbejtin kudajga senbejtin adam Ateizm simvoldarynyn biriҚazakstandagy ateizmKonstituciyaga sәjkes Қazakstan Respublikasy ozin zajyrly memleket retinde ornyktyrady din men memlekettin arasy azhyratylgan ҚR Din isteri zhәne azamattyk kogam ministrliginin 2021 zhylgy akparaty bojynsha Қazakstan zhurtynda 2 25 ateistter nemese agnostikter bul korsetkish 2009 zhylgy sanakpen salystyrganda 0 51 ga tomendegen yagni 2009 zhyly Қazakstandagy ateist nemese agnostikterdin pajyzdyk үlesi 2 81 kuragan Al Central Asian Bureau for Analytical Reporting makalasyna sәjkes Қazakstan halkynyn 18 8 ateister Zhalpy sipatyAteizm dindi mojyndamajdy әri din ielerine karsy diskriminaciya zhasap zhatkany erteden ak belgili Ateizmnin shyguy ondiristin gylymnyn zhәne kogamnyn sayasi omirdin osip zhetiluine tygyz bajlanysty Ateizmndi din kagidalaryn tolyk mojyndamaj ogan ozinshe tүsinik bergisi kelgen erkin ojshyldardan dinge nemkurajdy karajtyndardan ajyra bilu kerek Ateistterdin fanatizminin kesirinen 20 gasyrdyn basynda Kenes odagynda kүshpen ateisttendiru sayasatynan kanshama din iesi zardap shegip tarihy teren dini gimarattar zardap shekti Ateizmdi panteizm men deizmnen de ajyra bilu kerek panteizm kudaj mentabiatty bir dep karajtyn filosofigyt Al deizm әlemdi kudaj zharatkanymen onyn kүndelikti tabigi bolmyska katysy zhok dep sanajtyn filosofiyalyk bagyt 18 gasyrdagy agylshyn materializmi men Resejdegi A N Radishev damytkan deizm ateizmge karsy zhasalyngan birinshi kadam boldy Ateizm 17 gasyrdyn ayagy men 18 gasyrdyn bas kezinde Franciyada filosof skeptik Per Bejl 1647 1706 men derevnya svyashennigi Zhan Mele 1664 1729 arkyly zharykka shykty Budan kejin Ateizm Franciyada ken oris alyp tamyryn teren zhayady Volter Golbah esimderimen tarihka belgilifrancuz ateizmi zhalpy zher zhүzindegi ateistik oj pikirdin үlken belesi boldy 19 gasyrdyn orta sheninde ateistik ojdy odan әri damytkan nemis filosofy gumanist ojshyl boldy Ol dinnin gnoseologiyalyk tamyryn zhan zhakty zeritep onyn idealizmmen tygyz bajlanysty ekendigin dәleldep berdi Fejerbah adam kogamynyn damu zholynda dini sananyn roline manyz berip eski dinnin ornyna adam arasyndagy sүjispenshilikke negizdelgen izgi zhana din zhasamakshy boldy Ateistik oj pikirdin shyguy damu zholy әr halykta әr tүrli sipatta boldy Bul kogamdyk zandylyk Mysaly Resejde Kenes odagy kezinde kүshpen ateisttendiru sayasaty nәtizhesinde koptegen shirkeuler men meshitter zhojylyp olardyn ornyna tүkke kazheti zhok keshender salyndy din ieleri kugynga ushyrap repressiyalandy Munyn ozi ateizmnin soraky ideologiya ekenin dәleldep berdi Ateizmnin kazak elindegi zhagdajyҚazak tarihyndagy algashky ateistterdin biri bolgan Shokan Uәlihanov islam dinin barynsha zhamandauga tyryskany belgili Alajda ol osy arkyly oz halkyna kyzmet ettim dep sanady negizinde ol osy arkyly kazak halkyn az bolmaganda Hristiandandyryp zhibere zhazdady Ol kazak dalasynda zhүrgizilgen dep atalgan Hristiandandyru sayasatyn koldap oz ultynyn tamyryna balta shappakshy boldy Ol islamdy gylymga karsy shygady dep eseptep oz ata babasy Қozha Ahmet Yasaui Mahmut Қashkari Zhүsip Balasagun Әl Farabi syndy gulamalardyn enbekterin zhokka shygardy Bylajsha ajtkanda ateizm kazak dalasynda ken kanat zhaya almady Ogan negizgi sebep bolgan kazak dalasyndagy sopylyk bagyttar men kazak halky dep kurmettejtin Қozhalardyn bedelinin kүshti boluy boldy Tipti kazaktardyn arasynda shokyndyru sayasatyna ashyk karsy shykkan koterilister boldy әri bul koterilisterdi elge belgili bolgan ishandar men kozhalar baskaryp ony halyk kostady Osy zhajly ozinin patsha okimetine zhazgan kupiya bayanhatynda kazaktarga sender musylman emessinder senderdin ata babalaryn tәnir dinin ustangan dep ajtu kerek sonda gana olardy hristian dinine otkizu onaj bolady dep zhazgan Osydan ak Shokannyn kazakka emes oryska kyzmet etkenin bile alamyz Қazak dalasynda ateizm tek Kenes odagy kezinde gana oristedi onyn ozinde ol katty dami algan zhok Derekkozderἄ8eos Henry George Liddell Robert Scott A Greek English Lexicon revised and augmented throughout by Sir Henry Stuart Jones with the assistance of Roderick McKenzie Oxford Clarendon Press 1940 http www uralskweek kz 2017 07 13 zakonoproekt o zashhite ateistov gotovyat v kazaxstane Dinge senbejtinder Қazakstanda ateisterdin sany kemigen kaz cabar asia 27 tamyz 2019 Tekserildi 29 sәuir 2021