Ә — қазіргі қазақ алфавитіндегі екінші әріп, ауыздың мол ашылып, тіл мен иектің төмен түсуінен пайда болатын жіңішке ашық дауысты,езу дыбысының таңбасы. Ә - А мен Е нің арасындағы бір дыбыс. Көп әліпбилерде Ә әрпі Е нің қасында қойылған. Бұрыңғы Қазақ әліпбилерінде де Ә Е - ден кейін тұрған. Көбінесе сөздің бірінші буынында қолданылады, екінші буында "А" фонемасымен ауысып, акустика жағынан көмескіленеді. Сондықтан қазақ тілінің жазу жүйесі бойынша екінші буында Ә дудамал естілгенде А жазылады (мысалы, кітап, Сәбира). Ә негізінен араб, парсы тілдерінен енген сөздердің бірінші буынында айтылады. Соған орай, қазақ тілінде, кейбір түркі тілдерінде Ә дыбысының қалыптасуы шығыс тілдерінен келген сөздердің артикуляциялвқ ыңғайласуына байланысты деген пікір бар. Алайда әкел (алып кел), әпер (алып бер) тәрізді сөздердің құрамындағы Ә - ассимиляцияның нәтижесі. Ә қосымшалар құрамында қолданылмайды.
(Қазақ кирил әліпбиі) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
-{Аа}- | -{Әә}- | -{Бб}- | -{Вв}- | -{Гг}- | -{Ғғ}- | -{Дд}- | |||||||
-{Ее}- | -{Ёё}- | -{Жж}- | -{Зз}- | -{Ии}- | -{Йй}- | -{Кк}- | |||||||
-{Ққ}- | -{Лл}- | -{Мм}- | -{Нн}- | -{Ңң}- | -{Оо}- | -{Өө}- | |||||||
-{Пп}- | -{Рр}- | -{Сс}- | -{Тт}- | -{Уу}- | -{Ұұ}- | -{Үү}- | |||||||
-{Фф}- | -{Хх}- | -{Һһ}- | -{Цц}- | -{Чч}- | -{Шш}- | -{Щщ}- | |||||||
-{Ъъ}- | -{Ыы}- | -{Іі}- | -{Ьь}- | -{Ээ}- | -{Юю}- | -{Яя}- |
Басқа тілдердің әліпбилерінде қолдануы:
Кириллица
Әліпби | № | IPA |
---|---|---|
қазақ әліпбиі | 2 | æ |
татар әліпбиі | 2 | æ |
башқұрт әліпбиі | 40 | æ |
2 | æ | |
8 | ɤ | |
әзірбайжан әліпбиі | 7 | æ |
түрік әліпбиі | 36 | æ |
33 | - | |
8 | ɛ | |
абхаз әліпбиі | — |
Дереккөздер
- Қазақ Совет энциклопедиясы/Бас редакторы М.Қ.Қаратаев - Алматы, 1972, 2 том
- Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ., Қазіргі қазақ тілі. Лексика. Фонетика, А., 1962
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ә kazirgi kazak alfavitindegi ekinshi әrip auyzdyn mol ashylyp til men iektin tomen tүsuinen pajda bolatyn zhinishke ashyk dauysty ezu dybysynyn tanbasy Ә A men E nin arasyndagy bir dybys Kop әlipbilerde Ә әrpi E nin kasynda kojylgan Buryngy Қazak әlipbilerinde de Ә E den kejin turgan Kobinese sozdin birinshi buynynda koldanylady ekinshi buynda A fonemasymen auysyp akustika zhagynan komeskilenedi Sondyktan kazak tilinin zhazu zhүjesi bojynsha ekinshi buynda Ә dudamal estilgende A zhazylady mysaly kitap Sәbira Ә negizinen arab parsy tilderinen engen sozderdin birinshi buynynda ajtylady Sogan oraj kazak tilinde kejbir tүrki tilderinde Ә dybysynyn kalyptasuy shygys tilderinen kelgen sozderdin artikulyaciyalvk yngajlasuyna bajlanysty degen pikir bar Alajda әkel alyp kel әper alyp ber tәrizdi sozderdin kuramyndagy Ә assimilyaciyanyn nәtizhesi Ә kosymshalar kuramynda koldanylmajdy Қazak kiril әlipbii Aa Әә Bb Vv Gg Ғg Dd Ee Yoyo Zhzh Zz Ii Jj Kk Қk Ll Mm Nn Ңn Oo Өo Pp Rr Ss Tt Uu Ұu Үү Ff Hh Һһ Cc Chch Shsh Shsh Yy Ii Ee Yuyu Yaya Baska tilderdin әlipbilerinde koldanuy Kirillica Әlipbi IPAkazak әlipbii 2 aetatar әlipbii 2 aebashkurt әlipbii 40 ae2 ae8 ɤәzirbajzhan әlipbii 7 aetүrik әlipbii 36 ae33 8 ɛabhaz әlipbii DerekkozderҚazak Sovet enciklopediyasy Bas redaktory M Қ Қarataev Almaty 1972 2 tom Kenesbaev I Musabaev Ғ Қazirgi kazak tili Leksika Fonetika A 1962