Құмай (лат. Gyps himalayensis) - қаршыға тұқымдасына жататын жыртқыш құс.
Құмай | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
(IUCN3.1) | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Gyps himalayensis , 1869 |
Биологиялық сипаты
Таралуы
Тибет, Гималай, Памир- Алтай жене Тянь-Шаньды мекендейді. Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы биік тау жоталарында, тау орманынан жоғары тіршілік етеді..
Мекендейтін жерлері
Биік тауларда орманды белдеуден жоғарыда мекендейді. Қазақстандағы бірден-бір белгілі құмайдың шоғыры, 1989 жылы Іле Алатауында табылған, теңіз деңгейінен 3000 м биіктіктегі биіктігі 500 м тік жартастың қуысында орналасқан . Екінші шоғыр (колония), Шарын өзенінің орта сағасында, Жалаңаш аңғарында (теңіз деңгейінен 1650-1700 м биіктікте) орналасқан.
Көбеюуі және биологиялық ерекшеліктері
Құмай - отырықшы құс. Ұяларын ақпан-наурыз айларында ағаш басына, биік жартастарға салады. Онда 1-2 жұмыртқа болады. 50 күндей шайқайды, балапандары ұясын шілденің басында тастауы мүмкін .
Нағыз өлексежегіш, жабайы және үй тұяқты жануарларының өлекселері және суырмен қоректенеді. Жемтігін өте биіктен, үлкен территорияны бақылап, табады. Қорегі жетіспеген жағдайда біршама көп санды ақбас құмайлармен, тазқаралармен және сақалтайлармен бәсекеге түседі. Бірақ бұл құстардың өлекселерде бірге болуын ескерсек, олардың қарым-қатынастары санына аса көп әсер етпей бірге өмір сүретіндігін көрсетеді.
Саны
Саны аз. Қазақстанда 1989 жылы Шелек өзенінің жоғары сағасында 5 ұядан тұратын шоғыр табылған , ал 2003 жылдан бері Шарын өзенінің аңғарындағы екінші микрошоғырға (1-4 ұя) бақылау жүргізілуде . Әдетте 1-2 құс кездеседі; құмайлардың Қазақстанда көп болып жиылуы белгісіз.
Санының азаю себептері анықталмаған, шамамен оған улы жемдерден өлуі және оның қорегі - жабайы тұяқтылардың азаюы себеп болуы мүмкін.
Құмай - сирек кездесетін, тіршілігі аз зерттелген құс болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.
Дереккөздер
- IUCN redlist
- Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5
- Корелов, 1962
- Джаныспаев, Белялов, 1991а
- Красная книга КСРО, 1984
- Наши данные
- Пфеффер, 2006
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қumaj lat Gyps himalayensis karshyga tukymdasyna zhatatyn zhyrtkysh kus Қumaj IUCN3 1 Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby ҚustarSaby Sunkartәrizdiler nemese q v Tukymdasy Қarshyga tukymdasyTegi Tүri G himalayensisGyps himalayensis 1869Biologiyalyk sipatyDene turky 70 sm dej kanattaryn zhazgandagy uzyndygy 2 5 m dej bolady Kozi otkir biikte kalkyp zhүrip zherdegi koregin anyk kore alady Arka tusynyn kauyrsyndary konyr koshkyl kүl tүsti al kursak zhagyndagy kauyrsyndary ak sur akshyl sargysh Tumsygy konyr sary tүsti tomen karaj iilip turady TaraluyTibet Gimalaj Pamir Altaj zhene Tyan Shandy mekendejdi Қazakstannyn ontүstik shygysyndagy biik tau zhotalarynda tau ormanynan zhogary tirshilik etedi Mekendejtin zherleriBiik taularda ormandy beldeuden zhogaryda mekendejdi Қazakstandagy birden bir belgili kumajdyn shogyry 1989 zhyly Ile Alatauynda tabylgan teniz dengejinen 3000 m biiktiktegi biiktigi 500 m tik zhartastyn kuysynda ornalaskan Ekinshi shogyr koloniya Sharyn ozeninin orta sagasynda Zhalanash angarynda teniz dengejinen 1650 1700 m biiktikte ornalaskan Kobeyuui zhәne biologiyalyk erekshelikteriҚumaj otyrykshy kus Ұyalaryn akpan nauryz ajlarynda agash basyna biik zhartastarga salady Onda 1 2 zhumyrtka bolady 50 kүndej shajkajdy balapandary uyasyn shildenin basynda tastauy mүmkin Nagyz oleksezhegish zhabajy zhәne үj tuyakty zhanuarlarynyn olekseleri zhәne suyrmen korektenedi Zhemtigin ote biikten үlken territoriyany bakylap tabady Қoregi zhetispegen zhagdajda birshama kop sandy akbas kumajlarmen tazkaralarmen zhәne sakaltajlarmen bәsekege tүsedi Birak bul kustardyn olekselerde birge boluyn eskersek olardyn karym katynastary sanyna asa kop әser etpej birge omir sүretindigin korsetedi SanySany az Қazakstanda 1989 zhyly Shelek ozeninin zhogary sagasynda 5 uyadan turatyn shogyr tabylgan al 2003 zhyldan beri Sharyn ozeninin angaryndagy ekinshi mikroshogyrga 1 4 uya bakylau zhүrgizilude Әdette 1 2 kus kezdesedi kumajlardyn Қazakstanda kop bolyp zhiyluy belgisiz Sanynyn azayu sebepteri anyktalmagan shamamen ogan uly zhemderden olui zhәne onyn koregi zhabajy tuyaktylardyn azayuy sebep boluy mүmkin Қumaj sirek kezdesetin tirshiligi az zerttelgen kus bolgandyktan korgauga alynyp Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen DerekkozderIUCN redlist Қazakstan tabigaty Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy ZhShS 2011 T Z 304 bet ISBN 9965 893 64 0 T Z ISBN 9965 893 19 5 Korelov 1962 Dzhanyspaev Belyalov 1991a Krasnaya kniga KSRO 1984 Nashi dannye Pfeffer 2006