Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қырыққұлақтәрізділер немесе қырыққұлақ (лат. Polypodіophyta) — жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер. Палеозой эрасында өскен риниофиттерден дамыған.
| Қырыққұлақтәрізділер | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
|
Таралуы
Қырыққұлақтардың басым көпшілігі ылғады және қараңғы жерлерде өседі. Кейбір түрлері құрғақ жерлерде, жартастарда, тау баурайларында өседі. Эпифиттерге жататын қырыққұлақтар ағаштарда өседі.
Түрлері
Дүние жүзіне кең тараған 3 класы, 300-дей туысы, 12 мыңдай түрі бар. 4 класының (, , , ) қазба қалдықтары табылған. Қырыққұлақтәрізділердің арасындағы ксерофиттің суда өсетін де түрлері бар. Тропикте эпифит түрлері көп кездеседі.
Ботаникалық сипаты
Қырыққұлақ көркем жапырақты көпжылдық шөптесін өсімдік. Қазақстанның таулы аймақтарында кездеседі. Жер шарында он бір мыңға жуық түрі табиғатта, көгалдандыруда және бөлме гүлі ретінде үйде өсіріледі. Күтімді көп қажет етпейді, кез келген жағдайда жақсы өседі. Табиғаттағы қырыққұлаққа қарағанда үй жағдайында өсірілетіндерінің жапырақтары әдемі болып келеді. Жапырақтары ұсақ, жіңішке, жиегі ирек, жылтыр түрлері де бар. Қырыққұлақ – өсімдіктер әлеміндегі бірден-бір гүлдемейтін өсімдік. жапырақ астындағы споралары арқылы көбейеді. Үй жағдайында жеңіл өсірілетін қырыққұлақтардың бірі – .
- Сабағының биіктігі әр түрлі (бірнеше мм-ден 25-30 м-ге дейін жетеді). Олар жер бетінде тік не шырмауық түрінде өседі.
- Жапырағы (вайя деп аталады) жас кезінде ұлу тәрізді оратылып жатады, өсе келе көп тілімді, саусақ салалы, кейде тұтасып кетеді, ал оның ұзындығы 2-4 мм-ден 30 м-ге ( Lygodium artucatum түрінде) дейін жетеді.
- Жапырақтарында, негізінен, фотосинтез процесі жүреді және споралар жетіледі. Онда дамитын спорадан гаплоидты ұрпағы - қос жынысты гаметофит дамиды. Оның пішіені жіңішке, жасыл түсті табақша тәрізді, ені 5 мм-дей. Жапырағының төменгі жағында жыныстық органдары (антеридий - аталық, архегоний - аналық) жетіледі. Ұрықтанғаннан кейін қайтадан жыныссыз ұрпақ дамиды.
Қолданысы
Қырыққұлақтәрізділердің көпшілік түрінің жапырағын тағам ретінде пайдаланады. Кейбір түрінен дәрі алынады (усасыр қырыққұлақ (Dryopterіs)), көпшілігін әсемдік үшін өсіреді.
Дереккөздер
- Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жемістер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8
- Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қyrykkulaktәrizdiler nemese kyrykkulak lat Polypodiophyta zhogary satydagy sporaly osimdikter Paleozoj erasynda osken riniofitterden damygan ҚyrykkulaktәrizdilerDүniesi Өsimdikter unranked Қyrykkulaktәrizdiler Polypodiophyta TaraluyҚyrykkulaktardyn basym kopshiligi ylgady zhәne karangy zherlerde osedi Kejbir tүrleri kurgak zherlerde zhartastarda tau baurajlarynda osedi Epifitterge zhatatyn kyrykkulaktar agashtarda osedi TүrleriDүnie zhүzine ken taragan 3 klasy 300 dej tuysy 12 myndaj tүri bar 4 klasynyn kazba kaldyktary tabylgan Қyrykkulaktәrizdilerdin arasyndagy kserofittin suda osetin de tүrleri bar Tropikte epifit tүrleri kop kezdesedi Botanikalyk sipatyҚyrykkulak korkem zhapyrakty kopzhyldyk shoptesin osimdik Қazakstannyn tauly ajmaktarynda kezdesedi Zher sharynda on bir mynga zhuyk tүri tabigatta kogaldandyruda zhәne bolme gүli retinde үjde osiriledi Kүtimdi kop kazhet etpejdi kez kelgen zhagdajda zhaksy osedi Tabigattagy kyrykkulakka karaganda үj zhagdajynda osiriletinderinin zhapyraktary әdemi bolyp keledi Zhapyraktary usak zhinishke zhiegi irek zhyltyr tүrleri de bar Қyrykkulak osimdikter әlemindegi birden bir gүldemejtin osimdik zhapyrak astyndagy sporalary arkyly kobejedi Үj zhagdajynda zhenil osiriletin kyrykkulaktardyn biri Sabagynyn biiktigi әr tүrli birneshe mm den 25 30 m ge dejin zhetedi Olar zher betinde tik ne shyrmauyk tүrinde osedi Zhapyragy vajya dep atalady zhas kezinde ulu tәrizdi oratylyp zhatady ose kele kop tilimdi sausak salaly kejde tutasyp ketedi al onyn uzyndygy 2 4 mm den 30 m ge Lygodium artucatum tүrinde dejin zhetedi Zhapyraktarynda negizinen fotosintez procesi zhүredi zhәne sporalar zhetiledi Onda damityn sporadan gaploidty urpagy kos zhynysty gametofit damidy Onyn pishieni zhinishke zhasyl tүsti tabaksha tәrizdi eni 5 mm dej Zhapyragynyn tomengi zhagynda zhynystyk organdary anteridij atalyk arhegonij analyk zhetiledi Ұryktangannan kejin kajtadan zhynyssyz urpak damidy ҚoldanysyҚyrykkulaktәrizdilerdin kopshilik tүrinin zhapyragyn tagam retinde pajdalanady Kejbir tүrinen dәri alynady usasyr kyrykkulak Dryopteris kopshiligin әsemdik үshin osiredi DerekkozderҚulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Zhemister Didaktikalyk material Almaty 2011 16 b ISBN 978 601 7237 31 8 Қazakstan tabigaty Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy ZhShS 2011 T Z 304 bet ISBN 9965 893 64 0 T Z ISBN 9965 893 19 5