Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Басқа мағыналар үшін Қырым (айрық) деген бетті қараңыз.Қырым Автономиялық Республикасы (укр. Автономна Республіка Крим, қырымтат. Qırım Muhtar Cumhuriyeti, Къырым Мухтар Джумхуриети), — Украина құрамындағы автономиялық республика. Үлкен бөлігі Қырым түбегінде орналасқан. Шығысында Ресеймен теңіз шекарасы бар. 2014 жылдан бері Ресей Федерациясымен уақытша басып алынған.
| Украина құрамындағы автономиялық республика | |||||
| Қырым Автономиялық Республикасы | |||||
| укр. Автономна Республіка Крим қырымтат. Qırım Muhtar Cumhuriyeti | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Енеді | 14 аудан, 16 қала, 56 әкімшілік бірлік, 950 ауыл | ||||
| Әкімшілік орталығы | |||||
| Украина президентінің Қырым Автономиялық Республикасындағы тұрақты өкілі | Тамила Ташева | ||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары | 44°56′53″ с. е. 34°06′15″ ш. б. / 44.94806° с. е. 34.10417° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 44°56′53″ с. е. 34°06′15″ ш. б. / 44.94806° с. е. 34.10417° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты | 12 ақпан 1991 жыл | ||||
| Жер аумағы | 26 081 км² (13 орын) | ||||
| Уақыт белдеуі | UTC+2 (жазда UTC+3) | ||||
| Ірі қалалары | Ақмешіт, , , , | ||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны | ▲ 1 968 550 адам (2014) | ||||
| Тығыздығы | 75,42 адам/км² | ||||
| Ұлттық құрамы | орыстар, украиндар, қырым татарлары | ||||
| Конфессионалдық құрамы | православие, ислам | ||||
| Ресми тілі | украин — мемлекеттік, орыс және қырымтатар — ресми | ||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| ISO 3166-2 коды | UA-43 | ||||
| Телефон коды | +380-65 | ||||
| Интернет-үйшігі | .crimea.ua; .cr.ua | ||||
| Автомобиль коды | АК (бұрыңғысы КР, КО, РК, МЯ, 01) | ||||
| rada.crimea.ua | |||||
|
| |||||
| Координаттар: 44°56′53″ с. е. 34°06′15″ ш. б. / 44.94806° с. е. 34.10417° ш. б. (G) (O) (Я) | |||||
1921 жылдың 18 қазанында Қырым Кеңестік Социалисттік Республикасы құрылған еді. 1946 жылдың 25 маусымында Қырым облысы болып Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы құрамына енгізіледі. 1954 жылдан бастап, Украин Кеңестік Социалистік Республикасының құрамында.
1991 жылдың 12 ақпанында референдум нәтижесінде Қырым Автономиялық Кеңестік Социалисттік Республикасы (ҚАКСР) болып қайта құрылады, ал 4 айдан кейін бұл факт украиндық конституцияда бекітіледі.
1992 жылдың 26 ақпанында Жоғарғы Кеңес шешімі негізінде ҚАКСР Қырым Республикасы болып атауы өзгертіледі. Сол жылдың 6 мамырында Қырым конституциясы аталған атауды бекітіп, растайды.
1994 жылдың 21 қыркүйегінде Украина Жоғарғы Кеңесі Қырым Республикасы деген атауды Қырым Автономиялық Республикасы етіп өзгертеді.
2014 жылғы 11 наурызда Қырым Автономиялық Республикасының Жоғарғы Кеңесі Тәуелсіздік жариялады. Атаудағы "автономды" сөзі мағынасын жоғалтады, Қырым Жоғарғы Кеңесінің құжаттарында Қырым Республикасы деген өзін-өзі атау қолданыла бастайды. 2014 жылғы 18 наурызда Қырым Республикасын Ресей Федерациясы аннексиялайды.
Украина Қырымды Украинаның бір бөлігі деп санауды жалғастыруда, ол халықаралық қоғамдастықтың көпшілігінің қолдауына ие болды. Украинаның заңнамасында және БҰҰ-ның құжаттарында Қырым "Ресей Қарулы Күштері уақытша басып алған" деп саналады.
Тұрғындары
Қырым Автономиялық Республикасының халқы, Украинаның Мемлекеттік статистика қызметінің мәліметі бойынша, 2014 жылдың 1 наурызындағы жағдай бойынша 1 966 556 адамды құрады, оның ішінде қалалық жерлерде 1 232 850 адам және ауылдық жерлерде 733 706 адам тұрды. Тұрақты халық саны 1 957 801 адам, оның ішінде қала халқы – 1 218 044 адам, ауыл халқы – 739 757 адамды құрады.
Этникалық құрамы
Соңғы бүкіл украиналық халық санағы кезінде (2001) Қырым Автономиялық Республикасының халқы 2 024 056 адамды құрады, оның 58,5% орыстар, 24,3% украиндар, 12,1% қырым татарлары, 1,4% беларустар, 1,1% армяндар, 0,6% татарлар, 0,2% жебірейлер, поляктар, молдовандар, әзербайжандар, 0,1% өзбектер, кәрістер, гректер, немістер, мордвалар, чуваштар, сығандар, болгарлар, грузиндер және марилер болды. Қырым Автономиялық Республикасында эстондар, қарайымдар, қырымшақтар, итальяндар және басқа ұлттар да өмір сүрді.
Тілдері
2001 жылғы халық санағы бойынша Қырым Автономиялық Республикасы халқының 10,1%-ы украин тілін, халықтың 77,0%-ы орыс тілін, 11,4%-ы қырым татар тілін ана тілі деп санаған.
2004 жылы Киев халықаралық әлеуметтану институты (КХӘИ) жүргізген сауалнамаға сәйкес, орыс тілін (соның ішінде басқа тілдермен бірге) Қырымның барлық тұрғындарының басым көпшілігі — 97% қарым-қатынас үшін пайдаланды.
Әкімшілік-аумақтық бөлінісі
Әкімшілік жағынан Қырым Автономиялық Республикасы 25 аймақтан тұрады: 14 аудан (көбінесе ауыл халқы басым) және оларға бағынатын аумақтары бар республикалық маңызы бар 11 қала (қалалық кеңестер, негізінен қала халқы басым).
Елді мекендер — 1020, оның ішінде: қалалық — 72, ауылдық — 948.
| Аудандар | Қалалық кеңестер республикалық маңызы бар қалалар |
| 1 | 15 |
| 2 | 16 |
| 3 | 17 |
| 4 | 18 |
| 5 | 19 |
| 6 | 20 |
| 7 | 21 |
| 8 | 22 |
| 9 | 23 |
| 10 | 24 |
| 11 | 25 |
| 12 | |
| 13 | |
| 14 |
Сыртқы сілтемелер
| Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Autonomous Republic of Crimea |
- Қырым Автономиялық Республикасы Министрлер Кеңесінің порталы Мұрағатталған 22 ақпанның 2014 жылы.
- Қырым Автономиялық Республикасы Жоғарғы Кеңесінің сайты
- Қырым тарихы беттері, XX ғасыр Мұрағатталған 4 наурыздың 2011 жылы.
- Қырымның украина-ресей қатынасындағы статусы Мұрағатталған 20 қыркүйектің 2016 жылы. (орыс.)
Дереккөздер
- Декларация о независимости Автономной Республики Крым и г. Севастополя (орыс). Тексерілді, 7 тамыз 2023.
- Украинаның халық санағы мәліметтері (2001) Мұрағатталған 17 қыркүйектің 2017 жылы. (сілтеме 2010 жылдың 17 қыркүйегінде тексерілді)
- Бүкіл украиналық халық санағының қорытындысы (2001) — Қырым Автономиялық Республикасы халқының тілдік құрамы Мұрағатталған 3 қаңтардың 2012 жылы. (сілтеме 2010 жылдың 17 қыркүйегінде тексерілді)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Қyrym ajryk degen betti karanyz Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasy ukr Avtonomna Respublika Krim kyrymtat Qirim Muhtar Cumhuriyeti Kyrym Muhtar Dzhumhurieti Ukraina kuramyndagy avtonomiyalyk respublika Үlken boligi Қyrym tүbeginde ornalaskan Shygysynda Resejmen teniz shekarasy bar 2014 zhyldan beri Resej Federaciyasymen uakytsha basyp alyngan Ukraina kuramyndagy avtonomiyalyk respublikaҚyrym Avtonomiyalyk Respublikasyukr Avtonomna Respublika Krim kyrymtat Qirim Muhtar CumhuriyetiTu EltanbasyӘkimshiligiEl UkrainaEnedi14 audan 16 kala 56 әkimshilik birlik 950 auylӘkimshilik ortalygyAkmeshitUkraina prezidentinin Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasyndagy turakty okiliTamila TashevaTarihy men geografiyasyKoordinattary44 56 53 s e 34 06 15 sh b 44 94806 s e 34 10417 sh b 44 94806 34 10417 G O Ya Koordinattar 44 56 53 s e 34 06 15 sh b 44 94806 s e 34 10417 sh b 44 94806 34 10417 G O Ya Қurylgan uakyty12 akpan 1991 zhylZher aumagy26 081 km 13 oryn Uakyt beldeuiUTC 2 zhazda UTC 3 Iri kalalaryAkmeshit TurgyndaryTurgyny 1 968 550 adam 2014 Tygyzdygy75 42 adam km Ұlttyk kuramyorystar ukraindar kyrym tatarlaryKonfessionaldyk kuramypravoslavie islamResmi tiliukrain memlekettik orys zhәne kyrymtatar resmiSandyk identifikatorlaryISO 3166 2 kodyUA 43Telefon kody 380 65Internet үjshigi crimea ua cr uaAvtomobil kodyAK buryngysy KR KO RK MYa 01 rada crimea uaKoordinattar 44 56 53 s e 34 06 15 sh b 44 94806 s e 34 10417 sh b 44 94806 34 10417 G O Ya 1921 zhyldyn 18 kazanynda Қyrym Kenestik Socialisttik Respublikasy kurylgan edi 1946 zhyldyn 25 mausymynda Қyrym oblysy bolyp Resej Kenestik Federaciyalyk Socialistik Respublikasy kuramyna engiziledi 1954 zhyldan bastap Ukrain Kenestik Socialistik Respublikasynyn kuramynda 1991 zhyldyn 12 akpanynda referendum nәtizhesinde Қyrym Avtonomiyalyk Kenestik Socialisttik Respublikasy ҚAKSR bolyp kajta kurylady al 4 ajdan kejin bul fakt ukraindyk konstituciyada bekitiledi 1992 zhyldyn 26 akpanynda Zhogargy Kenes sheshimi negizinde ҚAKSR Қyrym Respublikasy bolyp atauy ozgertiledi Sol zhyldyn 6 mamyrynda Қyrym konstituciyasy atalgan ataudy bekitip rastajdy 1994 zhyldyn 21 kyrkүjeginde Ukraina Zhogargy Kenesi Қyrym Respublikasy degen ataudy Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasy etip ozgertedi 2014 zhylgy 11 nauryzda Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasynyn Zhogargy Kenesi Tәuelsizdik zhariyalady Ataudagy avtonomdy sozi magynasyn zhogaltady Қyrym Zhogargy Kenesinin kuzhattarynda Қyrym Respublikasy degen ozin ozi atau koldanyla bastajdy 2014 zhylgy 18 nauryzda Қyrym Respublikasyn Resej Federaciyasy anneksiyalajdy Ukraina Қyrymdy Ukrainanyn bir boligi dep sanaudy zhalgastyruda ol halykaralyk kogamdastyktyn kopshiliginin koldauyna ie boldy Ukrainanyn zannamasynda zhәne BҰҰ nyn kuzhattarynda Қyrym Resej Қaruly Kүshteri uakytsha basyp algan dep sanalady TurgyndaryҚyrym Avtonomiyalyk Respublikasynyn halky Ukrainanyn Memlekettik statistika kyzmetinin mәlimeti bojynsha 2014 zhyldyn 1 nauryzyndagy zhagdaj bojynsha 1 966 556 adamdy kurady onyn ishinde kalalyk zherlerde 1 232 850 adam zhәne auyldyk zherlerde 733 706 adam turdy Turakty halyk sany 1 957 801 adam onyn ishinde kala halky 1 218 044 adam auyl halky 739 757 adamdy kurady Etnikalyk kuramy Songy bүkil ukrainalyk halyk sanagy kezinde 2001 Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasynyn halky 2 024 056 adamdy kurady onyn 58 5 orystar 24 3 ukraindar 12 1 kyrym tatarlary 1 4 belarustar 1 1 armyandar 0 6 tatarlar 0 2 zhebirejler polyaktar moldovandar әzerbajzhandar 0 1 ozbekter kәrister grekter nemister mordvalar chuvashtar sygandar bolgarlar gruzinder zhәne mariler boldy Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasynda estondar karajymdar kyrymshaktar italyandar zhәne baska ulttar da omir sүrdi Tilderi 2001 zhylgy halyk sanagy bojynsha Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasy halkynyn 10 1 y ukrain tilin halyktyn 77 0 y orys tilin 11 4 y kyrym tatar tilin ana tili dep sanagan 2004 zhyly Kiev halykaralyk әleumettanu instituty KHӘI zhүrgizgen saualnamaga sәjkes orys tilin sonyn ishinde baska tildermen birge Қyrymnyn barlyk turgyndarynyn basym kopshiligi 97 karym katynas үshin pajdalandy Әkimshilik aumaktyk bolinisiӘkimshilik zhagynan Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasy 25 ajmaktan turady 14 audan kobinese auyl halky basym zhәne olarga bagynatyn aumaktary bar respublikalyk manyzy bar 11 kala kalalyk kenester negizinen kala halky basym Eldi mekender 1020 onyn ishinde kalalyk 72 auyldyk 948 Audandar Қalalyk kenester respublikalyk manyzy bar kalalar1 152 163 174 185 196 207 218 229 2310 2411 25121314Syrtky siltemelerOrtakkorda bugan katysty media sanaty bar Autonomous Republic of CrimeaҚyrym Avtonomiyalyk Respublikasy Ministrler Kenesinin portaly Muragattalgan 22 akpannyn 2014 zhyly Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasy Zhogargy Kenesinin sajty Қyrym tarihy betteri XX gasyr Muragattalgan 4 nauryzdyn 2011 zhyly Қyrymnyn ukraina resej katynasyndagy statusy Muragattalgan 20 kyrkүjektin 2016 zhyly orys DerekkozderDeklaraciya o nezavisimosti Avtonomnoj Respubliki Krym i g Sevastopolya orys Tekserildi 7 tamyz 2023 Ukrainanyn halyk sanagy mәlimetteri 2001 Muragattalgan 17 kyrkүjektin 2017 zhyly silteme 2010 zhyldyn 17 kyrkүjeginde tekserildi Bүkil ukrainalyk halyk sanagynyn korytyndysy 2001 Қyrym Avtonomiyalyk Respublikasy halkynyn tildik kuramy Muragattalgan 3 kantardyn 2012 zhyly silteme 2010 zhyldyn 17 kyrkүjeginde tekserildi