Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Константин Кузьмич Юдахин (31 мамыр, 1890, Орск — 22 ақпан, 1975, Бішкек қаласы) — орыс кеңес тілтанушысы және түркологы, маңызын қазірге дейін жоғалтпаған қырғызша-орысша сөздіктің авторы. Филология ғылымдары докторы (1949). Профессор.
Өмірбаяны
- Орск қаласында туған
- балалық шағы Әулиеата, қазіргі Тараз қаласында өткен.
- 1910 жылы Ташкент қаласындағы мұғалімдер семинариясын бітірген
- Шымкент уезінің Манкент және Қарабұлақ өзбек қыстақтарында мұғалім болып жұмыс істеді.
- 1914-1920 жылдары (Шығыс Түркістан) тұрып, ұйғыр халқының өмірі, тіршілігі, салт-дәстүрлері және тілімен жақыннан танысты.
- 1920 жылы -ында жаңа оқулықтар жазумен айналысты.
- 1925 жылдан бастап өзбек, қазақ, қырғыз және ұйғыр тілдерінен сабақ бере бастады.
- 1932 жылы Мәскеу шығыстану институтына ұйғыр тілі кафедрасының меңгерушісі болып ауысты.
- 1940 жылы оған профессор атағы берілді.
- 1944 жылдан өмірінің соңына дейін Қырғызстанда жұмыс істеді.
- 1950-шы жылдардың басында Ташкенттегі шығыс тілдері факультетінде екі мамандық —түркі филологиясы және иран филологиясы бойынша оқыды.
Қосымша лауазымдар
- 1952 жылдан Өзбек КСР-і Ғылымдар Академиясының корреспондент-мүшесі
- 1954 жылдан Қырғыз КСР-і Ғылымдар Академиясының толық мүшесі.
- 1947-1951 жылдары Қырғыз КСР-інің Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды.
Ғылыми және педагогикалық қызметі
Константин Кузьмич Юдахин бүкіл өмірін Орталық Азияның түркі тілдерін зерттеуге арнаған. Оның ғылыми-педагогикалық қызметінің ең жемісті кезеңі болып Қырғызстандағы кезеңі болып саналады. Сонда ол түрлі жылдары КСРО Ғылымдар Академиясының Қырғыз филиалында тіл секторының меңгерушісі, сонымен қатар Қырғыз мемлекеттік университетінің қырғыз тілі кафедрасында, М.В. Фрунзе атындағы педагогикалық институтта, В.В. Маяковский атындағы қыздар педагогикалық институтында, Ферғана мемлекеттік педагогикалық институтының өзбек тілі кафедрасында профессор-консультант болып қызмет етті.
Өзбек, қырғыз және ұйғыр тілдерінің лексикографиясы, лексикологиясы, диалектологиясымен тарихын зерттеген. Ол құрастырған қырғызша-орысша, өзбекше-орысша, ұйғырша-орысша сөздіктері кеңінен танымал болған.
Орысша-қырғызша сөздігі
Юдахин өзінің сөздігін 1928 жылғы мамырдың 6-сында бастаған. Кейінірек оған Х.К. Карасаев және Дж.Ш. Шукуров келіп қосылған. Алғашқы рет ол сөздік 1940 жылы басылып шықты. Көзі тірісінде ол сөздік бірнеше рет басылып шыққан. Ол сөздік кеңінен танымал болып, орыс бөлігі түрік тіліне аударылып, Түркияда қырғызша-түрікше сөздік болып шықты, ол да бірнеше басылым көрді.
Солардың бірі — «Қырғызша-орысша сөздіктің» 1965 жылғы басылымы. Ол Мәскеудегі «Совесткая энциклопедия» баспасында 15 000 данамен басылып шықты, бағасы (мұқабасымен бірге) — 3 сом 21 тиын. Беттер саны — 975, қамтылған қырғыз сөздерінің саны — 40 000.
Юдахин сөздігін жетілдірумен көп айналысты.
Шығармалары
- Сарыбаев Ш. Ш. Библиографический указатель литературы по казахскому языкознанию. В 3-х ч. Алма-Ата: Наука, 1965, ч. 1 (2-я пол. XIX в — 1963 ж.). 271 с.; 1971, ч. 2 (1963—1969 жж.). 240 с.; 1977, ч. 3 (1970—1975 жж.). 171 с. На каз. и рус. яз.;
- Библиография трудов К. К. Юдахина.— В кн.: Киргизский язык: (библиографический указатель литературы).1929—1959 жж. Фрунзе, 1961. 153 с.;
- Хрестоматия по уйгурскому языку. М., 1948, 171 с.;
- Близость языков узбекского и уйгурского народов.— Узбек тили ва адабиети масалалари. Ташкент, 1958, № 1, с, 31—33. На узб. яз.;
- Киргизско-русский словарь. М.: Сов. энциклопедия, 1965. 973 с. (Сост.).
Юдахин туралы шығармалар
- Торжественное собрание в Академии наук Казахской ССР, посвященное К. К. Юдахину.— Сов. Киргизия, 1955, 31 мамыр;
- Юдахин Константин Кузьмич — В кн.: БСЭ. Изд. 1-е. М., 1957, т. 49, с. 359;
- Константин Кузьмич Юдахин.— В кн.: МСЭ. Изд. 3-е. М„ 1961, т. 10, стб. 1050;
- Кайдаров А. Т. Константин Кузьмич Юдахин.— Народы Азии и Африки, 1963, № 6, с. 266—270;
- Узаков X. Видный тюрколог.— Учен. зап. Ташкент, гос. пед. ин-та иностр. яз.;
- Гулямов X., Хаджиев А. Профессор К. К. Юдахин.— Узбек тили ва адабиети масалалари, 1970, № 4, с. 85. На узб. яз.;
- Сартбаев К. К. Константин Кузьмич Юдахин.— В кн.: Тюркологические исследования. Фрунзе: Илим, 1970, с. 3—15;
- Сартбаев К. К., Орузбаева Б. О. Академик Константин Кузьмич Юдахин — Изв АН КиргССР, 1970, № 3, с. 94—96;
- Сартбаев К. К., Турсунов А. Т. Константин Кузьмич Юдахин: (К 80-летию со дня рождения).— Сов. тюркология, Баку, 1970, № 3, с. 138—140;
- Узаков А. Узбекское языкознание, Ташкент: Укитувчи, 1972. 268 с.;
- Константин Кузьмич Юдахин.— В кн.: Биобиблиографические очерки о деятелях общественных наук Узбекистана. Ташкент, 1977 т. 2, с. 325—328.
Дереккөздер
- Биобиблиография обществоведов Казахстана. Алма-Ата: Наука, 1986. — 478 с.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Konstantin Kuzmich Yudahin 31 mamyr 1890 Orsk 22 akpan 1975 Bishkek kalasy orys kenes tiltanushysy zhәne tүrkology manyzyn kazirge dejin zhogaltpagan kyrgyzsha oryssha sozdiktin avtory Filologiya gylymdary doktory 1949 Professor Konstantin Kuzmich YudahinӨmirbayanyOrsk kalasynda tugan balalyk shagy Әulieata kazirgi Taraz kalasynda otken 1910 zhyly Tashkent kalasyndagy mugalimder seminariyasyn bitirgen Shymkent uezinin Mankent zhәne Қarabulak ozbek kystaktarynda mugalim bolyp zhumys istedi 1914 1920 zhyldary Shygys Tүrkistan turyp ujgyr halkynyn omiri tirshiligi salt dәstүrleri zhәne tilimen zhakynnan tanysty 1920 zhyly ynda zhana okulyktar zhazumen ajnalysty 1925 zhyldan bastap ozbek kazak kyrgyz zhәne ujgyr tilderinen sabak bere bastady 1932 zhyly Mәskeu shygystanu institutyna ujgyr tili kafedrasynyn mengerushisi bolyp auysty 1940 zhyly ogan professor atagy berildi 1944 zhyldan omirinin sonyna dejin Қyrgyzstanda zhumys istedi 1950 shy zhyldardyn basynda Tashkenttegi shygys tilderi fakultetinde eki mamandyk tүrki filologiyasy zhәne iran filologiyasy bojynsha okydy Қosymsha lauazymdar1952 zhyldan Өzbek KSR i Ғylymdar Akademiyasynyn korrespondent mүshesi 1954 zhyldan Қyrgyz KSR i Ғylymdar Akademiyasynyn tolyk mүshesi 1947 1951 zhyldary Қyrgyz KSR inin Zhogargy Kenesinin deputaty bolyp sajlandy Ғylymi zhәne pedagogikalyk kyzmetiKonstantin Kuzmich Yudahin bүkil omirin Ortalyk Aziyanyn tүrki tilderin zertteuge arnagan Onyn gylymi pedagogikalyk kyzmetinin en zhemisti kezeni bolyp Қyrgyzstandagy kezeni bolyp sanalady Sonda ol tүrli zhyldary KSRO Ғylymdar Akademiyasynyn Қyrgyz filialynda til sektorynyn mengerushisi sonymen katar Қyrgyz memlekettik universitetinin kyrgyz tili kafedrasynda M V Frunze atyndagy pedagogikalyk institutta V V Mayakovskij atyndagy kyzdar pedagogikalyk institutynda Fergana memlekettik pedagogikalyk institutynyn ozbek tili kafedrasynda professor konsultant bolyp kyzmet etti Өzbek kyrgyz zhәne ujgyr tilderinin leksikografiyasy leksikologiyasy dialektologiyasymen tarihyn zerttegen Ol kurastyrgan kyrgyzsha oryssha ozbekshe oryssha ujgyrsha oryssha sozdikteri keninen tanymal bolgan Oryssha kyrgyzsha sozdigiYudahin ozinin sozdigin 1928 zhylgy mamyrdyn 6 synda bastagan Kejinirek ogan H K Karasaev zhәne Dzh Sh Shukurov kelip kosylgan Algashky ret ol sozdik 1940 zhyly basylyp shykty Kozi tirisinde ol sozdik birneshe ret basylyp shykkan Ol sozdik keninen tanymal bolyp orys boligi tүrik tiline audarylyp Tүrkiyada kyrgyzsha tүrikshe sozdik bolyp shykty ol da birneshe basylym kordi Solardyn biri Қyrgyzsha oryssha sozdiktin 1965 zhylgy basylymy Ol Mәskeudegi Sovestkaya enciklopediya baspasynda 15 000 danamen basylyp shykty bagasy mukabasymen birge 3 som 21 tiyn Better sany 975 kamtylgan kyrgyz sozderinin sany 40 000 Yudahin sozdigin zhetildirumen kop ajnalysty ShygarmalarySarybaev Sh Sh Bibliograficheskij ukazatel literatury po kazahskomu yazykoznaniyu V 3 h ch Alma Ata Nauka 1965 ch 1 2 ya pol XIX v 1963 zh 271 s 1971 ch 2 1963 1969 zhzh 240 s 1977 ch 3 1970 1975 zhzh 171 s Na kaz i rus yaz Bibliografiya trudov K K Yudahina V kn Kirgizskij yazyk bibliograficheskij ukazatel literatury 1929 1959 zhzh Frunze 1961 153 s Hrestomatiya po ujgurskomu yazyku M 1948 171 s Blizost yazykov uzbekskogo i ujgurskogo narodov Uzbek tili va adabieti masalalari Tashkent 1958 1 s 31 33 Na uzb yaz Kirgizsko russkij slovar M Sov enciklopediya 1965 973 s Sost Yudahin turaly shygarmalarTorzhestvennoe sobranie v Akademii nauk Kazahskoj SSR posvyashennoe K K Yudahinu Sov Kirgiziya 1955 31 mamyr Yudahin Konstantin Kuzmich V kn BSE Izd 1 e M 1957 t 49 s 359 Konstantin Kuzmich Yudahin V kn MSE Izd 3 e M 1961 t 10 stb 1050 Kajdarov A T Konstantin Kuzmich Yudahin Narody Azii i Afriki 1963 6 s 266 270 Uzakov X Vidnyj tyurkolog Uchen zap Tashkent gos ped in ta inostr yaz Gulyamov X Hadzhiev A Professor K K Yudahin Uzbek tili va adabieti masalalari 1970 4 s 85 Na uzb yaz Sartbaev K K Konstantin Kuzmich Yudahin V kn Tyurkologicheskie issledovaniya Frunze Ilim 1970 s 3 15 Sartbaev K K Oruzbaeva B O Akademik Konstantin Kuzmich Yudahin Izv AN KirgSSR 1970 3 s 94 96 Sartbaev K K Tursunov A T Konstantin Kuzmich Yudahin K 80 letiyu so dnya rozhdeniya Sov tyurkologiya Baku 1970 3 s 138 140 Uzakov A Uzbekskoe yazykoznanie Tashkent Ukituvchi 1972 268 s Konstantin Kuzmich Yudahin V kn Biobibliograficheskie ocherki o deyatelyah obshestvennyh nauk Uzbekistana Tashkent 1977 t 2 s 325 328 DerekkozderBiobibliografiya obshestvovedov Kazahstana Alma Ata Nauka 1986 478 s