Эпидемиология (грек.ἐπιδημία - халық, λόγος – ілім) – жұқпалы аурулардың пайда болуы мен таралу заңдылықтарын анықтап, алдын алу және олармен күрес шараларын ұсынатын ғылым. Бұл популяция ғылымы әр адамнан алынған мәліметтерді жинақтайды, себеп-салдарлық байланыстарды анықтаумен айналысады және аурулардың қауіп факторлары немесе емдеудің тиімділігі туралы қорытынды жасайды. Бұл адамдардың өмір сүру сапасы мен ұзақтығын жақсартудың бір құралы.
Эпидемиология екі тараудан тұрады: 1) жалпы эпидемиология – жұқпалы аурулардың заңдылықтары мен олармен күресу, жою және олардың алдын алудағы теорияның, әдістемелік және ұйымдастыру негіздері туралы білімнің жиынтығын қамтиды, өзара байланысқан төрт тараудан тұрады:
- Бірінші тарау - эпидемиялық процесс жайлы ілім.
- Екінші тарау - эпидемиологиялық диагностика.
- Үшінші тарау - эпидемияға қарсы шаралар жүйесі, мұнда эпидемиялық процеске әсер ететін құралдардың жиынтығы және оларды пайдалану әдістері қаралады.
- Төртінші тарау - эпидемияға қарсы шараларды ұйымдастыру (инфекциялық аурулар профилактикасы, эпидемияға қарсы қызмет көрсетуді ұйымдастыру).
2) жеке эпидемиология – белгілі бір жұқпалы ауруға тән ерекшеліктерді жан-жақты зерттейді.
Эпидемиология 2 бөлімнен тұрады: эпидемиология жалпы медициналық ғылым ретінде және инфекциялық аурулар эпидемиологиясы. Эпидемиология жалпы медициналық ғылым ретінде - тұрғындарда сырқаттанушылықтың қалыптасу себептерін, жағдайларын және даму заңдылықтарын зерттейді, ол бұл аурулардың профилактикасы әдістерін құрастыру мақсатында оның белгілі бір аймақта, уақыт аралығында және тұрғындардың әр түрлі топтары арасында таралуына талдау жасау жолымен жүргізіледі. Инфекциялық аурулар эпидемиологиясы – бұл инфекциялық аурулардың алдын-алуға және жекелеген инфекциялық ошақтарды жоюға бағытталған, эпидемияға қарсы шараларды құрастыру мақсатында эпидемиялық процестің заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Эпидемиологияның өзінше жеке пән болып қалыптасуының себептері:
1. Әрбір жұқпалы аурудың өзіндік қоздырғышының болуы. Қоздырғыш пен макроорганизмнің өзара әрекеттестігі белгілі бір табиғи-әлеуметтік жағдайда эпидемиялық процесті құрайды. Сондықтан «эпидемиялық процесс» эпидемиологияның зерттеу объектісі болып саналады, ал «инфекциялық процесс» - инфектология ғылымының зерттеу объектісі.
2. Әр жұқпалы аурудың тек өзіне тән қоздырғышы, клиникалық белгілері бар. Көптеген жұқпалы ауруларды емдеу, алдын алу шаралары қоздырғыштың ерекшеліктерін зерттеу арқылы анықталады.
3. Микроорганизмнің паразиттілік феномені. Мұнда бірі (паразит) екіншісін (иені) өсіп өну үшін пайдаланады, сонда мекендейді, яғни инфекциялық процесс пайда болады. Мұнда паразит - залал келтіруші, ал иесі - қорғаныштық қызмет атқарады.
4. Патогендік қасиеті.
Эпидемиология микробиология, гигиена, паразитология, иммунология, жұқпалы аурулар клиникасы, т.б. жаратылыстану ғылымдарымен тығыз байланысты. Жұқпалы ауруларға күрес шаралары тәжірибелерінің қорытындысы ретінде Эпидемиология көне заманнан бері белгілі. Мыс., б.з.б. 1000 ж. Қытайда шешек ауруларына қарсы егу әдісі қолданылған, Үндістанда індетке қарсы санитарлық заң болған. Қазақ жерінде ғұлама ғалым, емші Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы шешек ауруларына қарсы вакцина егуді осыдан 500 жыл бұрын пайдаланған. Ал Шығыс Азия елдерінде алапес ауруларының жұқпалы екенін біліп, ондай науқастарды оқшаулап, арнайы “алапес үйіне” қамаған. Ертедегі Римде өлікті қала ішіне жерлеуге рұқсат етілмеген. Жұқпалы ауруларды тірі қоздырғыштар тудыратыны туралы алғаш рет Гиппократтың еңбектерінде айтылған. Қайта өркендеу дәуірінде жұқпалы аурулар туралы ғыл. негіз қалыптаса бастады. Осы кезде Эпидемиологияның дамуына үлкен үлес қосқан италиялық ғалым (1478 – 1553) болды. Ол ауру тарататын микроорганизмдерді зерттеді. Ағылшын дәрігері (1624 – 89) скарлатина, хорея, подагра, т.б. жұқпалы ауруларына алғаш ғылыми сипаттама берді. Оны “ағылшын Гиппократы” деп атайды. 18 ғ-да орыс дәрігері (Сущинский) (1744 – 1805) оба індетімен күресу тәжірибесі негізінде Ресейде Эпидемиологияның негізін салды. 19 ғ-дың 2-жартысында микробиологияда ашылған жаңалықтарға байланысты белгілі ғалымдар , , , , , , , , т.б. еңбектерінің нәтижесінде көптеген індеттердің микробтары табылды. Қазақстанда 1925 ж. Қызылорда бактериол. лаб. ашылды. 1940 ж. осы лаб-ның негізінде Алматы қаласында Эпидемиология және микробиология ғыл.-зерт. ин-ты (қазіргі Гигиена және эпидемиология ғылыми-зерттеу орталығы) ашылып, республикада Э Эпидемиология саласындағы зерттеулер қолға алынды. Сондай-ақ Эпидемиология мәселелерімен Қазақ карантиндік және зооноздық инфекциялар ғылыми орталығы, республикадағы мед. ун-ттер мен академиялардың кафедралары сан.-эпидемиол. ст-салар шұғылданады. Жедел өтетін ішек індеттері зерттеліп, оларға, т.б. жұқпалы ауруларға (шешек, күл, скарлатина) қарсы бактериялық препараттар шығарыла бастады, дизентерияның себептері мен эпидемиол. ерекшеліктері анықталды. Эпидемиология саласында көрнекті ғалымдар , , , , , , , , т.б. көп еңбек сіңірді. С. Әміреев, І. Құдайбергенұлы
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том
- О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Epidemiologiya grek ἐpidhmia halyk logos ilim zhukpaly aurulardyn pajda boluy men taralu zandylyktaryn anyktap aldyn alu zhәne olarmen kүres sharalaryn usynatyn gylym Bul populyaciya gylymy әr adamnan alyngan mәlimetterdi zhinaktajdy sebep saldarlyk bajlanystardy anyktaumen ajnalysady zhәne aurulardyn kauip faktorlary nemese emdeudin tiimdiligi turaly korytyndy zhasajdy Bul adamdardyn omir sүru sapasy men uzaktygyn zhaksartudyn bir kuraly Epidemiologiya eki taraudan turady 1 zhalpy epidemiologiya zhukpaly aurulardyn zandylyktary men olarmen kүresu zhoyu zhәne olardyn aldyn aludagy teoriyanyn әdistemelik zhәne ujymdastyru negizderi turaly bilimnin zhiyntygyn kamtidy ozara bajlanyskan tort taraudan turady Birinshi tarau epidemiyalyk process zhajly ilim Ekinshi tarau epidemiologiyalyk diagnostika Үshinshi tarau epidemiyaga karsy sharalar zhүjesi munda epidemiyalyk proceske әser etetin kuraldardyn zhiyntygy zhәne olardy pajdalanu әdisteri karalady Tortinshi tarau epidemiyaga karsy sharalardy ujymdastyru infekciyalyk aurular profilaktikasy epidemiyaga karsy kyzmet korsetudi ujymdastyru 2 zheke epidemiologiya belgili bir zhukpaly auruga tәn erekshelikterdi zhan zhakty zerttejdi Epidemiologiya 2 bolimnen turady epidemiologiya zhalpy medicinalyk gylym retinde zhәne infekciyalyk aurular epidemiologiyasy Epidemiologiya zhalpy medicinalyk gylym retinde turgyndarda syrkattanushylyktyn kalyptasu sebepterin zhagdajlaryn zhәne damu zandylyktaryn zerttejdi ol bul aurulardyn profilaktikasy әdisterin kurastyru maksatynda onyn belgili bir ajmakta uakyt aralygynda zhәne turgyndardyn әr tүrli toptary arasynda taraluyna taldau zhasau zholymen zhүrgiziledi Infekciyalyk aurular epidemiologiyasy bul infekciyalyk aurulardyn aldyn aluga zhәne zhekelegen infekciyalyk oshaktardy zhoyuga bagyttalgan epidemiyaga karsy sharalardy kurastyru maksatynda epidemiyalyk procestin zandylyktaryn zerttejtin gylym Epidemiologiyanyn ozinshe zheke pәn bolyp kalyptasuynyn sebepteri 1 Әrbir zhukpaly aurudyn ozindik kozdyrgyshynyn boluy Қozdyrgysh pen makroorganizmnin ozara әrekettestigi belgili bir tabigi әleumettik zhagdajda epidemiyalyk procesti kurajdy Sondyktan epidemiyalyk process epidemiologiyanyn zertteu obektisi bolyp sanalady al infekciyalyk process infektologiya gylymynyn zertteu obektisi 2 Әr zhukpaly aurudyn tek ozine tәn kozdyrgyshy klinikalyk belgileri bar Koptegen zhukpaly aurulardy emdeu aldyn alu sharalary kozdyrgyshtyn erekshelikterin zertteu arkyly anyktalady 3 Mikroorganizmnin parazittilik fenomeni Munda biri parazit ekinshisin ieni osip onu үshin pajdalanady sonda mekendejdi yagni infekciyalyk process pajda bolady Munda parazit zalal keltirushi al iesi korganyshtyk kyzmet atkarady 4 Patogendik kasieti Epidemiologiya mikrobiologiya gigiena parazitologiya immunologiya zhukpaly aurular klinikasy t b zharatylystanu gylymdarymen tygyz bajlanysty Zhukpaly aurularga kүres sharalary tәzhiribelerinin korytyndysy retinde Epidemiologiya kone zamannan beri belgili Mys b z b 1000 zh Қytajda sheshek aurularyna karsy egu әdisi koldanylgan Үndistanda indetke karsy sanitarlyk zan bolgan Қazak zherinde gulama galym emshi Өtejbojdak Tileukabyluly sheshek aurularyna karsy vakcina egudi osydan 500 zhyl buryn pajdalangan Al Shygys Aziya elderinde alapes aurularynyn zhukpaly ekenin bilip ondaj naukastardy okshaulap arnajy alapes үjine kamagan Ertedegi Rimde olikti kala ishine zherleuge ruksat etilmegen Zhukpaly aurulardy tiri kozdyrgyshtar tudyratyny turaly algash ret Gippokrattyn enbekterinde ajtylgan Қajta orkendeu dәuirinde zhukpaly aurular turaly gyl negiz kalyptasa bastady Osy kezde Epidemiologiyanyn damuyna үlken үles koskan italiyalyk galym 1478 1553 boldy Ol auru taratatyn mikroorganizmderdi zerttedi Agylshyn dәrigeri 1624 89 skarlatina horeya podagra t b zhukpaly aurularyna algash gylymi sipattama berdi Ony agylshyn Gippokraty dep atajdy 18 g da orys dәrigeri Sushinskij 1744 1805 oba indetimen kүresu tәzhiribesi negizinde Resejde Epidemiologiyanyn negizin saldy 19 g dyn 2 zhartysynda mikrobiologiyada ashylgan zhanalyktarga bajlanysty belgili galymdar t b enbekterinin nәtizhesinde koptegen indetterdin mikrobtary tabyldy Қazakstanda 1925 zh Қyzylorda bakteriol lab ashyldy 1940 zh osy lab nyn negizinde Almaty kalasynda Epidemiologiya zhәne mikrobiologiya gyl zert in ty kazirgi Gigiena zhәne epidemiologiya gylymi zertteu ortalygy ashylyp respublikada E Epidemiologiya salasyndagy zertteuler kolga alyndy Sondaj ak Epidemiologiya mәselelerimen Қazak karantindik zhәne zoonozdyk infekciyalar gylymi ortalygy respublikadagy med un tter men akademiyalardyn kafedralary san epidemiol st salar shugyldanady Zhedel otetin ishek indetteri zerttelip olarga t b zhukpaly aurularga sheshek kүl skarlatina karsy bakteriyalyk preparattar shygaryla bastady dizenteriyanyn sebepteri men epidemiol erekshelikteri anyktaldy Epidemiologiya salasynda kornekti galymdar t b kop enbek sinirdi S Әmireev I ҚudajbergenulyDerekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 X tom O D Dajyrbekov B E Altynbekov B K Torgauytov U I Kenesariev T S Hajdarova Aurudyn aldyn alu zhәne saktandyru bojynsha oryssha kazaksha terminologiyalyk sozdik Shymkent Ғasyr Sh 2005 zhyl ISBN 9965 752 06 0 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet