Эвенкілер эвэнкилер эвэндер өз атауы эвэнкил Ресейдің Қиыр Шығысы мен Қытайдың солтүстігінде өмір сүретін халық Басым бө

Эвенкілер (эвэнкилер, эвэндер (өз атауы – эвэнкил) — Ресейдің Қиыр Шығысы] мен Қытайдың солтүстігінде өмір сүретін халық. Басым бөлігі Енисей өзенінің солтүстік жағалауынан Охота теңізіне дейін, Поляр тундрасынан Ангара мен Амур өзендеріне дейінгі аймақта шоғырланған. Жалпы саны 54 мың адам (2006).

Бүкіл халықтың саны
Эвенкілер

77 000
Ең көп таралған аймақтар
Қытай	39 534 (2010)
Ресей	37 131 (2010)
Моңғолия	1 000 (1992)
Тілдері
эвенкі тілі, орыс тілі
Діні
шаманизм, православие

Тілі

Антропология жағынан үлкен моңғол нәсілінің байкал тобына жатады; аудандарында Орта азиялық нәсілдің үлесі байқалады. - тобындағы эвенкі тілінде сөйлейді. Жазуы кириллицаға негізделген. ХХ ғасырдың басында Кеңес Одағында тілдік жүйені қалыптастыру жылдарында эвенки тілінің жазуы орыс (кириллица) графикасы негізінде құрылды. Эвенки тілі – дайындық сыныптарындағы оқу тілі және бастауыш мектепте оқыту тілі. Эвенки тілінде шығыс, батыс және орта диалектілер және бірқатар сөйленістер бар.

Діні

Діні – православие (17 ғасырдан бастап), бірақ күні бүгінге дейін дәстүрлі наным-сенімдерін (анимизм, бақсылық, т.б.) сақтап келеді.

Тарихы

Эвенкілердің шығу тегі Байкал маңын мекендеген халықтармен тығыз байланысты. Ғалымдардың пікірінше, Эвенкілердің ата-бабалары б.з.б. 2-мыңжылдықта осында қоныс аударып, кейінгі орта ғасырларға дейін рулық қоғамда өмір сүріп, көшпелі мал шаруашылығымен және аңшылықпен айналысқан. 17 ғасырдан бастап Ресей империясының отарына айналды. Кейбір топтары Қытайдағы империясына бағынды.

Кәсібі

Қазіргі күнге дейін Эвенкілер арасында бұғы өсіру, балық аулау кәсіптері кеңінен дамыған. Бұғы көлік ретінде де пайдаланылады. Сондай-ақ көлік ретінде қайық, шаңғы көп қолданылды. Далалық кейбір Эвенкілер жылқы, түйе, қой өсіреді.

Олар ірі жануарды 3-5 адамнан топ болып аулады. Эвенктердің көпшілігі үшін балық аулау қосалқы рөл атқарды.

Мәдениеті

Тұрмыстық заттары мен бұйымдары аң мен мал терілерінен жасалған. Ұлттық киімдері: белбеушемен кеуде тұста бекітілетін бұғы терісінен жасалынған кафтан, кеудеше, қысқа шалбар, ұзын аяқжапқыш, унты. Оларда сүйек, ағаш өңдеу ісі жақсы дамыды. Туыстық жүйесі ирокез типінде. Эвенкілер 2 – 3 отбасы болып көшіп-қонып жүреді. Кеңес өкіметі орнағаннан кейін бір бөлігі отырықшылыққа көшіп, қалалық салт-дәстүрлерді қабылдады. Қазіргі таңда Эвенкілер ассимиляцияға ұшырап, ұлттық болмыс-бітімін жоғалта бастаған. Ауыз әдебиеті сақталған.

Қазақстандағы эвенкілер

Қазқстанның эвенк диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай:

42 (1970 ж.),
93 (1979 ж.),
47 (1989 ж.),
30 (1999 ж.),
2 (2009 ж.) адам.

Дереккөздер

Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 206-бет.
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том;

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Evenki

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] Э.Д. Сүлейменова, Д.Х.Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 206-бет.

[2] «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том;