Шотландия тәуелсіздігі үшін соғыс Шотландия мен Англия тәуелсіз патшалықтары арасындағы XIII ғасырдың аяғынан бастап XIV

Шотландия тәуелсіздігі үшін соғыс — Шотландия мен Англия тәуелсіз патшалықтары арасындағы XIII ғасырдың аяғынан бастап XIV ғасырдың ортасына дейін орын алған екі әскери қақтығыстар.

Бірінші соғыс (1296-1328 жж.) 1296 жылы ағылшындардың Шотландияға басып кіруімен басталып, 1328 жылы Нортгемптондық келісімсөзге қол қоюмен аяқталды. Екінші соғыс (1332-1357) - 1332 жылы шотланд тағына талапкер Эдуард Баллиол мен «мұрадан айырылған» партиясының елге басып кіруін ағылшындар қолдау көрсетуімен басталып, 1357 жылы Бервик бейбіт келісімсөздеріне қол қоюмен аяқталды.

Соғыс Шотландиядағы ұлы ұлттық дағдарыстың бөлігі және олардың кезеңі ел тарихында анықталған сәттердің бірі болды. Екі соғыстың нәтижесінде Шотландия тәуелсіз мемлекет мәртебесін сақтап қалды. Әскери тұрғыдан алғанда, содан кейін ортағасырлық соғыстың негізгі қаруы болды.

Тәуелсіздік үшін алғашқы соғыс (1296-1328)

Алғышарты

1286 жылы Шотландия патшасы қайтыс болған соң, «Норвег қызы» деп аталған үш жасар немересі тақ мұрагері ретінде қалдырды. 1290 жылы «Шотландия сақшылары» Маргарета мен Англия королі ұлы некелеріне келісім беретін Биргам шартына қол қойды. Бұл неке Англия мен Шотландия арасындағы одақты құрмады, себебі шотландықтар, бұл шарт , құқықтары, заңдары, еркіндігі мен әдет-ғұрыптары барлық уақытқа мызғымас және тұрақтанғаны туралы дәлелдейді деп сендірді.

Сол уақытта, 1290 жылы 26 қыркүйекте Маргарет өзінің жаңа патшалығына сапарында келген соң көп ұзамай дүние салды. Ол қайтыс болғаннан кейін, таққа 13 үміткер болды. Шотландия тағы үшін күрестегі екі негізгі бәсекелес - , болашақ патша Роберт I Брюстың атасы мен Галлоуэй лорды, . Брюс пен Баллиол әулеттері арасындағы «Шотландия сақшылары» азаматтық соғысынан қорқып, Англия королі Эдуард I-ге хат жолдады. Онда олар солтүстікке келіп, соғысқа жол бермеу үшін үміткерлер арасындағы дауда төреші болуын өтінді.

1291 жылы Эдуард I Норэмде «Сақшылармен» кездесуге келісті. Үдерістің басталуына дейін Англия королі оны Шотландия лорд-парамаунты деп мойындауын талап етті. Кездесу барысында шотландықтарды өзінің шарттарын қабылдауға мәжбүрлеген Эдуард I-нің әскері шекарада жауынгерлік әзірлікте тұрды. Ол үміткерлерге шарттарын қабылдау үшін үш апта мерзім берді. Патша болмауы, дайындалған әскерсіз және ағылшындардың Шотландияға шабуыл жасауға әзір болғандықтан, ешқандай таңдау болған жоқ. Тақ үміткерлері Эдуард I-ні лордом-парамаунт екендігін мойындап, оны төреші ретінде қабылдады. Олардың шешімі, көбісінде Англияда ірі жер иелігі болғандықтан, олар ағылшын патшасына қарсы шыға алмады. Алайда, үміткерлер арасында мұндай талапқа жол берілмейтін епископ Уишарт сияқты шіркеу қызметкерлері болды.

11 маусымда Шотландия лорд-парамаунты ретінде әрекет етіп отырған Эдуард I шотландық патшалық сарайлардың әрқайсысына өзінің әскеріне уақытша берілуін және барлық шотланд мемлекеттік қызметкерлер онымен қайта тағайындалу үшін жұмыстан босатылуы керек деп бұйырды. Екі күннен кейін, Апселлингтонда, «Шотландия сақшылары» мен ең беделді шотланд ақсүйектері Эдуард I-ге лорд-парамаунт ретінде ант беруге жиналды. Барлық шотландықтар, 1291 жылы 27 шілдеден кейін, Эдуард I-ге жеке немесе арнайы орталықтар арқылы салық төлеу керек болды.

1291 жылдың мамыр айынан бері Берик қаласында он үш кездесулер өткізілді. Онда тақ үміткерлері Эдуард I-ні олардың алауыздықтарын шешуге шақырды және бұл кезең «Ұлы дау» деген атаумен белгілі. Үміткерлердің көпшілігінің өтініштері қабылданбады, ақырында олардың арасынан Брюс, Баллиоль, және Абергавенниден келген Джон Де Гастингс (2-ші Гастингс бароны) қалды, себебі олар тарайтындығын дәлелдей алды.

3 тамызда Эдуард I Брюс пен Баллиолдан әрқайсысынан қырық төреші таңдауды сұрады, ал сол уақытта ол дауды шешу үшін жиырма төртін таңдады. 12 тамызда Англия патшасы үміткерлердің құқықтары немесе Шотландияда үстемдік ету құқығына байланысты барлық құжаттарды жинауды талап ететін жарлыққа қол қойды. 1292 жылғы 17 қараша, ал 30 қарашада төрешілердің көпшілігі Джон Баллиолды патша жариялап, Скондағы аббаттықта тәж кигізу жорасы өтті. 26 желтоқсанда Ньюкасл-апон-Тайн қаласында, Иоанн I, Шотландия Эдуард I-ге салық төлейді деп ант берді. Эдуард I болса, Шотландияны вассалды патшалық деп санайтындығын тез арада жанамалап айтып аңғартты. Брюс фракциясының мүшелері қолдайтын Баллиол, оған қарсы тұруға тырысты, ал шотландықтар ағылшын королінің бұл талаптарына ашуланды. 1294 жылы Эдуард I Иоанн I-ні шақырып, осы жылдың 1 қыркүйекке дейін басып үшін шотланд әскерлері және азық-түлікпен қамтамасыз етуін бұйырды.

Шотландияға оралған соң, Иоанн I Кеңеспен кездесу өткізіп, бірнеше күн бойы қызу пікірталастардан кейін, Эдуард I-ге қарсы шығу туралы жоспар құрды. Бірнеше аптадан кейін шотланд парламенті шұғыл түрде жиналды және он екі әскери кеңес мүшелері (төрт эрл, барон және епископ) Иоанн I-ге кеңесшілері болу үшін таңдалды.

Елшілер ағылшындардың жоспарын жеткізу үшін бірден Франция королі Филипп IV-ге жіберілді. Олар сондай-ақ ағылшындар Францияға басып кірген жағдайда шотландықтар Англияға басып кіреді, ал француздар Шотландияны қолдауы туралы келісім жасасты. Келісім Иоанн I-нің ұлы Эдуард Баллиол бен Филипп IV-нің жиені Жанна де Валуа арасындағы неке уәдесімен бекітілді. Норвегия королі патшамен тағы бір шарт жасалды, оған сәйкес Франция мен Англия арасындағы әскери әрекеттер болып жатқанда ол төрт ай ішінде 50 000 сомасына сәйкес 100 кеме жеткізілуін қамтамасыз етуі керек болды. Норвегия бұл бағытта ешқашан белсенді болмады, ал кейінірек ескі одақ деп аталған франко-шотландық одақ 1560 жылға дейін ұзартылды.

1295 жылға дейін кешіктірмей Эдуард I франко-шотландық келіссөздер туралы естіді. Қазанның басында ол өзін ықтимал шабуылдан қорғау үшін солтүстік шекарасын нығайта бастады. Бұл кезде Роберт Брюс, болашақ патша Роберт I Брюстің әкесі, 6-шы Аннандэйл лордын, Англия королі Карлайл бекінісінің билеушісі етіп тағайындады. Эдуард I Иоанн I-ге Бервик, Джедбург пен Роксбургтағы қамалдар мен бекіністерді өзінің бақылауына беруін бұйырды. Желтоқсан айында Эдуард I-нің Ньюкаслдегі 200-ден астам жалға алушылар жасағының құрамына шақырылды, ал 1296 жылы ақпан-наурыз айларында солтүстікке барып, құрлық әскеріне қосылды.

Ағылшын-шотланд шекарасында ағылшын әскерінің маневрі байқалмай қалмады. Жауап ретінде, Иоанн I 11 наурызда Каддонлиге қару-жарақ ұстай алатын барлық шотландықтарды шақырды. Шотландық ақсүйектердің бір бөлігі шақыруды елемеуді таңдады, оның ішінде иелігі Иоанн I-мен басып алынып, «Қызыл» Джон Коминге берілген Роберт Брюсте болды.

Соғыстың бастапқы кезеңі: 1296—1306 жылдары

Тәуелсіздік үшін алғашқы шотланд соғысы шартты түрде төрт кезеңге бөлінеді: бірінші, ағылшын шапқыншылығы және 1296 жылғы жетістігі; 1297 жылдан бастап 1304 ақпан айында Джон Коминнің жалпы шотландық үйлестіруге дейінгі Уильям Уоллес, Эндрю Де Морей және басқа да шотландық «сақшылар» басқарған жорық; Роберт Брюстің Джон Коминді 1306 жылы Дамфрисде өлтіргеннен кейін жүргізген жаңа жорық және 1314 жылы Бэннокберн түбіндегі шайқас; Шотландия, Ирландия және Англияның солтүстігіндегі 1314 жылдан бастап 1328 жылы Эдинбург-нортгемптондық шартына дейінгі Шотландия дипломатиялық бастамалары мен әскери жорықтарының соңғы кезеңі.

Соғыс шынымен Эдуард I-нің Бервикке шабуылынан кейін басталды, содан кейін 27 сәуірде Данбар түбіндегі шайқаста шотландықтар жеңіліске ұшырайды. Король Иоанн I Баллиоль шілдеде тақтан бас тартты. Тамызға таман шабуыл үдерісі кезінде ағылшындар елдің басым бөлігін басып алды және Скундық тасты Скон аббаттығынан шығарып, көшіргеннен кейін, Эдуард I Бервикке парламентті шақырды, онда шотланд ақсүйектері оны Англия королі деп оммаж берді. Шотландия біртұтас болып қала берді, бірақ жеңілді.

Уильям Уоллес, Эндрю Де Морей және басқа да шотланд ақсүйектердің басшылығымен 1297 жылдың басында басталған көтерілістерге Эдуард I-ні Шотландияға қосымша күштер жіберуге мәжбүр еткізді, алайда, Ирвиндегі ақсүйектерді тізе бүктіргенімен, Уоллес пен де Морей көтерілісті жалғастырды, бұл ақырында, Стерлинг көпіріндегі шайқаста шотландықтарды бірінші жеңіске әкелді. Эндрю де Морей Стерлингтегі шайқаста қатты жараланып, көп ұзамай қайтыс болды. Бұдан кейін Англияның солтүстігінде шотланд рейдтері және 1298 жылы Уоллесті «Шотландия сақшысы» деп тағайындау болды. Бірақ шілде айында Эдуард I әскерімен Уоллес және оның ізбасарларын талқандау үшін Шотландияға басып кірді. Және бұл ниеті Фолкерк түбіндегі шайқаста шотландықтарды жеңумен орындалды. Бірақ Эдуард I Шотландияны Англияға оралмас бұрын толығымен басып ала алмады.

Викториан суретшісі Уильям Хол бейнелеген алғашқы тәуелсіздік соғысының белгілі тұлғалары

Осыдан кейін, Уоллес нақты және ол Фолкерк түбіндегі шайқастан кейін не істегені туралы ақпарат жоқ, бірнеше нұсқа бар. Кейбір дереккөздерге қарағанда, Уоллес француз патшасы үшін ағылшындарға қарсы соғысын жалғастыруға Францияға барған, сол кезде Шотландия дауында үлкен қолдау көрсеткен Сент-Эндрюс епископы Уильям де Ламберт Римге Папаға аттанып кетті.

Уоллестің ізбасарлары Роберт Брюс пен Джон Комин, олардың арасында тәртіпті қамтамасыз етуге тырысу үшін 1299 жылы үшінші, бейтарап жақ ретінде тағайындаған Сент-Эндрюс епископы Уильям де Ламбертпен «Сақшылар» ретінде бірікті. Осы жылы Эдуард I-ге Франция мен Рим дипломатиялық қысымның әсері Иоанн I-ні Папаның өкімі бойынша қамаудан босатуға сендірді, ал Уоллес Францияға Филипп IV-ден көмек сұрау үшін жіберілді; және ол, бәлкім, Римге де барған.

1300 және 1301 жылдардағы Эдуард I-нің келесі жорықтары 1302 жылы шотландықтар мен ағылшындар арасында бітім жасасуға әкелді. 1303-1304 жылдардағы тағы бір жорықтардан кейін, соңғы ірі шотландық бекініс Стерлингті ағылшындар қабылдады, ал 1304 ақпан айында келіссөздер шотланд ақсүйектердің басым көпшілігі Эдуардқа оммаж берді және Шотландия біртұтастығын сақтады, бірақ тізесін бүкті. Осы сәтте, мүмкін, Роберт Брюс пен Уильям де Ламберт Брюсті шотланд тағын иемденіп, күресті жалғастыруға бағытталған одақ құрды. Дегенмен, де Ламберт Баллиол-Комин фракциясымен байланысты отбасынан шыққан, сондықтан оның шынайы ойы белгісіз.

1305 жылы Уоллесті ұстап, жазалағаннан кейін, Шотландия түпкілікті жеңіліске ұшырағаны көрінді және көтерілістер біраз уақытқа дейін тоқтатылды.

Роберт I Брюстің билік еткен уақыттағы соғыс кезеңі: 1306—1328 жылдары

1306 жылы 10 ақпанда шотландық таққа қалған екі үміткер Роберт Брюс пен Джон Комин арасындағы кездесуде, Брюс Коминмен жанжалдасып, оны Дамфристегі Грейфрайерз-Киркте өлтірді. Осы сәттен бастап шотланд көтерілісі қайта басталды.

Комин екеуінің арасындағы келісімді бұзып, Брюстың Шотландияның патшасы болуы туралы жоспарларды Эдуард I-ге хабарлаған секілді. Келісім бойынша екі үміткердің бірі Шотландия тағына деген талаптарынан бас тартады, бірақ басқадан жер мен барлық қолдауды алатын еді. Комин, бәлкім, жерді де, тақты да қалай алуға болатынын ойлап, Брюсты ағылшындарға бермекші болды. Коминның Эдуардқа жолдаған елшісі Брюс және оның жақтастарымен ұсталып, Коминның барлығына қатысы түсінікті болды. Содан кейін Брюс шотландық ақсүйектерді айналасына жинап, Дамфристегі өлтірушіліктен кейін жеті аптадан аз уақыт өткен соң, 25 наурызда 1306 жылы Сконда Шотландия королі болып тағайындалды. Сондан соң Роберт I патшалықты босату үшін жаңа жорықтар бастады.

Алайда, көп ұзамай Роберт Метвен мен Дэрлае түбіндегі шайқастарда ағылшындардан жеңіліске ұшырап, Шотландияның негізгі бөлігінен қылмыскер ретінде қуылды. Кейіннен Роберт Брюс 1307 жылы жоқтан пайда болды. Шотландықтар оған ағылып келіп, ол шайқастарда ағылшындарды жеңді. Оның әскері өсе берді және 1307 жылы шілде айында Эдуард I-нің қайтыс болуын қоса алғанда, жеңістерге қол жетті. 1314 жылы Бэннокберн түбіндегі шайқас өте маңызды шотландық жеңіс болды.

1320 жылы Шотландияның Англиядан тәуелсіздігін растайтын шотландық ақсүйектер тобымен Папаға жіберілді. Екі ұқсас декларация дінбасылар мен Роберт I-ге жіберілді. 1327 жылы Англия патшасы тақтан тайдырылып, өлтірілді. Роберт I Брюстің Англияның солтүстігіне шабуылы 1328 жылы 1 мамырда Шотландияның тәуелсіздігін, онымен қоса Роберт Брюсті королі ретінде мойындау туралы Нортгемптондық келісімсөзіне қол қоюға Англияның жаңа королі мәжбүр еткізді. Бейбітшілікті әрі қарай нығайту үшін, Роберт I-нің ұлы мен мұрагері Дәуітті Эдуард III-нің қарындасы Джоаннға үйлендірді.

Тәуелсіздік үшін екінші соғыс (1332—1357)

Роберт Брюс қайтыс болғаннан кейін, шотланд патшасы Дәуіт II билік ету үшін әлі жас болды, сондықтан регентікті Моррей графы, Томас Рэндольф өз қолына алды. Бірақ Эдуард III аты Нортигемптондық келісімсөзде тұрғанына қарамастан, шотландықтардың қорлығына кек алуға бел буды, және ол Иоанн Баллиолдың ұлы, шотланд тағының үміткері Эдуард Баллиолдың көмегіне сүйене алды.

Эдуард III-де «бақытсыздыққа ұшырағандар» деп аталатын Баллиол мен Генри Бомонт бастаған шотланд ақсүйектерінің қолдауы болды. Бұл асыл тұқымдылар тобы ағылшындарды Тәуелсіздіктің алғашқы соғысында қолдады, ал Баннокберннен кейін Роберт Брюс олардың туған еліне оралуына бір жыл берді. Олар бас тартқан кезде, ол олардың титулдары мен жерлерін тартып алып, өз одақтастарына таратып берді. Бейбітшілік орнаған кезде олар ешқандай әскери репарация алған жоқ. Бұл «бақытсыздыққа ұшырағандар» өздерінің ескі жерлерін қайтарып алып, бейбітшілікті бұзуды қалады.

Морей графы 1332 жылы 20 шілдеде қайтыс болды. Шотландық ақсүйектер Перт қаласында жиналып, Мар графы, Думнал II-ні жаңа «Сақшы» деп сайлады. Сонымен қатар, Баллиол басқарған кішігірім топ Хамберде кемелерімен келе жатты. «бақытсыздыққа ұшырағандар» ақсүйектері мен жалдамашылардан тұратын бұл топтың күші бірнеше жүздеген адамнан аспайды.

Эдуард III осы кезде Дәуіт II-мен бітімде болды, сондықтан олар Баллиолмен қарым-қатынасын әдейі жасырды. Ол, әрине, не болып жатқанын түсінді, ал Баллиол кеткенге дейін оған құпия түрде оммож берді, бірақ Баллиолдың үмітсіз схемасы сәтсіздікке ұшырайтын болып көрінді. Сол себептен Эдуард Баллиолға Шотландияға бүкіл Твид өзенінің жан-жағынан басып кіруіне рұқсат етпеді: бұл бейбітшілік келісімінің бұзылуының тым ашық түрі еді. Ол теңізден шабуылға көзін жабуға келісті, бірақ егер де Баллиол мен оның жолдастарыны сәтсіздікке ұшыраған жағдайда, ол олардың Англиядағы жерлерін тартып алатындығын жанамалап айтып аңғартты.

«Бақытсыздыққа ұшырағандар» 6 тамызда Файф аймағындағы Кингхорнға түсті. Олардың шабуылы туралы жаңалықтар алдарынан шықты. Пертке бара жатқан кезде, оларды жаңа «Сақшы» бастаған негізінен жаяу жауынгерлерден тұратын үлкен шотланд әскері бөгеді.

Даплин-Мур түбіндегі шайқаста Баллиолдың әскерін бастаған Генри Бомонт саны жағынан көп шотландықтарды жеңді. Бомонт ағылшындардың Жүз жылдық соғыс кезінде белгілі қылдыратын тактиканы пайдаланды, орталықта жаяулаған рыцарлар және флангтарда садақшылар. Жебенің астында қалған шотландықтардың көбі жаудың желісіне жете алмады. Қырғын аяқталған соң, Мар эрлы, сэр Роберт Брюс (патша Роберт Брюстің некесіз ұлы), көптеген асыл тұқымдылар мен 2 мыңға жуық шотландықтар өлтірілді. Эдуард Баллиол алдымен Перт қаласында Шотландия королі болып сайланды, ал содан кейін қыркүйек айында Скон аббаттығында қайта сайланды. Баллиолдың табысы Эдуард III-ні таң қалдырды, Баллиолдың шапқыншылығы нәтижесінде сәтсіздікке ұшырап, шотландықтар Англияны басып алуға әкеп соғатындықтан қорқып, ол солтүстікке қарай әскерін әкелді.

Қазан айында шотланд парламентіне өздерінің шынайы патшасын шешіп, есін жиюына мүмкіндік беру үшін Арчибальд Дуглас, енді «Шотландия Сақшысы» Баллиолмен бітімге келуге мәжбүр болды. Бітімге риза болған Баллиол ағылшындық әскерінің көпшілігін босатып, солтүстік жағалауында Аннанға көшті. Ол Англияның көмегімен өзінің патшалығын қайтарып алғаны және Шотландияның әрдайым Англияның зығыры болғандығын мойындағаны туралы екі жария хатты шығарды. Сондай-ақ ол Эдуард III-ге шекарадағы жерлерді, оның ішінде Бервик-ап-Твидті және Эдуард III-ге өмір бойы қызмет ететіндігіне уәде берді. Бірақ желтоқсанда Дуглас таңертең Аннанда Баллиолға шабуыл жасады. Баллиол адамдарының көпшілігі қаза болды, бірақ ол өзі қабырғадағы тесік арқылы, атпен Карлайлға қашып үлгерді.

1333 жылы сәуірде Эдуард III және Баллиол ағылшын әскерімен Бервикті қоршауға алды. Арчибальд Дуглас шілде айында қаланы қоршаудан босатуға тырысты, бірақ Халидон-Хилл түбіндегі шайқаста жеңіліске ұшырап, қаза болды. Дәуіт II және патшайым Бервик беріліп, Эдуардқа қосылған уақытта сенімді Дамбартон қамалына жеткізілді. Осы уақытқа дейін Шотландияның басым бөлігі ағылшын оккупациясында болды, бұған қоса Орташа шотландық ойпатының сегіз округын Эдуард Баллиол Англияға табыстады.

1334 жылдың басында Француздық Филипп VI Дәуіт II мен оның сарайын Францияға әкелуді ұсынды, ал мамыр айында олар Нормандиядағы Шато-Гайар сарайында өзіндік «қуғында жүрген үкімет» құрып, Францияға келді. Филипп сондай-ақ сол уақытта жүріп жатқан Англия мен Францияның келіссөздеріне тосқауыл қоюға шешім қабылдады (сол кезде Англия мен Франция Жүзжылдық соғысқа әкелетін дау-дамай жүргізді), Эдуард II-ге Франция мен Англия арасындағы кез-келген келісімшарт қуғындағы шотланд патшасының тағдыры туралы тармақ қосу керек деп мәлімдейді.

Дәуіт болмаған кезде, көптеген «Сақшылар» күресті жалғастырды. Қараша айында Эдуард III Шотландияға тағы да шабуыл жасады, бірақ 1335 жылдың ақпанында аз нәтижеге жетіп, кері кетті; бұл, ең алдымен, шайқасқа оның жағына адал шотландықтарды қосу мүмкін еместігіне байланысты болды. Ол және Эдуард Баллиол шілде айында 13000-дық әскермен қайта оралды және алдымен Глазго арқылы, содан кейін Эдуард III өзі қоныстанған Пертке шабуыл жасай бастады, ал оның әскері қиратып, айналасындағы ауылдарды тонады. Осы уақытта шотландықтар «шайқастардан жалтару» жоспарына жүгініп, ауыр атты әскермен шағын шабуылдарымен шектелді - бұл осы уақыттың кең тараған тәжірибесі. 1332-1333 жылдары Эдуард Баллиолмен Шотландияға оралған Атолл эрлын қоса алғанда, шотландықтардың кейбір басшылары Брюс фракциясына қосылды.

Эдуард Англияға оралғаннан кейін, шотланд көтерілісшілердің басқа жетекшілері сэр Эндрю Мюррейді «Сақшы» деп таңдады. Көп ұзамай ол Эдуардпен 1336 жылдың сәуіріне дейін уақытша бітім жасасты, сол кезде француз және папалық эмиссарлар екі елді бейбітшілік келісіміне келтіруге тырысты. Қаңтар айында шотландықтар қарт, әрі баласыз Эдуард Баллиолды патша деп тану туралы келісімінің жобасын жасады, ал Дәуіт II-ні Англияда тұра алу үшін оның мұрагері етпекші болды. Алайда, Дәуіт II бейбітшілік пен одан әрі бітімгерлік ұсыныстарды қабылдамады. Мамыр айында ағылшын әскерін бастаған , содан кейін шілде айында - Эдуард бастаған тағы бір әскер Шотландияға шабуыл жасады. Олар солтүстік-шығыстың көп бөлігін қиратып, Элгин мен Абердинге шабуыл жасады, ал үшінші әскер оңтүстік-батыс пен Клайд алқабын бүлдірді. Осы шабуылға байланысты Франция королі Филипп VI Шотландияға барлық күштерімен көмектесуге міндетті екенін және үлкен флоты болғанын және оның әскері Англияны басып алуға дайындалып жатқанын жариялады. Эдуард көп ұзамай Англияға қайтып келді, ал Мюррей бастаған шотландықтар төңіректі ағылшындарға жарамсыз еткізіп қиратып, ағылшын бекіністердің біразын жойды.

Эдуард III қайта басып кіргенімен, ол француздардың шабуылына барған сайын алаңдаған және 1336 жылдың соңына қарай шотландықтар барлық Шотландияны бақылауда ұстады. 1338 жылы жағдай өзгерді. Данбар мен Марч графиня-консорты «Қара Агнесс» ағылшын қоршауында қалған Данбар бекінісінде қарсылық көрсетуді жалғастырғанымен, Эдуард III Франция патшасы деп жариялап, өз әскерін Фландрияға алып келгенде, Франциямен Жүзжылдық соғыс басталды.

1335 жылы күздің аяғында Стратбоги, «бақытсыздыққа ұшыраған» Атолл эрлы мен Эдуард III, шотланд қарсылығын жойып, жерлерінен айырып және шотландық ерікті шаруаларын қырмақшы болды. Стратбоги содан кейін, Роберт Брюстің қарындасы және «Сақшы» Эндрю де Морейдің әйелі, леди Кристиан Брюс ұстап тұрған Килдамми бекінісін қоршауға ала бастады. Оның күйеуі әскерді оның бекінісіне апарып, қоршаудан жылдам босатты, бірақ оның жауынгерлерінің саны жаудан бес есе аз болды. Расында, шотландықтар көптеген Стратбогидің сарбаздарын таң қалдырды, және олар ағылшындар мен жауыз Баллиолға адал болмады. Төбеден түскен кезде флангтардан жасалған шабуылға байланысты Стратбогидің әскері бұзылып, Стратбогидің өзі берілуден бас тартты, сол себепті ол өлтірілді. Кулбиан түбіндегі шайқас Балиоллдың Шотландия королін тақтан құлату әрекеттерінің соңы болды.

Осылайша, тоғыз жылда осындай қиындықпен Роберт Брюс құрған патшалық жойылып, қайта туылды. Көптеген тәжірибелі ақсүйектер қаза тапты, және бұрынғы соғыстан әрең қалпына келе бастаған экономика қайтадан қирандылардың астында жатты. Ел кедей, әрі бейбітшілік пен жақсы үкіметке мұқтаж болды, ал Дәуіт II, ақырында, 1341 жылдың ортасында Шотландияға оралды.

Дәуіт қайтып келгенде, әкесін еске алып өмір сүруге бел байлады. Ол Англиямен бітімді елемеді және Жүзжылдық соғыстың басында одақтасы болғысы келді. 1341 жылы шекараны нығайту үшін Эдуард III әскерін солтүстікке бастауға мәжбүр еткізген оның Англияға шабуылы. 1346 жылы жаңа шотландық рейдтерден кейін, Филипп VI Калені басып алуды француздарға жеңілдету үшін Англияға басып кіру жорықтарын ұсынды. Дәуіт осы ұсынысты қуана қабылдап, Даремды басып алу үшін оңтүстікке қарай жүрген шотланд әскерін өзі басқарды. Жауап ретінде ағылшын әскері шотландықтарға қарсы тұру үшін, Йоркширден солтүстікке беттеді. 4 қазан күні шотландықтар Невиллс-Кросс түбіндегі шайқаста жеңіліске ұшырады. Олар үлкен шығынға ұшырады, ал Дәуіт тұтқынға түсер алдында екі жебе бетіне тиіп жарақатанды. Дегенмен, ол өзін тұтқындаған адамға берілмей тұрып екі тісін зақымдайтындай күшті болды. Сауығу кезеңінен кейін ол он бір жыл бойы тұтқында отырды, ал Шотландияны оның жиені Роберт Стюарт басқарды. Эдуард Баллиол соңғы рет Шотландияға оралып, өзінің билігін қалпына келтіруге кішігірім жасағымен тырысты. Ол тек 1355 жылға дейін азайып бара жатқан әскери күшімен Голлоуэйдің кейбір аймақтарын басқаруға қолы жетті. Ақырында, ол 1356 жылы шотланд тағына деген талаптарынан бас тартып, 1361 жылы бала-шағасыз қайтыс болды.

1356 жылы 3 қазанда Дәуіт Бервик бейбіт келісімсөздеріне сәйкес түрмеден босатылды, оған сәйкес шотландықтар 10 жыл ішінде 100 мың мерк (1 мерк ағылшын фунтын 2/3-ге тең) үлкен төлемін төлеуге келісті. Ауыр салықтар бөліп төлейтін төлемді төлеу үшін қажет болды, бұл Дәуітті өзінің бодандарының мүлкін алуға әкелді, өйткені ол бодандарының ақшаларын өз мақсаттарына пайдаланды. Ел қайғылы жағдайға тап болды: ол соғыс және Қара өліммен бүлінді. Өтеудің бірінші бөлігі уақытында төленді. Екіншісі біраз кейінірек төленді, одан кейін ештеңемен төлей алмады.

1363 жылы Дәуіт Лондонға барып, егер ол баласыз қайтыс болса, Шотландияның тәжі Эдуардқа (оның қайын ағасы) немесе оның ұлдарының біріне өтетініне келіседі және Скут тасы Шотландияға олардың патшалары ретінде тәж кигізу жорасы үшін қайтарылады. Дегенмен, Дәуіт мұндай ұсынысты парламент қабылдамайтынын жақсы білетіндіктен, қайта төлем туралы бірнеше рет келіссөздер жүргізуге жеткілікті түрде әділетсіз әрекет жасаған сияқты. Шотландықтар бұл ұсынысты қабылдамай, өтеуді төлеуді жалғастырды (сол уақытта 100 мың фунтқа дейін көтерілді). 25 жылдық келісімшарт 1369 жылы аяқталды, ал 1365 жылғы шарт жойылды, есесіне шотландықтардың пайдасына орай Франциядағы соғысқа әсеріне байланысты - жаңадан шарт жасалды. Жаңа шарт бұрын төленген 44000 меркелерді ескеріп, алғашқы 100 000-нан есептелді және алдағы 14 жылда теңгерімді 4000-дап бөліп төлеу керек болды.

1377 жылы Эдуард қайтыс болғанда, төленбеген 24 мыңға жуық қарыз нормалары болған. Дәуіт өзінің ағылшын әйелі қайтыс болғаннан кейін кішігірім жесір әйеліне үйленіп, өзінің адамдарының арасында беделін жоғалтты. Ол 1371 жылы ақпанда қайтыс болды.

Ақыр соңында Шотландия 1603 жылы Англия патшалығының Ирландия патшалығымен жеке уния болған кезде Англия мен Шотландия тәжін біріктіріп, шотландық патша мұраланғанға дейін тәуелсіз болып қала берді. Біріккен патшалық Ұлыбритания құрған Англия мен Шотландия патшалықтарының формалды бірігуі 1707 аяқталды.

Маңызды шайқастар мен оқиғалар

Сілтеме

Wars of Independence (BBC History)
Wars of Scottish Independence: Battle of Bannockburn (Weider history)
Battles: Dupplin Moor; Halidon Hill; Neville’s Cross