Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Төрегелді Шарманұлы Шарманов (19 қазан 1930 жыл, Ұлытау ауданы, Қарағанды облысы — 25 мамыр 2024) — қазақстандық гигиенист-нутрициолог ғалым, медицина ғылымдарының докторы, профессор. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Қазақ тағамтану академиясының президенті. Ресей Медицина Ғылым Академиясының және Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясының академигі. ҚР Мемлекеттік сыйлығының иегері. Алматы және Жезқазғанның Құрметті азаматы.
| Төрегелді Шарманов | ||||||||||||
| Лауазымы | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||
| 1971 — 1982 | ||||||||||||
| Өмірбаяны | ||||||||||||
| Ғылыми дәрежесі | Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясының академигі Ресей медицина ғылым академиясының академигі Медицина ғылымдарының докторы, профессор | |||||||||||
| Азаматтығы |  КСРО Қазақ КСР Қазақстан | |||||||||||
| Дүниеге келуі | 19 қазан 1930 Ұлытау ауданы, Қарағанды облысы, Қазақ КСР, КСРО | |||||||||||
| Қайтыс болуы | 25 мамыр 2024 (93 жас) | |||||||||||
| Ғылыми қызметі | ||||||||||||
| Ғылыми аясы | медицина ғылыдары, гигинистология | |||||||||||
| Марапаттары |
| |||||||||||
өңдеу  | ||||||||||||
Өмірбаяны
Төрегелді Шарманұлы 1930 жылы 19 қазанда Қарағанды облысының Ұлытау ауданында туған. Дулат тайпасы Сиқым руынан шыққан. 1949 жылы мектепті бітірісімен Қарағанды мемлекеттік медициналық институтына оқуға түсіп, өте жақсы көрсеткішпен аяқтап шықты. 1955–1958 жылдары Қарағанды мемлекеттік медициналық институтынның асперантурасын жақсы нәтижемен бітірген. 2024 жылы 25 мамырда қайтыс болды.
Еңбек жолы
- 1958–1962 жылдары — Қарағанды облысы Ұлытау ауданында орталық аурухананың бас дәрігері.
- 1962–1968 жылдары — Қазақстан Денсаулық сақтау министрінің Өлкелік патология ғылыми-зерттеу институтында бөлім меңгерушісі.
- 1968–1971 жылдары — Ақтөбе медицина институтының ректоры.
- 1971–1982 жылдары — Қазақ КСР-і Денсаулық сақтау министрі.
- 1973–1984 және 1988 жылдан — КСРО Медицина ҒА-ның Тағам институты Қазақ бөлімшесінің директоры (қазіргі Қазақ тағамтану академиясының президенті).
- 1985–1988 жылдары — Бүкілодақтық «Тағамтану сұрақтары» атты журналының бас редакторы және Мәскеу қаласындағы Дәрігерлердің біліктілігін жетілдіру институтының тағамтану кафедрасының меңгерушісі қызметтерін атқарған.
- 1995 жылдың мамыр айынан — Қазақстанның Профилакториялық медицина академиясының негізін қалаушысы және оның президенті.
- 1997 жылдан бастап «Здоровье и болезнь» журналының бас редакторы.
- Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты (8-10 мәрте сайланған).
Ғылыми еңбектері
Негізгі ғылыми еңбектері тамақтану физиологиясына арналған. Ол тамақтану тәртібінің бұзылу себептерін зерттеп, адам денесінде ақуыз, дәрумен жетіспеу жөнінде тұжырым жасады; мешел ауруының даму механизімін ашты. Оның басшылығымен емшектегі балаларға арналған «Бөбек», «Аруана», «Антихолестерин» тағам қоспаларын шығарды. Оның бастамасымен 1978 жылы Дүниежүзілік денсаулық ұйымы (ДДҰ) мен ЮНИСЕФ-тің Халықаралық Алматы конференциясы өтіп, онда медицина санатының алғашқы жәрдемнің ұлттық жүйесін ұйымдастырудың ұстанымдары алғаш рет тұжырымдалған Алматы декларациясы қабылданды.
Марапаттары
- 1969 жылы "Қажырлы еңбегі үшін" медалі;
- 1970 жылы "Ерен еңбегі үшін" медалі;
- 1976 жылы КСРО-ның «Октябрь революциясы» ордені;
- 1980 жылы КСРО-ның «Халықтар достастығы» ордені;
- 1996 жылы ҚР-ның «Парасат ордені»;
- 2010 жылы ҚР-ның жоғарғы І дәрежедегі «Достық ордені»
- 2016 жылы ҚР-ның жоғарғы ІІІ дәрежедегі «Барыс ордені»
- Бірнеше мемлекеттік және мерейтойлық медалдармен марапатталған.
- «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» құрметті атағы;
- Қазақстан Республикасының ғылым саласындағы Мемлекеттік сыйлығының иегері;
- Тәуелсіз «Платинды Тарлан» сыйлығының лауреаты;
- «Жыл адамы» сыйлығының иегері;
- Алматы қаласының Құрметті азаматы (құрметті атағы);
- Жезқазған қаласының Құрметті азаматы (құрметті атағы);
- «Қазақстан Денсаулық сақтау ісіне қосқан үлесі үшін» медалі;
- «Денсаулық сақтау ісінің Үздігі» төсбелгісі;
- Дүние жүзінің денсаулық сақтау ассамблясының «Леона Бернард» атындағы дүниежүзілік сыйлығын алды. (2005 жылы); (Бұл сыйлықпен әлем бойынша 42 адам ғана марапатталған);
- 2022 жылы «Қазақстанның Еңбек Ері» төсбелгісі»
Ғылыми атақтары
- 1967 жылы «Медицина ғылымдарының докторы» ғылыми атағы;
- 1968 жылы профессор;
- 1994 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының академигі;
- Ресей Медицина Ғылым Академиясының академигі.
Дереккөздер
- Ә.Дәуітбеков Сиқым Тоғатай шежіресі — Шымкент: ЖШС Кітап, 2015. — ISBN 978-601-7404-68-0.
- Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. — Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5
- Президент Токаев наградил ряд казахстанцев (орыс.) (18 наурыз 2022) Tengrinews.kz
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Toregeldi Sharmanuly Sharmanov 19 kazan 1930 zhyl Ұlytau audany Қaragandy oblysy 25 mamyr 2024 kazakstandyk gigienist nutriciolog galym medicina gylymdarynyn doktory professor Қazakstannyn enbek sinirgen kajratkeri Қazak tagamtanu akademiyasynyn prezidenti Resej Medicina Ғylym Akademiyasynyn zhәne Қazakstan Ұlttyk Ғylym Akademiyasynyn akademigi ҚR Memlekettik syjlygynyn iegeri Almaty zhәne Zhezkazgannyn Қurmetti azamaty Toregeldi SharmanovLauazymyTu Қazak KSR nin densaulyk saktau ministri1971 1982ӨmirbayanyҒylymi dәrezhesiҚazakstan Ұlttyk Ғylym Akademiyasynyn akademigi Resej medicina gylym akademiyasynyn akademigi Medicina gylymdarynyn doktory professorAzamattygy KSRO Қazak KSR ҚazakstanDүniege kelui 19 kazan 1930 1930 10 19 Ұlytau audany Қaragandy oblysy Қazak KSR KSROҚajtys boluy 25 mamyr 2024 2024 05 25 93 zhas Ғylymi kyzmetiҒylymi ayasymedicina gylydary giginistologiyaMarapattaryBarys ordeniҚazakstannyn enbek sinirgen kajratkeriondeu Toregeldi Sharmanovpen koshtasu rәsimi 26 mamyr 2024ӨmirbayanyToregeldi Sharmanuly 1930 zhyly 19 kazanda Қaragandy oblysynyn Ұlytau audanynda tugan Dulat tajpasy Sikym ruynan shykkan 1949 zhyly mektepti bitirisimen Қaragandy memlekettik medicinalyk institutyna okuga tүsip ote zhaksy korsetkishpen ayaktap shykty 1955 1958 zhyldary Қaragandy memlekettik medicinalyk institutynnyn asperanturasyn zhaksy nәtizhemen bitirgen 2024 zhyly 25 mamyrda kajtys boldy Enbek zholy1958 1962 zhyldary Қaragandy oblysy Ұlytau audanynda ortalyk auruhananyn bas dәrigeri 1962 1968 zhyldary Қazakstan Densaulyk saktau ministrinin Өlkelik patologiya gylymi zertteu institutynda bolim mengerushisi 1968 1971 zhyldary Aktobe medicina institutynyn rektory 1971 1982 zhyldary Қazak KSR i Densaulyk saktau ministri 1973 1984 zhәne 1988 zhyldan KSRO Medicina ҒA nyn Tagam instituty Қazak bolimshesinin direktory kazirgi Қazak tagamtanu akademiyasynyn prezidenti 1985 1988 zhyldary Bүkilodaktyk Tagamtanu suraktary atty zhurnalynyn bas redaktory zhәne Mәskeu kalasyndagy Dәrigerlerdin biliktiligin zhetildiru institutynyn tagamtanu kafedrasynyn mengerushisi kyzmetterin atkargan 1995 zhyldyn mamyr ajynan Қazakstannyn Profilaktoriyalyk medicina akademiyasynyn negizin kalaushysy zhәne onyn prezidenti 1997 zhyldan bastap Zdorove i bolezn zhurnalynyn bas redaktory Қazak KSR Zhogargy Kenesinin deputaty 8 10 mәrte sajlangan Ғylymi enbekteriNegizgi gylymi enbekteri tamaktanu fiziologiyasyna arnalgan Ol tamaktanu tәrtibinin buzylu sebepterin zerttep adam denesinde akuyz dәrumen zhetispeu zhoninde tuzhyrym zhasady meshel auruynyn damu mehanizimin ashty Onyn basshylygymen emshektegi balalarga arnalgan Bobek Aruana Antiholesterin tagam kospalaryn shygardy Onyn bastamasymen 1978 zhyly Dүniezhүzilik densaulyk ujymy DDҰ men YuNISEF tin Halykaralyk Almaty konferenciyasy otip onda medicina sanatynyn algashky zhәrdemnin ulttyk zhүjesin ujymdastyrudyn ustanymdary algash ret tuzhyrymdalgan Almaty deklaraciyasy kabyldandy Marapattary1969 zhyly Қazhyrly enbegi үshin medali 1970 zhyly Eren enbegi үshin medali 1976 zhyly KSRO nyn Oktyabr revolyuciyasy ordeni 1980 zhyly KSRO nyn Halyktar dostastygy ordeni 1996 zhyly ҚR nyn Parasat ordeni 2010 zhyly ҚR nyn zhogargy I dәrezhedegi Dostyk ordeni 2016 zhyly ҚR nyn zhogargy III dәrezhedegi Barys ordeni Birneshe memlekettik zhәne merejtojlyk medaldarmen marapattalgan Қazakstannyn enbek sinirgen kajratkeri kurmetti atagy Қazakstan Respublikasynyn gylym salasyndagy Memlekettik syjlygynyn iegeri Tәuelsiz Platindy Tarlan syjlygynyn laureaty Zhyl adamy syjlygynyn iegeri Almaty kalasynyn Қurmetti azamaty kurmetti atagy Zhezkazgan kalasynyn Қurmetti azamaty kurmetti atagy Қazakstan Densaulyk saktau isine koskan үlesi үshin medali Densaulyk saktau isinin Үzdigi tosbelgisi Dүnie zhүzinin densaulyk saktau assamblyasynyn Leona Bernard atyndagy dүniezhүzilik syjlygyn aldy 2005 zhyly Bul syjlykpen әlem bojynsha 42 adam gana marapattalgan 2022 zhyly Қazakstannyn Enbek Eri tosbelgisi Ғylymi ataktary1967 zhyly Medicina gylymdarynyn doktory gylymi atagy 1968 zhyly professor 1994 zhyldan bastap Қazakstan Respublikasynyn Ұlttyk gylym akademiyasynyn akademigi Resej Medicina Ғylym Akademiyasynyn akademigi DerekkozderӘ Dәuitbekov Sikym Togataj shezhiresi Shymkent ZhShS Kitap 2015 ISBN 978 601 7404 68 0 Қaragandy Қaragandy oblysy Enciklopediya Almaty Atamura 2006 ISBN 9965 34 515 5 Prezident Tokaev nagradil ryad kazahstancev orys 18 nauryz 2022 Tengrinews kz