Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Төлеген Әбдісағиұлы Қожамқұлов (29 сәуір 1946 жылы Алматы облысы, Жамбыл ауданы Жамбыл ауылында туған) — ғалым. Физика-математика ғылымдарының докторы, профессор. Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының академигі. Қазақстанға еңбегі сіңген ғылым қайраткері (1996).Әл-Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының иегері (2015). Алматы облысының және Жамбыл ауданының Құрметті азаматы.
| Төлеген Әбдісағиұлы Қожамқұлов | ||||||
| Туған күні | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Туған жері | ||||||
| Азаматтығы | ||||||
| Ғылыми аясы | ||||||
| Жұмыс орны | ||||||
| Ғылыми дәрежесі | Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының Академигі. Физика-математика ғылымдарының докторы, профессор | |||||
| Альма-матер | ||||||
| Марапаттары |
| |||||
Жалпы мәлімметтер
Төлеген Әбдісағиұлы 1946 жылы 29 сәуірде Алматы облысы, Жамбыл ауданы Жамбыл ауылында туған. 1962 жылы орта мектепті бітіріп, С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің физика факультетіне түседі. Лениндік стипендиат болып оқып, ғылым, спорт және музыкамен белсенді айналысты.
Білімі
1967 жылы С.И.Киров атындағы (ҚМУ) (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті)университетті үздік бітіріп, 1970 жылы (қазіргі Санкт-Петербург) А.Ф. Иоффе атындағы физико-техникалық институтының аспирантурасын бітірген.
Еңбек жолы
- 1970–1998 жж. А. С. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің физика факультетінде – ассистент, аға оқытушы, доцент, профессор, теориялық физика кафедрасының меңгерушісі, факультет деканының орынбасары және декан, «теориялық және эксперименталдық физика» - ҒЗИ-ның директоры қызметтерін атқарды.
- 1998- 2001 жж. – І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің ректоры.
- 2001- 2008 жж. – әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ның ректоры.
- 2008 ж. сәуірінен – ректордың кеңесшісі. ЭТФ ҒЗИ-ның ғылыми жетекшісі.
- 1986 ж. УКСР ҒА-ның Теориялық физика институтында (Киев қ.) КСРО-да тұңғыш болып «Калибрлік өрісті керегекөзде стохастикалық кванттау» атты керегекөзді калибрлік теория тақырыбында докторлық диссертациясын қорғады.
- 1989 ж. Т. Ә. Қожамқұловқа профессор ғылыми атағы берілді.
- 1994 ж. Жоғары мектеп халықаралық академиясының академигі болып сайланды.
- 2004ж. – құрметті, ал 2008ж. – ҚР Ұлттық ғылым академиясының толық мүшесі (академигі).
- 2005 - 2012 жылдары ҚР Ұлттық ғылым академиясының вице-президенті.
Марапаттары
- 1986 жылы "Физика-математика ғылымдарының докторы" құрметті ғылыми атағы;
- 1989 жылы профессор
- 1996 ж. ҚР Президентінің Жарлығымен «Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері» атағы берілді.
- 2003 ж. Нобель сыйлығының иегері П. Л. Капица (Мәскеу қ.) атындағы «Ғылыми жаңалық ашқан авторға» Естелік медалімен марапатталды.
- 2004 жылы "Парасат" ордені;
- 2006 ж. әл-Фараби атындағы ҚазҰУ бірінші болып егемен Қазақстан тарихында тұңғыш рет ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаевтың тапсыруымен «Алтын сапа» - дәрежесін иеленді.
- 2008 жылдан ҚР ҰҒА Академигі;
- 2014 жылы ІІ дәрежелі "Барыс" Ордені;
- 2015 жылы Қазақстанның ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік сыйлығының лауреаты;
- Алматы облысының (2001 ж.) және Жамбыл ауданының (2006 ж.) Құрметті азаматы, сондай-ақ Аризона штаты Туксон қаласының Құрметті азаматы (АҚШ, 2007 ж.).
- 2016 жылы "Қазақстан тәуелсізідігне 25 жыл" медалімен марапатталды.
- ҚР тұңғыш президентінің алтын барыс құрметті төсбелгісінің иегері.
Ғылыми шығармашылығы
Төлеген Әбдісағиұлы – физик-теоретик, өрістің кванттық теориясы саласы бойынша ірі маман. Халықаралық және республикалық мамандандырылған референттелген басылымдардағы физиканың мынандай бөлімдері, атап айтқанда, кванттық хромодинамика, ядро және элементарлық бөлшектер теориясы, салыстырмалық және гравитация теориясы бойынша, 200-ден аса ғылыми еңбектері жарық көрді. Калибрлік өрісті стохастикалық кванттау сияқты ғылымның жаңа бағытын дамытты. Ол үш монографияның авторы, соның ішінде «Өріс теориясындағы стохастикалық кванттау» атты монографиясы ғылымның жаңашыл бағытындағы құнды алғашқы еңбек ретінде әлемнің ғылыми жұртшылығына кеңінен мойындалды. Т.Ә. Қожамқұловтың алғашқы ғылыми жұмыстары студенттік кезінен жарық көре бастағанымен, оның нағыз физик-теоретик ретінде іргетасы А. Ф. Иоффе атындағы ФТИ-ның аспирантурасында кандидаттық диссертациясын дайындап жүріп атақты «Л. Д. Ландау және Е. М. Лифшиц теориялық минимумын» тапсыру барысында қаланды. Одан әрі оның ғалым ретінде қалыптасуына және табиғи талантының жарқырап ашылуына Б. П. Константинов атындағы КСРО ҒА ЯФИ-дың жыл сайынғы физикалық мектебі және Л. Д. Ландау атындағы КСРО ҒА ТФИ-дағы академик А. Б. Мигдалдың теориялық семинарлары баға жетпес рөл атқарды. Оның докторлық диссертациясының негізгі нәтижесі жаңа ғылыми бағытты құру болды: калибрлеу өрістерін стохастикалық кванттау. Стохастикалық өрістің фонында жаңа типтегі бұзылу теориясы (торлы және үздіксіз) құрылды, қисық өріс кеңістігінде ковариантты стохастикалық теңдеу алынды, кездейсоқ беттер теориясы ретінде калибрлеу өрістерінің кванттық теориясы дәйекті түрде тұжырымдалды. 1993 жылы "Ғылым" баспасында Т. Ә. Қожамқұловтың "өріс теориясындағы стохастикалық кванттау" монографиясы жарық көрді, онда кванттық хромодинамика саласындағы өз зерттеулерінің негізгі нәтижелері жинақталған. Қазіргі уақытта ол өз қызметкерлерімен бірге далалық коррелятор әдісі аясында өзара әрекеттесудің потенциалды емес табиғатымен және ішекті түзетумен, сондай-ақ спин-орбиталық өзара әрекеттесумен байланысты өзара әрекеттесудің турбопротурбативті сипатын ескере отырып, бөлшектер физикасының өзекті мәселелерімен сәтті жұмыс істеуде. Ол Ұлыбритания, Германия, Жапония, АҚШ, Қытай, Швейцария, Ресей және т. б. елдерде өтетін ірі халықаралық конференциялар мен симпозиумдардың тұрақты қатысушысы болып табылады.
Оның жетекшілігімен көптеген кандидаттық диссертациялар орындалып және 5 докторлық диссертация қорғалды. Ол әлем мойындаған ғылыми мектеп құрды. Оның шәкірттері мен ізбасарлары Ресей, АҚШ, Франция, Израиль, Ұлыбритания, Италия және т.б. ғылыми орталықтарда жұмыс жасайды.
Т.Ә. Қожамқұлов – ғылымның ірі ұйымдастырушысы. Ол Қазақстанда ЖОО жанындағы алғашқы ҒЗИ болған әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ның «Экспериментальдық және теориялық физика» - ғылыми-зерттеу институтының құрушысы және алғашқы директоры. Т.Ә. Қожамқұлов Қазақстанның жоғары мектебі Ғылым академиясын (ЖМ ХҒА Қазақстандық бөлімшесі) негізгі ұйымдастырушысы. Бұл Академияның басты мақсаты – жоғары мектепте ғылымның дамуына жәрдемдесу және оның қол жеткізген жетістіктерін қоғамның әл-ауқаты мен рухани әлеуетінің жоғарылауына барынша қолдану.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tolegen Әbdisagiuly Қozhamkulov 29 sәuir 1946 zhyly Almaty oblysy Zhambyl audany Zhambyl auylynda tugan galym Fizika matematika gylymdarynyn doktory professor Қazakstan Respublikasynyn Ұlttyk gylym akademiyasynyn akademigi Қazakstanga enbegi singen gylym kajratkeri 1996 Әl Farabi atyndagy gylym men tehnika salasyndagy Қazakstan Memlekettik syjlygynyn iegeri 2015 Almaty oblysynyn zhәne Zhambyl audanynyn Қurmetti azamaty Tolegen Әbdisagiuly ҚozhamkulovTugan kүni29 sәuir 1946 1946 04 29 78 zhas Tugan zheriAlmaty oblysy Zhambyl audanyAzamattygy KSRO Қazak KSR ҚazakstanҒylymi ayasyFizika matematikalyk gylymdarZhumys ornyӘl Farabi atyndagy Қazak ulttyk universitetinin professoryҒylymi dәrezhesiҚazakstan Respublikasynyn Ұlttyk gylym akademiyasynyn Akademigi Fizika matematika gylymdarynyn doktory professorAlma materӘl Farabi atyndagy Қazak ulttyk universitetiMarapattaryBarys ordeniҚazakstannyn enbek sinirgen kajratkeriZhalpy mәlimmetterTolegen Әbdisagiuly 1946 zhyly 29 sәuirde Almaty oblysy Zhambyl audany Zhambyl auylynda tugan 1962 zhyly orta mektepti bitirip S M Kirov atyndagy Қazak memlekettik universitetinin fizika fakultetine tүsedi Lenindik stipendiat bolyp okyp gylym sport zhәne muzykamen belsendi ajnalysty Bilimi1967 zhyly S I Kirov atyndagy ҚMU kazirgi Әl Farabi atyndagy Қazak ulttyk universiteti universitetti үzdik bitirip 1970 zhyly kazirgi Sankt Peterburg A F Ioffe atyndagy fiziko tehnikalyk institutynyn aspiranturasyn bitirgen Enbek zholy1970 1998 zhzh A S Kirov atyndagy Қazak memlekettik universitetinin fizika fakultetinde assistent aga okytushy docent professor teoriyalyk fizika kafedrasynyn mengerushisi fakultet dekanynyn orynbasary zhәne dekan teoriyalyk zhәne eksperimentaldyk fizika ҒZI nyn direktory kyzmetterin atkardy 1998 2001 zhzh I Zhansүgirov atyndagy Zhetisu memlekettik universitetinin rektory 2001 2008 zhzh әl Farabi atyndagy ҚazҰU nyn rektory 2008 zh sәuirinen rektordyn kenesshisi ETF ҒZI nyn gylymi zhetekshisi 1986 zh UKSR ҒA nyn Teoriyalyk fizika institutynda Kiev k KSRO da tungysh bolyp Kalibrlik oristi keregekozde stohastikalyk kvanttau atty keregekozdi kalibrlik teoriya takyrybynda doktorlyk dissertaciyasyn korgady 1989 zh T Ә Қozhamkulovka professor gylymi atagy berildi 1994 zh Zhogary mektep halykaralyk akademiyasynyn akademigi bolyp sajlandy 2004zh kurmetti al 2008zh ҚR Ұlttyk gylym akademiyasynyn tolyk mүshesi akademigi 2005 2012 zhyldary ҚR Ұlttyk gylym akademiyasynyn vice prezidenti Marapattary1986 zhyly Fizika matematika gylymdarynyn doktory kurmetti gylymi atagy 1989 zhyly professor 1996 zh ҚR Prezidentinin Zharlygymen Қazakstannyn enbek sinirgen gylym zhәne tehnika kajratkeri atagy berildi 2003 zh Nobel syjlygynyn iegeri P L Kapica Mәskeu k atyndagy Ғylymi zhanalyk ashkan avtorga Estelik medalimen marapattaldy 2004 zhyly Parasat ordeni 2006 zh әl Farabi atyndagy ҚazҰU birinshi bolyp egemen Қazakstan tarihynda tungysh ret ҚR Prezidenti N Ә Nazarbaevtyn tapsyruymen Altyn sapa dәrezhesin ielendi 2008 zhyldan ҚR ҰҒA Akademigi 2014 zhyly II dәrezheli Barys Ordeni 2015 zhyly Қazakstannyn gylym men tehnika salasyndagy memlekettik syjlygynyn laureaty Almaty oblysynyn 2001 zh zhәne Zhambyl audanynyn 2006 zh Қurmetti azamaty sondaj ak Arizona shtaty Tukson kalasynyn Қurmetti azamaty AҚSh 2007 zh 2016 zhyly Қazakstan tәuelsizidigne 25 zhyl medalimen marapattaldy ҚR tungysh prezidentinin altyn barys kurmetti tosbelgisinin iegeri Ғylymi shygarmashylygyTolegen Әbdisagiuly fizik teoretik oristin kvanttyk teoriyasy salasy bojynsha iri maman Halykaralyk zhәne respublikalyk mamandandyrylgan referenttelgen basylymdardagy fizikanyn mynandaj bolimderi atap ajtkanda kvanttyk hromodinamika yadro zhәne elementarlyk bolshekter teoriyasy salystyrmalyk zhәne gravitaciya teoriyasy bojynsha 200 den asa gylymi enbekteri zharyk kordi Kalibrlik oristi stohastikalyk kvanttau siyakty gylymnyn zhana bagytyn damytty Ol үsh monografiyanyn avtory sonyn ishinde Өris teoriyasyndagy stohastikalyk kvanttau atty monografiyasy gylymnyn zhanashyl bagytyndagy kundy algashky enbek retinde әlemnin gylymi zhurtshylygyna keninen mojyndaldy T Ә Қozhamkulovtyn algashky gylymi zhumystary studenttik kezinen zharyk kore bastaganymen onyn nagyz fizik teoretik retinde irgetasy A F Ioffe atyndagy FTI nyn aspiranturasynda kandidattyk dissertaciyasyn dajyndap zhүrip atakty L D Landau zhәne E M Lifshic teoriyalyk minimumyn tapsyru barysynda kalandy Odan әri onyn galym retinde kalyptasuyna zhәne tabigi talantynyn zharkyrap ashyluyna B P Konstantinov atyndagy KSRO ҒA YaFI dyn zhyl sajyngy fizikalyk mektebi zhәne L D Landau atyndagy KSRO ҒA TFI dagy akademik A B Migdaldyn teoriyalyk seminarlary baga zhetpes rol atkardy Onyn doktorlyk dissertaciyasynyn negizgi nәtizhesi zhana gylymi bagytty kuru boldy kalibrleu oristerin stohastikalyk kvanttau Stohastikalyk oristin fonynda zhana tiptegi buzylu teoriyasy torly zhәne үzdiksiz kuryldy kisyk oris kenistiginde kovariantty stohastikalyk tendeu alyndy kezdejsok better teoriyasy retinde kalibrleu oristerinin kvanttyk teoriyasy dәjekti tүrde tuzhyrymdaldy 1993 zhyly Ғylym baspasynda T Ә Қozhamkulovtyn oris teoriyasyndagy stohastikalyk kvanttau monografiyasy zharyk kordi onda kvanttyk hromodinamika salasyndagy oz zertteulerinin negizgi nәtizheleri zhinaktalgan Қazirgi uakytta ol oz kyzmetkerlerimen birge dalalyk korrelyator әdisi ayasynda ozara әrekettesudin potencialdy emes tabigatymen zhәne ishekti tүzetumen sondaj ak spin orbitalyk ozara әrekettesumen bajlanysty ozara әrekettesudin turboproturbativti sipatyn eskere otyryp bolshekter fizikasynyn ozekti mәselelerimen sәtti zhumys isteude Ol Ұlybritaniya Germaniya Zhaponiya AҚSh Қytaj Shvejcariya Resej zhәne t b elderde otetin iri halykaralyk konferenciyalar men simpoziumdardyn turakty katysushysy bolyp tabylady Onyn zhetekshiligimen koptegen kandidattyk dissertaciyalar oryndalyp zhәne 5 doktorlyk dissertaciya korgaldy Ol әlem mojyndagan gylymi mektep kurdy Onyn shәkirtteri men izbasarlary Resej AҚSh Franciya Izrail Ұlybritaniya Italiya zhәne t b gylymi ortalyktarda zhumys zhasajdy T Ә Қozhamkulov gylymnyn iri ujymdastyrushysy Ol Қazakstanda ZhOO zhanyndagy algashky ҒZI bolgan әl Farabi atyndagy ҚazҰU nyn Eksperimentaldyk zhәne teoriyalyk fizika gylymi zertteu institutynyn kurushysy zhәne algashky direktory T Ә Қozhamkulov Қazakstannyn zhogary mektebi Ғylym akademiyasyn ZhM HҒA Қazakstandyk bolimshesi negizgi ujymdastyrushysy Bul Akademiyanyn basty maksaty zhogary mektepte gylymnyn damuyna zhәrdemdesu zhәne onyn kol zhetkizgen zhetistikterin kogamnyn әl aukaty men ruhani әleuetinin zhogarylauyna barynsha koldanu