Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тоғылық Темір хан (1329 – 1362/63) – Шағатай ұрпағы, Моғолстанның 1347 – 1363 ж.ж. алғашқы ханы.
| Тоғылық Темір хан | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 1347 – 1363 | ||
| Ізбасары | Ілияс Қожа хан | |
| Өмірбаяны | ||
| Діні | ислам | |
| Дүниеге келуі | 1329 | |
| Қайтыс болуы | 1362/1363 Моғолстан | |
| Жерленді | Тоғылық Темір хан мазары | |
| Балалары | Ілияс Қожа хан Қызыр Қожа хан | |
өңдеу  | ||
Шығу тегі
Шыңғыс хан – Шағатай – Мутүген – – Барақ хан – Дува – Инал – Қожа – Тоғылық Темір.
Өмірбаяны
19 ғ. ортасында Шағатай қағанаты батыс және шығыс бөліктерге бөлінеді. Шығыс бөліктегі көшпелі және жартылай көшпелі түркі тілдес тайпалардың әмірлері мемлекеттің одан әрі ыдырауына жол бермеу үшін шағатайлық хан іздестіреді. Рөлі күшті дулат тайпасының әмірі Болатшы 16 жасар Тоғылық Темірді іздеп тауып, оны 1347 – 48 ж. хан етіп көтереді. Шығыс бөліктегі жаңадан құрылған мемлекет – Моғолстан деп аталады. Оның шекарасы Мұхаммед Хайдар Дулатидің айтуы бойынша: «шығыста – қалмақ жерлерімен, , Еміл, Ертіспен, солтүстікте – Көкше теңізбен (Балқаш), батыста – Түркістанмен, Ташкентпен, оңтүстікте – Ферғана, Қашқар, Ақсу, , Тұрпан уәлаяттарымен шектеседі...» Моғолстанға Оңтүстік-Шығыс Қазақстан (Жетісу) және Қырғызстанның басым бөлігі енген. Тоғылық Темір хан тұсында Алмалық қаласы астана болды.
Тоғылық Темір хан 1360 жылға дейін Моғолстанның ішкі саяси істерімен айналысып, саяси тұрақтылықты қамтамасыз етеді, салық жүйесін қалпына келтіреді, бүкіл Моғолстанды біріктіреді, ұлыстық жүйені сақтап, ұлысбегі лауазымын дулат тайпасының әмірлеріне қалдырады. Тоғылық Темір хан ислам дінінің таралуына кең қолдау көрсетеді, өзі 24 жасында Аршададин Мәуленнің ықпалымен мұсылмандықты қабылдайды. Ислам Тоғылық Темір хан тұсында Моғолстанда мемлекеттік дінге айналады. Дулатидің мәліметі бойынша, Моғолстанда бір күнде 160 мың адам мұсылмандықты қабылдаған.
Сыртқы саясатта Тоғылық Темір хан Шағатай мемлекетін біріктіруге күш салды. Сол мақсатпен ол 1360 және 1361 жылдары екі рет Мәуереннаһрға жорықтар ұйымдастырады. 1361 жылғы көктемдегі екінші жорығы өте нәтижелі болып, Мәуераеннаһр Моғолстанға қосылады. Тоғылық Темір хан онда ұлы Ілияс Қожаны әкім етіп тағайындайды. 1362/1363 жылы 34 жасында Тоғылық Темір хан қайтыс болады. Ол Алмалық қаласында жерленеді. Ұлы Ілияс Қожа хан таққа отырады
Дереккөздер
- Мырза Мухаммад Хайдар. Тарихи Рашиди. Ташкент, 1996; История Казахстана с др. времен до наших дней в пяти томах. т.2, А., 1997.
- Б. КәрібаевТараз энциклопедиясы
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Togylyk Temir han 1329 1362 63 Shagataj urpagy Mogolstannyn 1347 1363 zh zh algashky hany Togylyk Temir hanLauazymyMogolstan hany1347 1363Izbasary Iliyas Қozha hanӨmirbayanyDini islamDүniege kelui 1329 1329 Қajtys boluy 1362 1363 MogolstanZherlendi Togylyk Temir han mazaryBalalary Iliyas Қozha han Қyzyr Қozha hanondeu Shygu tegiShyngys han Shagataj Mutүgen Barak han Duva Inal Қozha Togylyk Temir Өmirbayany19 g ortasynda Shagataj kaganaty batys zhәne shygys bolikterge bolinedi Shygys boliktegi koshpeli zhәne zhartylaj koshpeli tүrki tildes tajpalardyn әmirleri memlekettin odan әri ydyrauyna zhol bermeu үshin shagatajlyk han izdestiredi Roli kүshti dulat tajpasynyn әmiri Bolatshy 16 zhasar Togylyk Temirdi izdep tauyp ony 1347 48 zh han etip koteredi Shygys boliktegi zhanadan kurylgan memleket Mogolstan dep atalady Onyn shekarasy Muhammed Hajdar Dulatidin ajtuy bojynsha shygysta kalmak zherlerimen Emil Ertispen soltүstikte Kokshe tenizben Balkash batysta Tүrkistanmen Tashkentpen ontүstikte Fergana Қashkar Aksu Turpan uәlayattarymen shektesedi Mogolstanga Ontүstik Shygys Қazakstan Zhetisu zhәne Қyrgyzstannyn basym boligi engen Togylyk Temir han tusynda Almalyk kalasy astana boldy Togylyk Temir han 1360 zhylga dejin Mogolstannyn ishki sayasi isterimen ajnalysyp sayasi turaktylykty kamtamasyz etedi salyk zhүjesin kalpyna keltiredi bүkil Mogolstandy biriktiredi ulystyk zhүjeni saktap ulysbegi lauazymyn dulat tajpasynyn әmirlerine kaldyrady Togylyk Temir han islam dininin taraluyna ken koldau korsetedi ozi 24 zhasynda Arshadadin Mәulennin ykpalymen musylmandykty kabyldajdy Islam Togylyk Temir han tusynda Mogolstanda memlekettik dinge ajnalady Dulatidin mәlimeti bojynsha Mogolstanda bir kүnde 160 myn adam musylmandykty kabyldagan Syrtky sayasatta Togylyk Temir han Shagataj memleketin biriktiruge kүsh saldy Sol maksatpen ol 1360 zhәne 1361 zhyldary eki ret Mәuerennaһrga zhoryktar ujymdastyrady 1361 zhylgy koktemdegi ekinshi zhorygy ote nәtizheli bolyp Mәueraennaһr Mogolstanga kosylady Togylyk Temir han onda uly Iliyas Қozhany әkim etip tagajyndajdy 1362 1363 zhyly 34 zhasynda Togylyk Temir han kajtys bolady Ol Almalyk kalasynda zherlenedi Ұly Iliyas Қozha han takka otyradyDerekkozderMyrza Muhammad Hajdar Tarihi Rashidi Tashkent 1996 Istoriya Kazahstana s dr vremen do nashih dnej v pyati tomah t 2 A 1997 B KәribaevTaraz enciklopediyasy Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz