Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Татарстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы (тат. Татарстан Җөмһүриятенең Дәүләт гербы) — Татарстан Республикасының мемлекеттік рәмізі болып табылады. Татарстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1992 жылғы 7 ақпандағы (№ 1415-XII) қаулысымен бекітілген. Қазіргі уақытта Мемлекеттік Елтаңбаны пайдалану ережелері «Татарстан Республикасының Мемлекеттік рәміздері туралы» Заңымен реттеледі.
| Татарстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасы | |
|
| |
| Негізгі ақпараттар | |
|---|---|
| Бекітілді | |
| Авторлық ұжым | |
| Елтаңба идеясы |
|
| Суретші |
|
Сипаттамасы
Татарстанның мемлекеттік елтаңбасында — бүйірінде дөңгелек қалқаны бар, оң жақ алдыңғы табаны күн дискісінің аясында көтерілген, іргесінде «Татарстан» деген жазуы жазылған татар халқының ою-өрнегі бар жақтауда орналасқан қанатты барыстың бейнесі көрсетілген, қанаттары жеті қауырсыннан, ал қалқандағы гүлөрнек сегіз гүл күлтеден тұрады.
Татарстан Республикасының елтаңбасы Татарстан туының түстеріне сәйкес; пішіні дөңгелек болып келеді.
Елтаңбаның ортасындағы бейне — қанатты барыс — ерте заманда құнарлылық құдайы, балалардың қамқоршысы саналды. Татарстан Республикасының елтаңбасында барыс республика азаматтары мен халқының қамқоршысы болып табылады. Барыс күннің қызыл дискісінің аясында бейнеленген. Күн — ерте заманда көптеген халықтардың басты құдайы болған. Татарстанның елтаңбасындағы қызыл күн жақсы белгі, сәттілік, бақыт, өмірді білдіреді. Барыстың сол жағындағы — дөңгелек қалқан Татарстан Республикасы азаматтарының құқықтық, экономикалық және мықты қорғанысын білдіреді.
Татарстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасының түрлі-түсті бейнесінде күн — қызыл, барыс, оның қанаттары және қалқандағы гүлөрнек — ақ, жақтау — жасыл, қалқан, жақтаудағы ою-өрнек пен «Татарстан» жазуы — алтын түстіке боялған.
Гүл күлтесінің саны жұп болатын қашқаргүл гүлі мәңгілік өмір қайнаркөздің, ұзақ ғұмырдың және ұзақ өмір тілегін білдіреді.
Барыстың көтерілген оң жақ алдыңғы табаны — жоғарғы биліктің ұлылығын көрсететін дәстүрлі геральдикалық ым. Бұл сондай-ақ «оң аяқтың адымымен» қозғалыстың (істің) басталуы, Татарстанның жаңару жолындағы қозғалысының жақсы бастамасын білдіреді. Барыстың өткір тістері мен тырнақтары өзі үшін және қолдайтын, жебеп сақтайтындарды қорғай алатындығын білдіреді. Барыс қанатының жеті қауырсыны барыстың жердегі де, көктегі де — жебеушілік күшінің әсер ету кеңістігін білдіреді. Барыс құйрығының қалыпы жақсы көңіл-күйді, достықты білдіреді.
Әйгілі татар гүл оюы мен қызғалдақ гүлі көктемгі табиғаттың оянуын және Татарстанның қайта жандануын білдіреді.
Елтаңбаны үш деңгейде алтын түсті үш шеңбер жабады. Олар бірлік, шексіздік және жоғары кемелдік идеясын білдіреді.
Түстердің таңбалық мағыналары: алтын түс — Татарстан жерінің әсемдігі, сұлулығы, байлығы; жасыл түс — көктемнің жасыл желегі, Татарстанның жандануы; ақ түс — Татарстан азаматтары ойларының тазалығы; қызыл түс — Татарстанның жетілденуі, қуаты, күші, өмірі, өміршеңдігіне сәйкес келеді.
Татарстан Республикасының Елтаңбасы ізгілік, әділдік, азаматтардың амандығы, халықтар арасындағы достық, бейбітшілік пен озықтық сияқты жалпыадамзаттық, адамгершілік құндылықтарды бекітеді.
Қанатты барысты Татарстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы ретінде бейнелеу идеясының авторы — филология ғылымдарының докторы .
Татарстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы — монументалист-суретші, Татарстан суретшілер одағының мүшесі Риф Фахрутдинов.
Тарихи белгілері
Хан дәуірі
Қазан хандығының рәміздері сары аяда тілі мен құйрығы жебе тәрізді, жатқан және артқа қараған қанатты төрт аяқты қара айдаһар, сондай-ақ сары аяда сарғыш қауырсындары бар қара үкі болды.
Патша дәуірі
1552 жылы Қазан хандығы өмір сүруін тоқтатып, Орта Еділ бойының едәуір бөлігі Ресей мемлекетіне қосылды, IV Иван болса, «Қазан патшасы» атағын қабылдады.
Қазан қаласының бізге жеткен ең көне танымбелгісі – Иван Грозныйдың Үлкен мөрі бар (1577) Қазан мөрі. Танымбелгі тәж киген айдаһардың (зилант) бейнесі болды. Осындай айдаһар Қазан патшалығының мөрлері воевода кінәз И.М.Воротынскийдің (1596), Қазан Преображенский монастырының архимандриті Арсений мен бауырларына берген грамотасында, Свияжск Богородицкий монастырының архимандриті Герасимге (1637) берілген алым грамотасында, Қазан монастырының игумені Ипатияға (1693) берілген әкелім грамотасында және басқа да құжаттарда бейнеленген.
1666 жылы патша Алексей Михайловичтың елтаңба туын жасау туралы жарлығында мынадай сипаттама берілген: «Қазан мөрінде тәждегі аждаһар, қанаттары алтын, құйрықтың ұшы алтын.»
XVIII ғасырдың басында Ресейде полк жалауларында сәйкес аумақтардың елтаңбасы рәміздері пайда болды. Атап айтқанда, 1712 және 1730 жылғы Қазан полкі жалауының бейнелері зилантпен, сондай-ақ 1730 жылғы «Знамёна гербовника Миниха» деп аталатын Свияжск полкінің жалауындағы бейнесімен белгілі. 1730 жылы Қазан жаяу әскер полкі жалауының елтаңбасы былайша сипатталған: «алтын қалқанда, ақ өрісте, Қазан патшалығының алтын тәжінің астында қызыл қанатты қара жылан».
1724 жылы I Петр Ресейге шақырған таңбашы Франц Санти Қазан елтаңбасын былайша сипаттайды: «Қызыл қанаттары бар, алтын немесе сары тәж киген Айдаһар немесе қара жылан күміс алқапта бейнеленген; сол айдаһар жасыл шымның үстінде отыр». Бұл пішінде елтаңба Таңбанамаға енгізіліп, 1730 жылы наурызда ең жоғары мақұлдауды алды.
Қазан елтаңбасына ұқсас бейнені 1775 жылы жарияланған Брюс күнтізбесінен табуға болады.
1781 жылы 18 қазанда императрица II Екатерина Қазан қаласына Қазан елтаңбасын берді. Сол кездегі қолданыстағы ережелерге сәйкес 3-аймақ орталығындағы қаланың елтаңбасы да аймақтық елтаңба қызметін атқарған, сондықтан бұл елтаңба кейіннен Қазан қаласының елтаңбасы ретінде де, Қазан наменгерлігінің елтаңбасы ретінде де қолданылған. Оны былай сипаттаған: «Қара жылан, Қазанның алтын тәжі астында, қызыл қанатты, ақ өріс». Елтаңба күміс геральдикалық қалқанның үстінде жасыл жерде қызыл қанаттары бар қара жылан тұрды, оның тәжі көрінетін жапырақтай үш тістері бар алтын тәжі бар. Осылайша, Қазан қаласының елтаңбасы өзгеріссіз 1672 жылғы патшалық Лауазымнама кітабы мен 1730 жылғы Таңбанамадағы Қазан елтаңбасын қайталады.
1856 жылы 8 желтоқсанда II Александр Қазан губерниясының елтаңбасын бекітті: «Күміс қалқанда тәжді қара айдаһар, қанаттары мен құйрығы қызыл, тұмсығы мен тырнақтары алтын түсті; тілі қызыл. Қалқанға императорлық тәж кигізілген және Әулие Андрей таспасымен байланыстырылған алтын емен жапырақтарымен қоршалған». Дәл осы кезде айдаһар жүріп келе жатқандай бейнелене бастады.
XIX ғасырдың ортасында Ресей қалаларының танымбелгілері үшін «әшекейлер»: тәждер, гүлдестелер, таспалар енгізілді. 1859 жылы Қазан елтаңбасы геральдика ережелеріне сәйкес қайта сызылып, жыланның табанының астындағы жер жоғалып, қалқанға «Қазан қалпағы» шірі кигізілді.
-
![image]()
1781 жылдың 18 қазанынан бастап Қазан наменгерлігінің елтаңбасы. -
![image]()
1856 жылдың 8 желтоқсанынан бастап Қазан губерниясының елтаңбасы.
Қанатты жылан — көне түркі және бұлгар таңбасы саналады. «Жылан патшасы» — мифологиялық жаратылыс — әлсіздердің қорғаушысы және билік пен күштің белгісі ретінде қабылданатын.
Елтаңбадағы Зиланттың пайда болуын түсіндіретін аңыз бар: Ертеде Қазан қаласының орнында көптеген жыландар өмір сүрген. Татар дуагері барлық жыландарды жою үшін сиқырлы дуаларын қолданды. Тек жылан патшасы Зилант қана аман қалып, Жылантау тауына ұшып кетеді. Бірақ сол жерден де ол тұрғындардың мазасын алды. Сиқыршы Хәкім Зилантты жеңгеннен кейін ғана адамдар қалада бейбіт өмір сүре алды.
Кейбір түркі тілдері мен сөйленістерінде «елан» «джылан» сияқты дыбысталса, көне орыс тіліндегі түркілердің «дж» дыбысы «з» болып берілген.
Қазандыкымен қатар, орыс патшаларының елтаңбалары мен мөрлерінде Бұлғар (Еділ Бұлгариясы) елтаңбасын кездестіруге болады: жасыл алаңда қызыл туы бар серуендеп келе жатқан күміс түсті хайуан (ит не барыс), күміс крест арқылы бөлінген; сабы алтын түсті. Бұл елтаңба 1882 жылғы Ресей империясының Үлкен Елтаңбасында, 1672 жылғы «Үлкен патшалық кітапта...» 1793 жылғы «Орыс патшаларының тарихи сөздігінде...» (бірақ көгілдір өріспен) және т.б. кездеседі. Патшалық таңбанамада Бұлғар елтаңбасындағы аңның барыс ретінде қабылдануы кескіннің қайталану сапасына байланысты болуы мүмкін, нәтижесінде терідегі жүннің бұйралары дақтарға айналып кеткен. Ақырында аң қайта түсіндіріліп, XVIII ғасырдың аяғынан бастап дереккөздерде туы бар қозы ретінде сипатталды.
-
![image]()
1672 жылғы патшалық лауазымнама кітабындағы «Бұлғар» мөрі. -
![image]()
Еділ Бұлгариясының Ресей елтаңбасы.
Кеңес заманы
1920 жылы 27 мамырда БОАК Декретімен РКФСР құрамында бұрынғы мен оған іргелес аумақтардан бөлінген жерде Автономиялық Татар Социалистік Кеңес Республикасы құрылды.
Республика Елтаңбасының ерекше үлгілерінің бірінде бидай масағымен жиектелген қызыл қалқанда шығып келе жатқан күн мен оның үстінде садақ, ал төменде бейнеленген. Қалқан ұстаушылар – қолдарында балға шот пен шалғы ұстаған жұмысшы мен ұжымшаршы болды.
1930 жылдан бастап Татар Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының елтаңбасы РКФСР елтаңбасын қайталады, бірақ «Татар АКСР» деген жазумен және ұранның татарша мәтінімен толықтырылды. Алғашында, 1937 жылы татар тіліндегі мәтін латын әріпімен жазылса, 1939 жылы кириллицаға өзгертілді.
1978 жылы РКФСР елтаңбасына сәйкес өзгерістен кейін елтаңбаның жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз пайда болды. ТАКСР елтаңбасы туралы ереже РКФСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1981 жылғы 1 маусымдағы Жарлығымен бекітілді.
1991 жылы Татар КСР Мемлекеттік рәміздері жөніндегі Конституциялық комиссиясының дайындық тобы ТКСР Жоғарғы Кеңесінің сессиясында бекіту үшін Елтаңба үлгісін дайындады. Бірақ бұл елтаңба ақыры бекітілмеді.
-
![image]()
1920 ж. Автономиялық Татар КСР елтаңбасы (жобасы). -
![image]()
1937 жылдан бастап ТАКСР елтаңбасы. -
![image]()
1978 жылдан бастап ТАКСР елтаңбасы. -
![image]()
1991 жылғы ТКСР — Татарстан Республикасы елтаңбасы (соңында бекітілмеді).
Тағы қараңыз
- Татарстан Республикасының туы
- Татарстан Республикасының әнұраны
Дереккөздер
- Геральдикум: Республика Татарстан.
- «Советская Татария», № 169 (21864), пятница, 23 августа 1991 года.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tatarstan Respublikasynyn memlekettik eltanbasy tat Tatarstan Җomһүriyatenen Dәүlәt gerby Tatarstan Respublikasynyn memlekettik rәmizi bolyp tabylady Tatarstan Respublikasy Zhogargy Kenesinin 1992 zhylgy 7 akpandagy 1415 XII kaulysymen bekitilgen Қazirgi uakytta Memlekettik Eltanbany pajdalanu erezheleri Tatarstan Respublikasynyn Memlekettik rәmizderi turaly Zanymen retteledi Tatarstan Respublikasynyn memlekettik eltanbasyNegizgi akparattarBekitildi7 akpan 1992Avtorlyk uzhymEltanba ideyasySuretshiSipattamasyTatarstannyn memlekettik eltanbasynda bүjirinde dongelek kalkany bar on zhak aldyngy tabany kүn diskisinin ayasynda koterilgen irgesinde Tatarstan degen zhazuy zhazylgan tatar halkynyn oyu ornegi bar zhaktauda ornalaskan kanatty barystyn bejnesi korsetilgen kanattary zheti kauyrsynnan al kalkandagy gүlornek segiz gүl kүlteden turady Tatarstan Respublikasynyn eltanbasy Tatarstan tuynyn tүsterine sәjkes pishini dongelek bolyp keledi Eltanbanyn ortasyndagy bejne kanatty barys erte zamanda kunarlylyk kudajy balalardyn kamkorshysy sanaldy Tatarstan Respublikasynyn eltanbasynda barys respublika azamattary men halkynyn kamkorshysy bolyp tabylady Barys kүnnin kyzyl diskisinin ayasynda bejnelengen Kүn erte zamanda koptegen halyktardyn basty kudajy bolgan Tatarstannyn eltanbasyndagy kyzyl kүn zhaksy belgi sәttilik bakyt omirdi bildiredi Barystyn sol zhagyndagy dongelek kalkan Tatarstan Respublikasy azamattarynyn kukyktyk ekonomikalyk zhәne mykty korganysyn bildiredi Tatarstan Respublikasynyn Memlekettik Eltanbasynyn tүrli tүsti bejnesinde kүn kyzyl barys onyn kanattary zhәne kalkandagy gүlornek ak zhaktau zhasyl kalkan zhaktaudagy oyu ornek pen Tatarstan zhazuy altyn tүstike boyalgan Gүl kүltesinin sany zhup bolatyn kashkargүl gүli mәngilik omir kajnarkozdin uzak gumyrdyn zhәne uzak omir tilegin bildiredi Tatarstan Respublikasyna 100 zhyl poshta blogy Barystyn koterilgen on zhak aldyngy tabany zhogargy biliktin ulylygyn korsetetin dәstүrli geraldikalyk ym Bul sondaj ak on ayaktyn adymymen kozgalystyn istin bastaluy Tatarstannyn zhanaru zholyndagy kozgalysynyn zhaksy bastamasyn bildiredi Barystyn otkir tisteri men tyrnaktary ozi үshin zhәne koldajtyn zhebep saktajtyndardy korgaj alatyndygyn bildiredi Barys kanatynyn zheti kauyrsyny barystyn zherdegi de koktegi de zhebeushilik kүshinin әser etu kenistigin bildiredi Barys kujrygynyn kalypy zhaksy konil kүjdi dostykty bildiredi Әjgili tatar gүl oyuy men kyzgaldak gүli koktemgi tabigattyn oyanuyn zhәne Tatarstannyn kajta zhandanuyn bildiredi Eltanbany үsh dengejde altyn tүsti үsh shenber zhabady Olar birlik sheksizdik zhәne zhogary kemeldik ideyasyn bildiredi Tүsterdin tanbalyk magynalary altyn tүs Tatarstan zherinin әsemdigi sululygy bajlygy zhasyl tүs koktemnin zhasyl zhelegi Tatarstannyn zhandanuy ak tүs Tatarstan azamattary ojlarynyn tazalygy kyzyl tүs Tatarstannyn zhetildenui kuaty kүshi omiri omirshendigine sәjkes keledi Tatarstan Respublikasynyn Eltanbasy izgilik әdildik azamattardyn amandygy halyktar arasyndagy dostyk bejbitshilik pen ozyktyk siyakty zhalpyadamzattyk adamgershilik kundylyktardy bekitedi Қanatty barysty Tatarstan Respublikasynyn Memlekettik Eltanbasy retinde bejneleu ideyasynyn avtory filologiya gylymdarynyn doktory Tatarstan Respublikasy Memlekettik Eltanbasynyn avtory monumentalist suretshi Tatarstan suretshiler odagynyn mүshesi Rif Fahrutdinov Tarihi belgileriLa Geographie Universelle kitabyndagy Tartariya eltanbasy 1676 Han dәuiri Tolyk makalasy Tatarstan tuy Қazan handygynyn rәmizderi sary ayada tili men kujrygy zhebe tәrizdi zhatkan zhәne artka karagan kanatty tort ayakty kara ajdaһar sondaj ak sary ayada sargysh kauyrsyndary bar kara үki boldy Patsha dәuiri 1552 zhyly Қazan handygy omir sүruin toktatyp Orta Edil bojynyn edәuir boligi Resej memleketine kosyldy IV Ivan bolsa Қazan patshasy atagyn kabyldady Қazan kalasynyn bizge zhetken en kone tanymbelgisi Ivan Groznyjdyn Үlken mori bar 1577 Қazan mori Tanymbelgi tәzh kigen ajdaһardyn zilant bejnesi boldy Osyndaj ajdaһar Қazan patshalygynyn morleri voevoda kinәz I M Vorotynskijdin 1596 Қazan Preobrazhenskij monastyrynyn arhimandriti Arsenij men bauyrlaryna bergen gramotasynda Sviyazhsk Bogorodickij monastyrynyn arhimandriti Gerasimge 1637 berilgen alym gramotasynda Қazan monastyrynyn igumeni Ipatiyaga 1693 berilgen әkelim gramotasynda zhәne baska da kuzhattarda bejnelengen 1666 zhyly patsha Aleksej Mihajlovichtyn eltanba tuyn zhasau turaly zharlygynda mynadaj sipattama berilgen Қazan morinde tәzhdegi azhdaһar kanattary altyn kujryktyn ushy altyn XVIII gasyrdyn basynda Resejde polk zhalaularynda sәjkes aumaktardyn eltanbasy rәmizderi pajda boldy Atap ajtkanda 1712 zhәne 1730 zhylgy Қazan polki zhalauynyn bejneleri zilantpen sondaj ak 1730 zhylgy Znamyona gerbovnika Miniha dep atalatyn Sviyazhsk polkinin zhalauyndagy bejnesimen belgili 1730 zhyly Қazan zhayau әsker polki zhalauynyn eltanbasy bylajsha sipattalgan altyn kalkanda ak oriste Қazan patshalygynyn altyn tәzhinin astynda kyzyl kanatty kara zhylan 1724 zhyly I Petr Resejge shakyrgan tanbashy Franc Santi Қazan eltanbasyn bylajsha sipattajdy Қyzyl kanattary bar altyn nemese sary tәzh kigen Ajdaһar nemese kara zhylan kүmis alkapta bejnelengen sol ajdaһar zhasyl shymnyn үstinde otyr Bul pishinde eltanba Tanbanamaga engizilip 1730 zhyly nauryzda en zhogary makuldaudy aldy Қazan eltanbasyna uksas bejneni 1775 zhyly zhariyalangan Bryus kүntizbesinen tabuga bolady 1781 zhyly 18 kazanda imperatrica II Ekaterina Қazan kalasyna Қazan eltanbasyn berdi Sol kezdegi koldanystagy erezhelerge sәjkes 3 ajmak ortalygyndagy kalanyn eltanbasy da ajmaktyk eltanba kyzmetin atkargan sondyktan bul eltanba kejinnen Қazan kalasynyn eltanbasy retinde de Қazan namengerliginin eltanbasy retinde de koldanylgan Ony bylaj sipattagan Қara zhylan Қazannyn altyn tәzhi astynda kyzyl kanatty ak oris Eltanba kүmis geraldikalyk kalkannyn үstinde zhasyl zherde kyzyl kanattary bar kara zhylan turdy onyn tәzhi korinetin zhapyraktaj үsh tisteri bar altyn tәzhi bar Osylajsha Қazan kalasynyn eltanbasy ozgerissiz 1672 zhylgy patshalyk Lauazymnama kitaby men 1730 zhylgy Tanbanamadagy Қazan eltanbasyn kajtalady 1856 zhyly 8 zheltoksanda II Aleksandr Қazan guberniyasynyn eltanbasyn bekitti Kүmis kalkanda tәzhdi kara ajdaһar kanattary men kujrygy kyzyl tumsygy men tyrnaktary altyn tүsti tili kyzyl Қalkanga imperatorlyk tәzh kigizilgen zhәne Әulie Andrej taspasymen bajlanystyrylgan altyn emen zhapyraktarymen korshalgan Dәl osy kezde ajdaһar zhүrip kele zhatkandaj bejnelene bastady XIX gasyrdyn ortasynda Resej kalalarynyn tanymbelgileri үshin әshekejler tәzhder gүldesteler taspalar engizildi 1859 zhyly Қazan eltanbasy geraldika erezhelerine sәjkes kajta syzylyp zhylannyn tabanynyn astyndagy zher zhogalyp kalkanga Қazan kalpagy shiri kigizildi 1781 zhyldyn 18 kazanynan bastap Қazan namengerliginin eltanbasy 1856 zhyldyn 8 zheltoksanynan bastap Қazan guberniyasynyn eltanbasy Қanatty zhylan kone tүrki zhәne bulgar tanbasy sanalady Zhylan patshasy mifologiyalyk zharatylys әlsizderdin korgaushysy zhәne bilik pen kүshtin belgisi retinde kabyldanatyn Eltanbadagy Zilanttyn pajda boluyn tүsindiretin anyz bar Ertede Қazan kalasynyn ornynda koptegen zhylandar omir sүrgen Tatar duageri barlyk zhylandardy zhoyu үshin sikyrly dualaryn koldandy Tek zhylan patshasy Zilant kana aman kalyp Zhylantau tauyna ushyp ketedi Birak sol zherden de ol turgyndardyn mazasyn aldy Sikyrshy Hәkim Zilantty zhengennen kejin gana adamdar kalada bejbit omir sүre aldy Kejbir tүrki tilderi men sojlenisterinde elan dzhylan siyakty dybystalsa kone orys tilindegi tүrkilerdin dzh dybysy z bolyp berilgen Қazandykymen katar orys patshalarynyn eltanbalary men morlerinde Bulgar Edil Bulgariyasy eltanbasyn kezdestiruge bolady zhasyl alanda kyzyl tuy bar seruendep kele zhatkan kүmis tүsti hajuan it ne barys kүmis krest arkyly bolingen saby altyn tүsti Bul eltanba 1882 zhylgy Resej imperiyasynyn Үlken Eltanbasynda 1672 zhylgy Үlken patshalyk kitapta 1793 zhylgy Orys patshalarynyn tarihi sozdiginde birak kogildir orispen zhәne t b kezdesedi Patshalyk tanbanamada Bulgar eltanbasyndagy annyn barys retinde kabyldanuy keskinnin kajtalanu sapasyna bajlanysty boluy mүmkin nәtizhesinde teridegi zhүnnin bujralary daktarga ajnalyp ketken Akyrynda an kajta tүsindirilip XVIII gasyrdyn ayagynan bastap derekkozderde tuy bar kozy retinde sipattaldy 1672 zhylgy patshalyk lauazymnama kitabyndagy Bulgar mori Edil Bulgariyasynyn Resej eltanbasy Kenes zamany 1920 zhyly 27 mamyrda BOAK Dekretimen RKFSR kuramynda buryngy men ogan irgeles aumaktardan bolingen zherde Avtonomiyalyk Tatar Socialistik Kenes Respublikasy kuryldy Respublika Eltanbasynyn erekshe үlgilerinin birinde bidaj masagymen zhiektelgen kyzyl kalkanda shygyp kele zhatkan kүn men onyn үstinde sadak al tomende bejnelengen Қalkan ustaushylar koldarynda balga shot pen shalgy ustagan zhumysshy men uzhymsharshy boldy 1930 zhyldan bastap Tatar Avtonomiyalyk Kenestik Socialistik Respublikasynyn eltanbasy RKFSR eltanbasyn kajtalady birak Tatar AKSR degen zhazumen zhәne urannyn tatarsha mәtinimen tolyktyryldy Algashynda 1937 zhyly tatar tilindegi mәtin latyn әripimen zhazylsa 1939 zhyly kirillicaga ozgertildi 1978 zhyly RKFSR eltanbasyna sәjkes ozgeristen kejin eltanbanyn zhogargy zhagynda besburyshty zhuldyz pajda boldy TAKSR eltanbasy turaly erezhe RKFSR Zhogargy Kenesi toralkasynyn 1981 zhylgy 1 mausymdagy Zharlygymen bekitildi 1991 zhyly Tatar KSR Memlekettik rәmizderi zhonindegi Konstituciyalyk komissiyasynyn dajyndyk toby TKSR Zhogargy Kenesinin sessiyasynda bekitu үshin Eltanba үlgisin dajyndady Birak bul eltanba akyry bekitilmedi 1920 zh Avtonomiyalyk Tatar KSR eltanbasy zhobasy 1937 zhyldan bastap TAKSR eltanbasy 1978 zhyldan bastap TAKSR eltanbasy 1991 zhylgy TKSR Tatarstan Respublikasy eltanbasy sonynda bekitilmedi Tagy karanyzTatarstan Respublikasynyn tuy Tatarstan Respublikasynyn әnuranyDerekkozderGeraldikum Respublika Tatarstan Sovetskaya Tatariya 169 21864 pyatnica 23 avgusta 1991 goda