Талғат Жақыпбекұлы Бигелдинов (5 тамыз 1922, Ақмола облысы, Қорғалжын ауданы, Майбалық ауылы - 9 қараша, 2014, Алматы) — Авиация генерал-майоры, Кеңес Одағының екі мәрте батыры, «Барыс» орденінің иегері.
Талғат Жақыпбекұлы Бигелдинов | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Туған күні | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Туған жері | Ақмола облысы, Қорғалжын ауданы, Майбалық, Қазақ АССР, РКФСР | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Қайтыс болған күні | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Қайтыс болған жері | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Мемлекет | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Әскер түрі |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Қызмет еткен жылдары | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Атағы | КСРО Әскери Әуе Күштері, Генерал-майор | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Әскери бөлімі | 144 ГвШАП | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Шайқасы | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Марапаттары | Қазақстан: КСРО, ТМД: Басқа елдер: |
Өмірбаяны
Арғын тайпасы Қуандық руының Ағыс бұтағынан шыққан.
- Аэроклубта тамаша тәжірибеден өтіп, ұстаздарының оң көзіне түскен талапты жігіт Талғатты 1940 жылы Саратов әскери-авиация мектебіне оқуға жібереді. Ондағы қатаң сұрыптаудан жанарының оты бар жігіт аман-есен өтеді.
- Саратовтағы ұшқыштар мектебін екі жыл оқып, сержант шенімен бітірген соң, Чкаловтағы бомбалаушы ұшқыштар мектебін аяқтайды.
- Ал қан майданға аттанар алдында қаласынан «ИЛ-2» штурмовигімен ұшуды үйреніп шығады.
- Сол күннен бастап әскерилер арасында «ұшқыш танк» деп аталып кеткен «Илюшаға» басы бүтін бауыр басып, 1942 жылы майданға аттанады. Осы өзі бір көргеннен қатты ұнатқан ұшақпен көк жүзінде 500 сағат болады. 305 рет әскери шабуылға шығып, жау ұясы – Берлинді алуға бірінші болып қатысады. Фашистер өздеріне аяусыз өлім оғын сепкен Талғат мінген ұшақты «Қара ажал» деп атаған. 23 жасында Кеңес Одағының екі мәрте батыры атағын иеленіп, соғыста небір көзсіз ерлік көрсеткен қыран қазақ қан майданнан аман-есен оралады.
- Соғыстан соң әскери әуе академиясын аяқтайды.
- Қазақстанның әскери-әуе күштерінде түрлі басқару қызметінде болады.
- 1956 жылы денсаулығына байланысты демалысқа шығады.
- 1957 жылдан 1970 жылға дейін азаматтық авиацияны басқарып, Алматы, Ақмола, Арқалық, Қызылорда, Қарағанды, Тараз сынды көптеген қалаларда аэропорт салу ісіне өлшеусіз үлес қосады.
- 1968 жылы Мәскеу инженерлік-құрылыс институтын бітіріп, мемлекеттік құрылыс саласында да қызмет атқарып, әсіресе, Алматыдағы небір тамаша зәулім ғимараттардың бой көтеруіне атсалысады.
Қоғамдық қызметі
КСРО Жоғарғы Кеңесінің үш мәрте депутаты болып сайланады.
Марапаттары
КСРО:
- Алтын Жұлдыз медалі Кеңес Одағының Батырлары № 4619
- Алтын Жұлдыз медалі Кеңес Одағының Батырлары № 6554
- Ленин ордені
- Қызыл Ту ордені (2 мәрте - 1943, 1944)
- I-ші дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені (2 мәрте - 1944, 1985)
- II-ші дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені (1943)
- Қызыл Жұлдыз ордені
- III дәрежелі Даңқ одені
- Медалдары
- Отан ордені (2007)
- I-дәрежелі Даңқ ордені
- «Астанаға 10 жыл» медалі (2008)
Шығармалары
- «Илы атакуют» — Алматы: Қазақстан, 1966.
- «Пике в бессмертие» — Алматы: Жазушы, 2000. — ISBN 5-605-01716-0
- «305 рейдов» — Фрунзе, 1966.
Талғат Бигелдинов туралы шығармалар
- С.Морозов. «Дважды Герой Советского Союза Т.Я. Бегельдинов» (Москва, 1948)
- С.Бакбергенов. «Талғат» (1950)
- «Талғат Бегельдинов» (1965)
- «Отан үшін от кешкен» (1985)
- А.Сергеев. «Звездное небо Талгата» (1997)
- А.Н. Бедельбаев «Тринадцатый, на взлет» . – 1-2 т. Повесть о Бегельдинове Т.Я. ( 2004)
- К.Абенов. «Великая Отечественная война в моей жизни: 60 лет спустя» (2008)
- Б.Омарұлы. «Жүректiң көзi» (2011) қарақат
Талғат Бигелдинов туралы фильмдер
- — «Әуеге көтерілу» — РОО «Генералдар кеңесі».
Ескерткіштер
- 2021 жылдың 8 мамырында Нұр-Сұлтан қаласында батыр жауынгерге ескерткіш орнатылды.
- Талғат Бигелдиновтің бюсттері Ақтөбеде, Көкшетауда, Бішкекте және Мәскеудегі Ұлы Отан соғысына арналған Орталық мұражайында сақтаулы тұр.
Дереккөздер
- http://esquire.kz/2239-talgata_begeldinova
- http://www.enu.kz/ru/press-center/daidjest/35725/ Мұрағатталған 30 қаңтардың 2020 жылы.
- https://www.zakon.kz/4702701-shutka-chto-vse-kazakhi-prikhodjatsja.html
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
- Отанымыздың асқақ марапаттары Мұрағатталған 3 ақпанның 2013 жылы.
- http://www.nlrk.kz/page.php?page_id=57&lang=2&news_id=1650 Мұрағатталған 29 қарашаның 2014 жылы.
Сыртқы сілтеме
- www.warheroes.ru
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Talgat Zhakypbekuly Bigeldinov 5 tamyz 1922 Akmola oblysy Қorgalzhyn audany Majbalyk auyly 9 karasha 2014 Almaty Aviaciya general majory Kenes Odagynyn eki mәrte batyry Barys ordeninin iegeri Talgat Zhakypbekuly BigeldinovTugan kүni5 tamyz 1922 1922 08 05 Tugan zheriAkmola oblysy Қorgalzhyn audany Majbalyk Қazak ASSR RKFSRҚajtys bolgan kүni9 karasha 2014 2014 11 09 92 zhas Қajtys bolgan zheriAlmaty ҚazakstanMemleketҚazakstanӘsker tүriҚyzmet etken zhyldary1940 1956AtagyKSRO Әskeri Әue Kүshteri General majorӘskeri bolimi144 GvShAPShajkasyҰly Otan sogysyMarapattaryҚazakstan KSRO TMD Dank ordeni1941 1945 zhzh Ұly Otan sogysyndagy Zheniske 50 zhyl merejtojlyk medali Baska elder ӨmirbayanyArgyn tajpasy Қuandyk ruynyn Agys butagynan shykkan Aeroklubta tamasha tәzhiribeden otip ustazdarynyn on kozine tүsken talapty zhigit Talgatty 1940 zhyly Saratov әskeri aviaciya mektebine okuga zhiberedi Ondagy katan suryptaudan zhanarynyn oty bar zhigit aman esen otedi Saratovtagy ushkyshtar mektebin eki zhyl okyp serzhant shenimen bitirgen son Chkalovtagy bombalaushy ushkyshtar mektebin ayaktajdy Al kan majdanga attanar aldynda kalasynan IL 2 shturmovigimen ushudy үjrenip shygady Sol kүnnen bastap әskeriler arasynda ushkysh tank dep atalyp ketken Ilyushaga basy bүtin bauyr basyp 1942 zhyly majdanga attanady Osy ozi bir korgennen katty unatkan ushakpen kok zhүzinde 500 sagat bolady 305 ret әskeri shabuylga shygyp zhau uyasy Berlindi aluga birinshi bolyp katysady Fashister ozderine ayausyz olim ogyn sepken Talgat mingen ushakty Қara azhal dep atagan 23 zhasynda Kenes Odagynyn eki mәrte batyry atagyn ielenip sogysta nebir kozsiz erlik korsetken kyran kazak kan majdannan aman esen oralady Sogystan son әskeri әue akademiyasyn ayaktajdy Қazakstannyn әskeri әue kүshterinde tүrli baskaru kyzmetinde bolady 1956 zhyly densaulygyna bajlanysty demalyska shygady 1957 zhyldan 1970 zhylga dejin azamattyk aviaciyany baskaryp Almaty Akmola Arkalyk Қyzylorda Қaragandy Taraz syndy koptegen kalalarda aeroport salu isine olsheusiz үles kosady 1968 zhyly Mәskeu inzhenerlik kurylys institutyn bitirip memlekettik kurylys salasynda da kyzmet atkaryp әsirese Almatydagy nebir tamasha zәulim gimarattardyn boj koteruine atsalysady Қogamdyk kyzmetiKSRO Zhogargy Kenesinin үsh mәrte deputaty bolyp sajlanady Zhenistin 64 zhyldygy merekesinde Almaty MarapattaryKSRO Altyn Zhuldyz medali Kenes Odagynyn Batyrlary 4619 Altyn Zhuldyz medali Kenes Odagynyn Batyrlary 6554 Lenin ordeni Қyzyl Tu ordeni 2 mәrte 1943 1944 I shi dәrezheli Ұly Otan sogysy ordeni 2 mәrte 1944 1985 II shi dәrezheli Ұly Otan sogysy ordeni 1943 Қyzyl Zhuldyz ordeni III dәrezheli Dank odeni Medaldary Қazakstan Otan ordeni 2007 I dәrezheli Dank ordeni Astanaga 10 zhyl medali 2008 Shygarmalary Ily atakuyut Almaty Қazakstan 1966 Pike v bessmertie Almaty Zhazushy 2000 ISBN 5 605 01716 0 305 rejdov Frunze 1966 Talgat Bigeldinov turaly shygarmalar S Morozov Dvazhdy Geroj Sovetskogo Soyuza T Ya Begeldinov Moskva 1948 S Bakbergenov Talgat 1950 Talgat Begeldinov 1965 Otan үshin ot keshken 1985 A Sergeev Zvezdnoe nebo Talgata 1997 A N Bedelbaev Trinadcatyj na vzlet 1 2 t Povest o Begeldinove T Ya 2004 K Abenov Velikaya Otechestvennaya vojna v moej zhizni 60 let spustya 2008 B Omaruly Zhүrektin kozi 2011 karakatTalgat Bigeldinov turaly filmder Әuege koterilu ROO Generaldar kenesi Eskertkishter2021 zhyldyn 8 mamyrynda Nur Sultan kalasynda batyr zhauyngerge eskertkish ornatyldy Talgat Bigeldinovtin byustteri Aktobede Kokshetauda Bishkekte zhәne Mәskeudegi Ұly Otan sogysyna arnalgan Ortalyk murazhajynda saktauly tur Derekkozderhttp esquire kz 2239 talgata begeldinova http www enu kz ru press center daidjest 35725 Muragattalgan 30 kantardyn 2020 zhyly https www zakon kz 4702701 shutka chto vse kazakhi prikhodjatsja html Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 II tom Otanymyzdyn askak marapattary Muragattalgan 3 akpannyn 2013 zhyly http www nlrk kz page php page id 57 amp lang 2 amp news id 1650 Muragattalgan 29 karashanyn 2014 zhyly Syrtky siltemewww warheroes ru