Такса (нем. Dachshund) — аңшы ит тұқымы. Ол қысқа сирақтарымен және ұзын денесімен ерекшелінеді.
| |||
---|---|---|---|
Тазығыр (тақыржүнді) аласа такса | |||
Сипаттамалары | |||
Бойы | |||
Салмағы | шамамен 9 кг | ||
Шығу тегі | |||
Ел | Германия | ||
Жыл | XVI ғасыр | ||
классификациясы | |||
Тобы | 4 | ||
Секциясы | 1 | ||
Нөмірі | 148 | ||
Ортаққордағы санаты: Такса |
Таксалар алуан түрлі болып келеді: стандартты, кішкентай, ергежейлі. Ал бұлар болса өз ішінде тазғыр, қалыңжүнді және қаттыжүнді болып бөлінеді.
Таксалардың түстері әрқилы болуы мүмкін. Олардың арасындағы ең көп таралғандары қара-ала, қара, жирен, қоңыр-ала, мәрмәрлі (қара және кофелі мәрмәр) түстестері. Сондай-ақ жолбарыс тәрізді таксалар кездеседі.
Тұқым атауы
Немісше Dachshund сөзінің шығу тегі «борсық» (нем. Dachs) және «ит» (нем. Hund) сөздеріне байланысты. Таксалар борсық және басқа да індік жануарларды іздеу, қуалау әрі тығырыққа тіреу үшін қолданылған. Dachshund — неміс сөзі болғанына қарамастан Германияда бұл ит аты Dackel немесе Teckel атауымен алмастырылған.
Тарих
Такса — ін иттерінің ең ежелгі тұқымы. Бұл ит тұқымының шығу уақыты әлі де нақты белгісіз.
Кейбір теориаларға сәйкес, таксалар Ежелгі Мысырда пайда болған. Оған дәлел қысқасирақты аңшы иттердің ойылып қашалған кескіндердің табылуы.
Заманауи тұқымның қалыптасуы XVI ғасырда Оңтүстік Германия аумағында басталды. Такса жайлы алғаш тексерілген деректер (ол кезде «жорғалаушы борсық» (нем. Tachs Kriecher) және «борсық жауынгері» (нем. Tachs Krieger деп аталған) 1700 жылға дейін жазылған кітаптарда кездеседі. Оның ата-тегі аласа бойлы неміс тазы иті (нем. Bracke) болған. Такса олардан олжаны дауыспен аңдуды, өте жақсы сезімталдықты, шектен шықпайтын ызалылықты және аңшылық құмарлығын мирас еткен. Ал бұл тазы иттің кемшілігі болып келген ұзын дене мен қысқа сирақтардың бей пропорцианалды қатынасы індік иттердің арттықшылығына айналды. Иттің құнды қасиеттерін бағалаған неміс аңшылары белгілі ит тұрпатын будандастыра бастады. Бұндағы негізгі мақсат іннен інге емін-еркін ене алатын белгілі бір дене сипаттары бар ит үлгісін шығару еді. Аңшылық қымбат және беделді ермек еді. Ал такса күтімі көп қаражатты керек етпеді. Сол себептен де оны жұртшылықтың орта тап өкілдері - бюргерлер мен ұсақ шаруалар ұнатып қалды.
XVII ғасырларда иттің екі түрі айтылған: жерасты аңшылығы үшін қисықсирақты иттер және қылшық жүнді аласа жаяу тазылар.
Уақыт өткен сайын немістер таксаға қатты үйрене бастайды. Олар иттің жігерлігін, аңшылық ынтасын, зейінділігін, адалдығын, сенімділігін және ақыл-ойын бағалайды.
XVIII ғасырдың соңына қарай такса өзінің қазіргі келбетін (аласа бойлы, ұзын денелі және қисайынқы аяқтарын) иелене бастайды. Такса санының күрт көбеюуіне байланысты оларды шет елдерге шығара бастады. Ал Германияның өзінде ит көшеттігі желісі ашылды. Олардың иелері иттерді өз ұнағаны бойынша бақты. Бірақ уақыт өте келе иттерді сәндік және жұмыс үлгілеріне бөлу басталады. Әрине, тұқым стандартын анықтау қажеттілігі пайда болады. Таска үшін өзгерісті кезең 1870 жыл - стандартты қабылдау жылы болды. Тұқымдағы аңшылық ресурстары өте кең болды: XIX ғ. таксалар тұяқты аңның қорған аулауына қатысты, Судан айырды, чутье оларға тірі ірі қанатты жабайы құстарды және кез келген ауланған құстарды анықтауға мүмкіндік берді. Күздегі жыланмен бірге жүру қабілеті мен ұстауы тұқымдық белгі болды.
Қазіргі кездегі халықпен мақұлданған «такса» тұқымының стандарты .
Сипаттамасы
Мықты, шомбал қаңқалы ит, жерде берік тұрады, созылған ұзын тұмсықты, құлақтары ұзын, жұмсақ, соңы жиырылған. Арқасы бұлшық етті, қатты, кеудесі көлемді, терең. Құйрығының бастауы берік, қалың, төмен қойылған, әдетте арқа сызығынан сәл төмен тұрады, ашуланғанда үстіге тікірейіп тұрады. Аяқтары қысқа, жуан, бедерлі бұлшық етпен (әсіресе алдыңғылары). Алдынғы сирақтары артқысына қарағанда жалпағырақ әрі үлкенірек. Емін-еркін, адымды жүреді.
- Стандарттылары — шамамен 9 кг — ең көп таралған түрі.
- Кішкентайлары — төс қуысының құшағы 30-дан 35 см-ге дейін, ересек иттің массасы — 4-тен 5,5 кг-ға дейін.
- Ергежейлілері — төс қуысының құшағы 30 см-ге дейін, ересек иттің массасы — 3,5 кг-ға дейін.
Мінез-құлқы
Табиғаты бойынша жылы шырайлы, белсенді, жүгерлі, намысшыл әрі байсалды темпераментті. Құмар, тұтқыр, әуесқой, қызыққұмар және өте сезімтал қажымас аңшы ит.
Такса келесі жануарларды аулауға жарамды: борсық, түлкі, жанат, егер керек болса судағы үйректі де алып шыға алады, із бойынша аңдиды. Қабан немесе аюдың келе жатқанын иесіне бірден ескертеді.
Заманауи классификация
FCI классификациясына сәйкес таксалар жүндік сипаттамалары бойынша 3 түрге бөлінеді:
- тазығыр (тақыржүнді)
- қалыңжүнді
- қаттыжүнді.
Сондай-ақ өлшем сипаттамалары бойынша да үш түрге бөлінеді:
- стандартты таксалар — 35 см-ден
- кішкентай таксалар — 30—35 см
- ергежейлі таксалар — 30 см-ге дейін
Осылайша таксаның 9 түрі мәлім.
Қызықты деректер
Германияның нышаны
Өзінің еуропа бойынша кең таралғанына қарамастан ол Германияның дәстүрлі нышаны ретінде қарастырылып келді. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Вильгельм II нің сүйікті жануарлары болған таксалар қиындыққа душар болды. Кейбір деректерге қарағанда Ұлыбритания және АҚШ көшелерінде адамдар таксаларды тас атып қуған. Американдықтар бұл иттерді «бостандық күшіктері» деп мазақтады, ал суретші-карикатурашылар такса суреттерін Германияның рөлі ретінде пайдаланды. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде такса саны күрт азайды, әйткенмен соғыс біте салысымен қайтадан көбейді. Неміс генерал-фельдмаршалы Эрвин Роммель таксаларды өз жанындай сүйетіні белгілі.
Вальди (нем. Waldi) есімді такса 1972 жылғы жазғы Олимпиада ойындарының ресми түрдегі нышаны болды.
Такса және спорт
Кейбір такса иелері (әсіресе АҚШ-та) өз иттерін арнайы жүгіру жарыстарына қатысу үшін жаттықтырады, мысалы Wiener Nationals (курсинг). Бұл жарыстар халықтың осы ит тұқымына деген қызығушылығын арттыруына қарамастан такса иттерін бағатын ассоциациялар бұған қарсы шығады. Себебі ит қаңқасын жарақаттап алу тәуекелділігі өте үлкен.
Әйгілі таксалар
- Вадль (нем. Wadl) және Хексль (нем. Hexl) - Вильгельм II нің екі сүйікті қаттыжүнді таксалары.
- Гренуй (фр. Grenouille) — Наполеонның қалыңжүнді таксасы. Жас императордың суреттерінде жиі кездеседі.
Таксалар Наполеонға бүкіл ғұмыры бойы серіктес болған. Олардың арасындағы ең әйгілісі Фоссетта (фр. Faussete) есімді жирен такса. Императордың таксаларға деген ықыласы соншалық, оларды ешқашан да өзімен бірге соғысқа алып жүрмеген. Өйткені олар жаудың қолына түсіп қала алады деп қорықты.
- Райан (ағылш. Ryan) — генерал Паттонның қаттыжүнді таксасы.
- Ламп (ағылш. Lump) — Пабло Пикассоның таксасы, оның көптеген жұмыстарына шабыт болған.
- Бром Исаич және Хина Марковна — Антон Павлович Чеховтың таксалары.
Такса тұқымды иттер жайлы фильмдер
Дереккөздер
- Стандарт № 148 13.03.2001 Мұрағатталған 7 шілденің 2007 жылы., (ағыл.)
- Der vollkommene teutsche Jäger (The Complete German Hunter), Johann Friedrich von Flemming, 1719-1724, Leipzig.
- Дакшунд - сипаттамасы, тұқымы мен сипаттамасы. Мұрағатталған 19 тамыздың 2019 жылы.
- № 148 тұқым стандарты 13.03.2001 жылғы ағылшыншадан Э. Романенковамен аударылған(қолжетпейтін сілтеме)
- Whelliston, Kyle Meet the Mascots: Waldi (Munich 1972). Swifter Higher (8 шілде 2008). Тексерілді, 7 қаңтар 2010.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Taksa nem Dachshund anshy it tukymy Ol kyska siraktarymen zhәne uzyn denesimen erekshelinedi TaksaTazygyr takyrzhүndi alasa taksaSipattamalaryBojySalmagy shamamen 9 kgShygu tegiEl GermaniyaZhyl XVI gasyrklassifikaciyasyToby 4Sekciyasy 1Nomiri 148Ortakkordagy sanaty Taksa Taksalar aluan tүrli bolyp keledi standartty kishkentaj ergezhejli Al bular bolsa oz ishinde tazgyr kalynzhүndi zhәne kattyzhүndi bolyp bolinedi Taksalardyn tүsteri әrkily boluy mүmkin Olardyn arasyndagy en kop taralgandary kara ala kara zhiren konyr ala mәrmәrli kara zhәne kofeli mәrmәr tүstesteri Sondaj ak zholbarys tәrizdi taksalar kezdesedi Tukym atauyNemisshe Dachshund sozinin shygu tegi borsyk nem Dachs zhәne it nem Hund sozderine bajlanysty Taksalar borsyk zhәne baska da indik zhanuarlardy izdeu kualau әri tygyrykka tireu үshin koldanylgan Dachshund nemis sozi bolganyna karamastan Germaniyada bul it aty Dackel nemese Teckel atauymen almastyrylgan TarihTaksa Taksa in itterinin en ezhelgi tukymy Bul it tukymynyn shygu uakyty әli de nakty belgisiz Kejbir teorialarga sәjkes taksalar Ezhelgi Mysyrda pajda bolgan Ogan dәlel kyskasirakty anshy itterdin ojylyp kashalgan keskinderdin tabyluy Zamanaui tukymnyn kalyptasuy XVI gasyrda Ontүstik Germaniya aumagynda bastaldy Taksa zhajly algash tekserilgen derekter ol kezde zhorgalaushy borsyk nem Tachs Kriecher zhәne borsyk zhauyngeri nem Tachs Krieger dep atalgan 1700 zhylga dejin zhazylgan kitaptarda kezdesedi Onyn ata tegi alasa bojly nemis tazy iti nem Bracke bolgan Taksa olardan olzhany dauyspen andudy ote zhaksy sezimtaldykty shekten shykpajtyn yzalylykty zhәne anshylyk kumarlygyn miras etken Al bul tazy ittin kemshiligi bolyp kelgen uzyn dene men kyska siraktardyn bej proporcianaldy katynasy indik itterdin arttykshylygyna ajnaldy Ittin kundy kasietterin bagalagan nemis anshylary belgili it turpatyn budandastyra bastady Bundagy negizgi maksat innen inge emin erkin ene alatyn belgili bir dene sipattary bar it үlgisin shygaru edi Anshylyk kymbat zhәne bedeldi ermek edi Al taksa kүtimi kop karazhatty kerek etpedi Sol sebepten de ony zhurtshylyktyn orta tap okilderi byurgerler men usak sharualar unatyp kaldy XVII gasyrlarda ittin eki tүri ajtylgan zherasty anshylygy үshin kisyksirakty itter zhәne kylshyk zhүndi alasa zhayau tazylar Uakyt otken sajyn nemister taksaga katty үjrene bastajdy Olar ittin zhigerligin anshylyk yntasyn zejindiligin adaldygyn senimdiligin zhәne akyl ojyn bagalajdy XVIII gasyrdyn sonyna karaj taksa ozinin kazirgi kelbetin alasa bojly uzyn deneli zhәne kisajynky ayaktaryn ielene bastajdy Taksa sanynyn kүrt kobeyuuine bajlanysty olardy shet elderge shygara bastady Al Germaniyanyn ozinde it koshettigi zhelisi ashyldy Olardyn ieleri itterdi oz unagany bojynsha bakty Birak uakyt ote kele itterdi sәndik zhәne zhumys үlgilerine bolu bastalady Әrine tukym standartyn anyktau kazhettiligi pajda bolady Taska үshin ozgeristi kezen 1870 zhyl standartty kabyldau zhyly boldy Tukymdagy anshylyk resurstary ote ken boldy XIX g taksalar tuyakty annyn korgan aulauyna katysty Sudan ajyrdy chute olarga tiri iri kanatty zhabajy kustardy zhәne kez kelgen aulangan kustardy anyktauga mүmkindik berdi Kүzdegi zhylanmen birge zhүru kabileti men ustauy tukymdyk belgi boldy Қazirgi kezdegi halykpen makuldangan taksa tukymynyn standarty SipattamasyStandartty tazygyr taksa Mykty shombal kankaly it zherde berik turady sozylgan uzyn tumsykty kulaktary uzyn zhumsak sony zhiyrylgan Arkasy bulshyk etti katty keudesi kolemdi teren Қujrygynyn bastauy berik kalyn tomen kojylgan әdette arka syzygynan sәl tomen turady ashulanganda үstige tikirejip turady Ayaktary kyska zhuan bederli bulshyk etpen әsirese aldyngylary Aldyngy siraktary artkysyna karaganda zhalpagyrak әri үlkenirek Emin erkin adymdy zhүredi Standarttylary shamamen 9 kg en kop taralgan tүri Kishkentajlary tos kuysynyn kushagy 30 dan 35 sm ge dejin eresek ittin massasy 4 ten 5 5 kg ga dejin Ergezhejlileri tos kuysynyn kushagy 30 sm ge dejin eresek ittin massasy 3 5 kg ga dejin Minez kulkyTabigaty bojynsha zhyly shyrajly belsendi zhүgerli namysshyl әri bajsaldy temperamentti Қumar tutkyr әueskoj kyzykkumar zhәne ote sezimtal kazhymas anshy it Taksa kelesi zhanuarlardy aulauga zharamdy borsyk tүlki zhanat eger kerek bolsa sudagy үjrekti de alyp shyga alady iz bojynsha andidy Қaban nemese ayudyn kele zhatkanyn iesine birden eskertedi Zamanaui klassifikaciyaҚalynzhүndi standartty taksaҚattyzhүndi standartty taksa FCI klassifikaciyasyna sәjkes taksalar zhүndik sipattamalary bojynsha 3 tүrge bolinedi tazygyr takyrzhүndi kalynzhүndi kattyzhүndi Sondaj ak olshem sipattamalary bojynsha da үsh tүrge bolinedi standartty taksalar 35 sm den kishkentaj taksalar 30 35 sm ergezhejli taksalar 30 sm ge dejin Osylajsha taksanyn 9 tүri mәlim Қyzykty derekterGermaniyanyn nyshany Adolf Eberle Anshy zhәne kyzben turgan taksa үrim butagy Өzinin europa bojynsha ken taralganyna karamastan ol Germaniyanyn dәstүrli nyshany retinde karastyrylyp keldi Birinshi dүniezhүzilik sogys kezinde Vilgelm II nin sүjikti zhanuarlary bolgan taksalar kiyndykka dushar boldy Kejbir derekterge karaganda Ұlybritaniya zhәne AҚSh koshelerinde adamdar taksalardy tas atyp kugan Amerikandyktar bul itterdi bostandyk kүshikteri dep mazaktady al suretshi karikaturashylar taksa suretterin Germaniyanyn roli retinde pajdalandy Ekinshi dүniezhүzilik sogys kezinde taksa sany kүrt azajdy әjtkenmen sogys bite salysymen kajtadan kobejdi Nemis general feldmarshaly Ervin Rommel taksalardy oz zhanyndaj sүjetini belgili Valdi nem Waldi esimdi taksa 1972 zhylgy zhazgy Olimpiada ojyndarynyn resmi tүrdegi nyshany boldy Taksa zhәne sport Zhүgirip bara zhatkan bujrazhүndi taksa Kejbir taksa ieleri әsirese AҚSh ta oz itterin arnajy zhүgiru zharystaryna katysu үshin zhattyktyrady mysaly Wiener Nationals kursing Bul zharystar halyktyn osy it tukymyna degen kyzygushylygyn arttyruyna karamastan taksa itterin bagatyn associaciyalar bugan karsy shygady Sebebi it kankasyn zharakattap alu tәuekeldiligi ote үlken Әjgili taksalarVadl nem Wadl zhәne Heksl nem Hexl Vilgelm II nin eki sүjikti kattyzhүndi taksalary Grenuj fr Grenouille Napoleonnyn kalynzhүndi taksasy Zhas imperatordyn suretterinde zhii kezdesedi Taksalar Napoleonga bүkil gumyry bojy seriktes bolgan Olardyn arasyndagy en әjgilisi Fossetta fr Faussete esimdi zhiren taksa Imperatordyn taksalarga degen ykylasy sonshalyk olardy eshkashan da ozimen birge sogyska alyp zhүrmegen Өjtkeni olar zhaudyn kolyna tүsip kala alady dep korykty Rajan agylsh Ryan general Pattonnyn kattyzhүndi taksasy Lamp agylsh Lump Pablo Pikassonyn taksasy onyn koptegen zhumystaryna shabyt bolgan Brom Isaich zhәne Hina Markovna Anton Pavlovich Chehovtyn taksalary Taksa tukymdy itter zhajly filmder Gadkaya taksa fillmi AҚSh 1966 4 taksista i sobaka filmi Resej 2004 4 taksista i sobaka 2 filmi Resej 2006 DerekkozderStandart 148 13 03 2001 Muragattalgan 7 shildenin 2007 zhyly agyl Der vollkommene teutsche Jager The Complete German Hunter Johann Friedrich von Flemming 1719 1724 Leipzig Dakshund sipattamasy tukymy men sipattamasy Muragattalgan 19 tamyzdyn 2019 zhyly 148 tukym standarty 13 03 2001 zhylgy agylshynshadan E Romanenkovamen audarylgan kolzhetpejtin silteme Whelliston Kyle Meet the Mascots Waldi Munich 1972 Swifter Higher 8 shilde 2008 Tekserildi 7 kantar 2010