Слюдалар қабатталған құрылымды алюмосиликаттардан тұратын минералдар тобы Жалпы химиялық формуласы R1R2 3 AlSі3O10 OH F

Слюдалар — қабатталған құрылымды алюмосиликаттардан тұратын минералдар тобы.

Жалпы химиялық формуласы: R₁R₂–3[AlSі₃O₁₀](OH,F)₂, мұндағы R₁=K, Na; R₂⁻³=Al, Mg, Fe, Lі.
Слюдаларға кең тараған изовалентті және гетеровалентті изоморфтық алмасулар тән.
Слюдалар оң таңбалы иондардың сипаты бойынша өзіндік слюдаларға (K, Na иондары) және морт (Ca ионы) және гидрослюдаларға бөлінеді.
Өзіндік слюдаларға құрамы өзгермелі минералдар кіреді. Мыcалы, , флогопит, мусковит, полилитионит, тайниолит, парагонит, тағы басқа.
Бұлардан басқа аралық құрамды минералдар: биотит, , лепидолит, циннвальдит, протолитионит кіреді.
Морт слюдаларға жататын минералдар: , ксантофиллит, битиит.
Кейде слюдалар “слюда заңы” бойынша қосақталып немесе эндогендік жағдайларда жаралады.
Слюдалардың құрылымында үш қабатты октаэдрлік торлардан (иондар мен кремний-оттекті) түзілген пакеттер болады.
Слюдаларға тән ерекшелік — құрамында әр түрлі температураға байланысты бөлінетін судың болуы.
Моноклиндік сингонияда кристалданады. Жақсы қалыптасқан кристалдары жақтарға және псевдогексагонды кейіпке ие болады. Тақталы, кестелі, қабыршақты агрегаттар түзеді.
Құрылымы қабатты болғандықтан слюдалар беріктілік, майысқақтық, серпімділік қасиеттері сақталынып қалатын жұқа жапырақшаларға ажырайды.
Минералдардың жіктілігі аса жетік, қаттылығы 2,5, маргаритте 4,5, гидрослюдаларда 2-ге дейін.
Тығыздығы гидрослюдаларда 2,3 г/см³, мусковит пен лепидолитте 2,8 — 2,9 г/см³, ал флогопит пен биотитте 3,0 — 3,3 г/см³.
Түсі химиялық құрамына байланысты: мусковит пен флогопит түссіз, жұқа пластинкасы мөлдір; Fe²⁺, Fe³⁺, Mn²⁺, Cr²⁺ (фуксит), тағы басқа болуына қарай, қоңыр, қызғылт (күлгіндеу), жасыл болып келеді.
- Темірлі слюдалардың түсі қоңыр, қошқыл-жасыл және темір иондарының мөлшеріне қарай қара болуы мүмкін.
- Темірі аз слюдалар үйкеліске, отқа, химиялық заттар әсеріне төзімді. Оларға электроқшаулағыш, механикалық иілгіштік, серпімділік, тағы басқа қасиеттер тән.
Слюдалар маңызды тау жыныстарын түзуші минералдар болып саналады.
Слюдалардың өндіріс үшін маңыздылары: мусковит, флогопит, вермикулит, глауконит және литий кентастары ретінде литийлі слюдалар
Мусковит кен орындары гранитті пегматит, грейзен, слюдалы тақтатастарға, ал флогопит кендері сілтілі және ультранегізді тау жыныстарына ұштастырылған.
Парақталған слюдалар оқшаулағыш материал, терезе жасауда, тағы басқа қолданылады.
Слюдалардың қабыршақтарынан, өндіріс қалдықтары мен кеніш ұнтағынан (скрап) слюдонит пен слюдопласт дайындалады.
Уатылған, майдаланған слюдаларды рубероид, тұсқағаз, пергамин өндіруде және микалекс даярлауда пайдаланады.

Кенорындары

Солтүстік Қазақстанда қоры (450 мың тонна) есептелген. Бұл кенорынның кенінде вермикулиттен басқа гидрослюда бар (1,7 млн. тонна). Қазақстанның оңтүстігіндегі құлан (Қаратауда) мен Иірсу кенорындары өнеркәсіптік қызығушылық туындатады. құлан кенорнындағы вермикулиттің есептелген баланстық қоры - 168 мың тонна, гидробиотит пен гидролюда - 1 млн. тонна. Иірсу кенорнының алдын ала бағаланган ресурсы 1,2-1,5 млн. тонна. құлан кенорнының солтүстік-батысында ұсақ Жыланды кенорны бар (қоры 100 мың тонна). Қаратау вермикулитінің болжамдық ресурсы 5-6 млн. тонна. Өнеркәсіптік түрғыдан Қубасадыр (Есіл маңы) мен Неожиданное (Сарысу-Теңіз) кенорындары қызығушылық туындатуы мүмкін. Олардағы вермикулиттің болжамдық қоры тиісінше 3-4 және 2 млн. тонна. Екі кенорын да багалау және барлау жүмыстарын қажет етеді. Орталық және Солтүстік Қазақстан ның перспективасы 10 млн. тоннадан аз емес деп бағаланады. Жалпы алғанда, Қазақстан бойынша вермикулиттің қоры қажетті көлемде жоғары жылу- және дыбысоқшаулауыш қасиеттері бар материалдар алу үшін жеткілікті. ұсақ қабыршақты слюда-мусковиттің ең белгілісі - Солтүстік Қазақстандағы . Кенорынның өлшемі орташа. Өнеркәсіптік категориялар бойынша Қоры 19,7 млн. т. Шикізат өнеркәсіпте әр түрлі заттардың бетін жабатын оқшаулауыш материал өндірісі талаптарына сай келеді. Оңтүстік Қазақстанда алдын ала зерттелген Қайыңды Кенорны ұсақ қабыршақты мусковиттен тұрады, ол ұсатылған слюда өндірісіне жарамды. Бұл кенорындағы мусковиттің Қоры 600 мың тонна. Шығыс Мұғалжар антиклинорында көптеген слюдалы пегматит желілері байңалған, олардан мусковит өндіру мүмкіндігі мол. Слюда-мусковитті Қалбаның сирек металл кенорындарынан ілеспе түрінде өндіру айтарлықтай резерв бола алады. Бұл кенорындардың Қоры, мың тонна: Ахметкино - шамамен 150, Бакенді - 300, Юбилейное - 100, Қалайытапнан - 220, Жоғарғы Баймырза - 160, т.б.

Дереккөздер

Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология— Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2
Қазақ Энциклопедиясы, 7 том
Пайдалы қазбалар. Оқулық. - Астана: Фолиант, 2008. - 440 б. ISBN 9965-35-411-1
Геологический словарь, т. 2, М., 1978.

[1] Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология— Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2

[2] Қазақ Энциклопедиясы, 7 том

[3] Пайдалы қазбалар. Оқулық. - Астана: Фолиант, 2008. - 440 б. ISBN 9965-35-411-1

[4] Геологический словарь, т. 2, М., 1978.