Сигрид Унсет

Сигрид Унсет (норв. Sigrid Undset; 20 мамыр 1882 жыл, Калундборг, Дания - 1949 жылғы 10 маусым, Лиллехаммер, Норвегия) — норвег жазушысы, 1928 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты. Венерадағы Unset кратері оның құрметіне аталған.

Сигрид Унсет
Sigrid Undset
Норвег жазушысы Сигрид Унсет
Туған күні	20 мамыр 1882 (1882-05-20)
Туған жері	алуннборг, Дания
Қайтыс болған күні	9 маусым 1949 (1949-06-09) (67 жас)
Қайтыс болған жері	Лиллехаммер, Норвегия
Азаматтығы	Норвегия Норвегия
Мансабы	прозаик
Шығармашылық жылдары	1907-1939
Бағыты	реализм
Жанры	тарихи роман
Марапаттары	Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы (1928)

Өмірбаяны

Жастық және алғашқы әдеби шығармашылық жолы

Сигрид Ундсет Зеландия аралында Данияның қаласында дүниеге келген. Оның әкесі, әйгілі археолог Ингвалл Унсет, Норвегияның темір дәуіріндегі ең ірі маманы және дарынды жазушысы норвегиялық, ал анасы Шарлотта Гют-Унсет дат болды. Екі жылдан кейін отбасы Норвегияға көшті. Сол жерде, Кристианияда (қазіргі Осло ) Сигридтің балалық және жастық шағы өтті. Ол өзін норвегиялық деп санады, қыз бала кезінен норвегиялық ертегілерге, аңыздарға деген сүйіспеншілікпен тәрбиеленді, оның тәрбиесінде әкесі үлкен рөл атқарды. Сигрид Тарих мұражайында әкесіне баратын, жәдігерлермен танысатын. Жазушы балалық шағының бақытты жылдарын кейін «Он бір жас» (1934) өмірбаяндық романында суреттейді. 1893 жылы ауыр науқастан кейін Ингвалл Унсет қайтыс болды. Бұл оқиға отбасының өмірін түбегейлі өзгертті. Үш баласы бар жесір әйел аз ғана зейнетақымен күн көруге мәжбүр болды.

Сигрид Унсет жас кезінде

Сигрид өнерді, әдебиетті оқуды армандады, суретші болғысы келді және қолында қарындашпен Христианияның ежелгі көшелерін жиі кезіп жүрді. Бұл жылдардың эскиздері мен нобайлары сақталған. Алайда қызға хатшылар дайындалатын Коммерциялық мектепке түсуге тура келді. 10 жылдан астам (1898-1908) ол «Жалпыға ортақ электр компаниясының» Осло бөлімшесінде кеңсе қызметкері болып қызмет етті, ол өзінің шығармашылық табиғатына өте жат мәселемен айналысуға мәжбүр болды. Сигрид өз жұмысын ұнатпады және үмітсіздікке ұшырамау үшін ол өлең жазды, норвегиялық орта ғасырлар тарихынан романның жоспарын ойластырды. Анасы Сигридті қолдады, ол көргенінің бәрін шындықпен жазуға кеңес берді.

Унсеттің алғашқы кітаптары қызметтегі және отбасылық өмірдегі әйелдің күнделікті өмірін жеткілікті дәл бейнелеуімен ерекшеленді. Атап айтқанда, Унсет алғашқы даңқ әкелген «Фру Марта Оули» романы (1907) және «Бақытты жас» (1908) әңгімелер кітабы.

Алғашқы кітаптардың сәтті шыққаннан кейін Унсет 1909 жылы қызықсыз қызметтен кетуге мүмкіндік беретін мемлекеттік стипендияға ие болды. Сол жылы Унсеттің «Ескі және қанды күндерден» атты алғашқы тарихи романы - «Вигдис пен Вига-Льота туралы дастаны» (1909) пайда болды, онда жазушы 1000 жылдардағы ортағасырлық өмірді тарихи түрде дәл сипаттайды. Жалпы, бұл кітап жазушы қиялының жемісі, тек көне дастанға еліктеп, әсіресе, махаббат-жек көру тақырыбын өрбітуде.

1910 жылы Унсет Римге барады. Қайта оралған ол «Жастар» (1910) өлеңдер жинағын және «Дженни» романын (1911) басып шығарады, бұл үлкен табысқа ие болып, оқырман қауымның ерекше назарын аударды. Романдағы жыныстық қатынастың батыл және шынайы суреттелуі бітпейтін пікірталастың тақырыбы болды. Роман үлкен шынайы махаббатты іздеп мазасызданған әйелдің (суретші Йенни) тағдырын көрсетеді.

1912 жылы Унсет суретші Андерс Сварстадқа үйленді. Оның отбасы тез өсіп келеді. 1913 жылы ұлы Андерс Кастус, кейінірек ұлы Ханс Бенедикт және қызы Марен Шарлотта пайда болды. Бірақ жазушы жемісті жұмысын жалғастыруда. 1913 жылы әйел жанының күрделі өмірін, романтикалық армандардың күнделікті өмір прозасымен соқтығысуы туралы баяндайтын «Мүліктен айырылғандар» әңгімелер жинағы, 1914 жылы «Көктем» атты үлкен романы жарық көрді. «Тролль айнасының сынықтары» (1917), «Ақылды қыздар» (1918) әңгімелер жинақтары мен «Көктем бұлттары» (1921) өлеңдер жинағы да дәл осы сарында жазылған.

:Жұмысының ерте кезеңіндегі Унсеттің кейіпкерлерінің шеңбері - шағын, көзге түспейтін, қарапайым, «құр қалған» қалалық жұмысшы әйелдер мен жұмысшылар: кеңсе қызметкерлері (олардың өмірін Унсет жақсы білетін), модисткалар, орташа қалалық жартылай интеллигенция.

Шығармашылық табыстың шыңы

Бьоркебектегі Сигрид Унсет

1919 жылы Унсет және оның отбасы Христианиядан солтүстікке қарай 130 км жерде орналасқан Лиллехаммерге қоныстанды. Бьоркебектің үй-жайында (Bjerkebæk - «Қайың ағыны») жазушының өмірі мен шығармашылығындағы жаңа, ең жемісті кезең басталады. Ол норвегиялық орта ғасырлар тарихынан роман жазу туралы көптен бергі арманына оралады, бірақ сонымен бірге онда ерекше әйелдің тағдырын, оның эмансипация және жеке бақыт үшін күресін шынайы бейнелейді. Унсет мұндай кейіпкерді сол уақыттан емес, ортағасырлық Норвегиядан табады. Міне, Унсеттің орталық шығармасы – «Тәж» (1920), «Ханым» (1921) және «Крест» (1922) үш романынан тұратын «Кристин Лавранс қызы» тарихи трилогиясы осылай туындайды.

1310-1349 жылдар аралығындағы норвегиялықтардың өмірі мен тұрмысын ұқыпты тарихи дәл бейнелей отырып, жазушы психологиялық-философиялық драма жасай алды, оның ортасында басты кейіпкер Кристиннің тағдыры тұр. Ол романда жеке тұлғалық принциптің иесі ретінде әрекет етеді, ол қауымның, рудың талаптарына, өзінің жеке сезіміне қарсы қояды. Қоғамның негізіне қайшы, өз армандарын жүзеге асыруға қол жеткізген Кристин еркіндіктің екінші жағына - қабылданған шешімдер үшін жауапкершілікке тап болады. Трилогияның аяғында кейіпкер бақыт пен тыныштықты жанқиярлықтан табады.

Бұл трилогия хронологиялық жағынан да, тақырыптық жағынан да Улав Аудун ұлы Хествикендік (1925) және Улав Аудунның ұлы және оның балалары (1927) дилогиясымен қосылады. Дилогияның басты кейіпкері Улав, Кристин сияқты, өзін-өзі қамтамасыз ететін, ортағасырлық ортада бірге өмір сүруге мәжбүр, көбінесе отбасының әдет-ғұрпын ұстанудан бас тартады (атап айтқанда, ол өзін алдаған қалыңдықты кешіреді) және оның күндерінің соңына дейін ол бұл индивидуалистік қабылданғаннан шешім үшін төлеуге мәжбүр.

ХХ ғасыр оқырмандарына жақын психологиялық-философиялық мәселелерді көтерген, сонымен бірге тарихи ортағасырлық астарлы көріністі тамаша суреттеген Унсеттің тарихи романдарын сыншылар мен жұртшылық қызу қабылдады.

1928 жылы Ундсет «Норвегиялық орта ғасырларды тамаша суреттегені үшін» әдебиет бойынша Нобель сыйлығына ие болды .

Унсет Нобель сыйлығының лауреаты ретінде алған қаржы ресурстарын қайырымдылық мақсаттарға жұмсады (дарынды балаларға арналған шәкіртақы – 80 мың крон; Норвегияда кедей католик отбасыларының балалары үшін мектептер құру – 60 мың крон; жас норвег жазушыларын қолдау – 60 мың крон) .

Өмір мен шығармашылықтың кеш кезеңі

Сигрид Унсет. Карл Ван Вехтеннің фотосуреті, 1927 ж

1928 жылдан кейін Унсет «Гимнадемия» (1929) және «Күймесгүл» (1930) романдарындағы заманауи тақырыпқа оралды, некелік өмір туралы «Ида Элизабет» (1932) және «Адал әйел» (1936) романдарын жазды, бірақ олар, XVIII ғасырдағы Норвегия тарихынан «Мадам Дортея» романы (1939) сияқты үлкен жетістік әкелмейді.

1930 жылдары Унсет қоғамдық және журналистік қызметпен, діни мәселелер бойынша полемикамен айналысты. Ол католицизмді қабылдады және оның апологеттарының бірі болды. Сонымен қатар, Унсет балалар қуыршақ театры мен өзі аударған көне норвег дастандарына қызығушылық танытты. 1935 жылы Ундсет Норвегия Жазушылар Одағын басқарды. Ол фашистік және нацистік режимдерге белсенді түрде қарсы тұрды және 1935 жылы нацистік концлагерь тұтқыны, публицист Карл фон Осьецкиге Нобель бейбітшілік сыйлығын беру науқанын басқарады.

Лиллехаммердегі Бьоркебек үйі. Бүгінгі мұражай

1934 жылы Ундсет көркем естелік болып табылатын «Он бір жаста» жаңа романын жариялады. Роман қыздың өмірі мен басынан кешкендерін суреттейді. Сыншылар Ундсетті норвег әдеби тілінің («риксмола») одан әрі дамытудағы бірқатар еңбегі үшін мойындайды.

Кеңес-фин соғысы басталғаннан кейін (1939-1940) Унсет өзінің Нобель медалін 25 000 кронға сатып, барлық түскен ақшаны фин балаларына көмек ретінде берді. Ол сондай-ақ үш финдік босқын баланы өз үйінде асырап алды .

1940 жылы сәуірде фашистер Норвегияны басып алды. Олардан қашып, Унсет шаңғымен бейтарап Швецияға барады, ол жерде үлкен ұлы немістермен шайқаста қаза тапқанын біледі. Ұлы Ганс Бенедиктпен (қызы ауыр аурудан бұрын қайтыс болды, Сигрид 1925 жылы күйеуімен ажырасқан) жазушы КСРО және Жапония аумағы арқылы АҚШ -қа қоныс аударады.

Мұнда ол фашизмге қарсы күреске шақыратын «Болашаққа оралу» (1942) және «Бақытты күндер» (1942) - мемуарлық сипаттағы романдарды жазады. «Болашаққа оралу» романында КСРО-ны Унсеттің өз көзімен сипаттауын, ең алдымен Мәскеу мен Владивостокты көргені мазмұндалады.

1945 жылы Унсет отанына оралды. Ол өмірінің соңғы жылдарын өзі жерленген Лиллехаммерде өткізді.

Шығармалары

• Fru Marta Oulie (1907).
• «Вигдис пен Вига Льот туралы дастаны» (Fortællingen om Viga-Ljot og Vigdis, 1909).
• Таңда (I grålysningen, 1911; 1968 ж. жарияланған).
• Дженни (Jenny, 1911).
• Көктем (Vaaren, 1914 ж.).
• Кристин, Лавранстың қызы (Kristin Lavransdatter, 1920-22): Тәж (Kransen, 1920); Ханым (Husfrue, 1921); Крест (Korset, 1922).
• Улав, Хествикендік Аудунның ұлы (Olav Audunssøn i Hestviken, 1925).
• Улав, Аудунның ұлы және оның балалары (Olav Audunssøn og hans barn, 1927).
• Гимнадения (Gymnadenia, 1929).
• Күйіткүл (Den brændende busk, 1930).
• Ида Элизабет (Ida Elisabeth, 1932).
• Он бір жаста (Elleve aar, 1934).
• Адал әйел (Den trofaste hustru, 1936).
• Дорте ханым (Madame Dorthea, 1939).
• Болашаққа оралу (Tilbake til fremtiden, 1942, 1945 ж. жарияланған).
• Бақытты күндер (Lykkelige dager, 1942, 1947 ж. басылым).
• Сигурд және оның батыл достары. (Sigurd og hans tapre venner, 1943, 1955 жылы жарияланған).
• Он екі жыл (Tolv år, аяқталмаған, 1998).

Новелла жинақтары

• Бақытты жас (Den lykkelige alder, 1908).
• Құр қалғандар (Fattige skjebner, 1912).
• Ақылды қыздар (De kloge jomfruer, 1918).
• Тролль айнасының сынықтары (Splinten av troldspeilet, 1917).
• Жер бетіндегі бейбітшілік (Fred på jorden, 1992).

Эсселер мен мәдени-тарихи шығармалар

• Король Артур және дөңгелек үстел рыцарлары туралы ертегілер (Fortællinger om kong Artur og ridderne av det runde bord, 1915).
• Үш апалы-сіңлілі (Tre søstre, 1917)
• Он екі тармақ (Et kvindesynspunkt, 1919).
• Әулие Халвардтың өмірі, өлімі және ғажайыптары (Sankt Halvards liv, død og jærtegn, 1925).
• Католиктік насихат (Katholsk propaganda, 1927 ж.).
• Кезеңдер (Etapper, 1929).
• Әулие Олаф, Норвегия королі (Hellig Olav, Norges konge, 1930).
• Маңызды кезеңдер (Etapper. Nyrække, 1933).
• Екі еуропалық әулие (Europeiske helgener, 1933).
• Норвегиялық әулиелер (Norske helgener, 1937).
• Автопортреттер мен пейзаждар (Selvportretter og landskapsbileder, 1938).
• Монастыризм. Пилигрим. Приход шіркеуі (Klosterliv. På pilegrimsferd. Соғнекіркен, 1939).
• Екатерина Сиена (Caterina av Siena, 1951).
• Соғыс жылдарындағы мақалалар мен сөздер (Artikler og taler fra krigstiden, 1952).
• Стен Стинсен Блихер (Sten Steensen Blicher (kulturhistorie), 1957 ж.
• Хаттар (Kjære Dea, 1979).

Өлеңдер

• Жастар (Ungdom, 1910).
• Көктемгі бұлттар (Vårskyer, 1921).

Балаларға арналған

• Күннің шығысы және Айдың батысы (Балалар театрына арналған қойылым) (Østenfor sol og vestenfor måne, 1927, 1959 ж. жарияланған).
• Көк тау ханшайымы (Prinsessene i Berget det blå, 1928, 1973 ж. жарияланған).

Экранға бейімделулер

• 1995 - / Kristin Lavransdatter - реж. Лив Ульман (Швеция, Норвегия, Германия)

Дереккөздер

1. Паламарчук А. Сигрид, дочь Ингвальда. Басты дереккөзінен мұрағатталған 1 қазан 2015.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 29 шілде 2015.
2. Панкратова Э. «Сердца человеческие неизменны во все времена...». О Сигрид Унсет. — М.: Панорама, 2000.

Сыртқы сілтемелер

• Максим Мошков кітапханасындағы Сигрид Унсет
• Сигрид Унсет Нобель сыйлығының веб-сайтында
• Өмірбаяны (ағыл.) )