Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Рутений (латын. Ruthenium; Ru) — Менделеевтің Периодтық кестесінің VІІІ тобындағы химиялық элемент; рет нөмірі – 44, атомдық массасы - 101,07.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күміс-ақ металл  | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Рутений / Ruthenium (Ru), 44 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок | 8, 5, d | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Kr] 4d7 5s1 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 15, 1 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 134 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 125 | |||||||||||||||
| (+4e) 67 | |||||||||||||||
| 2,2 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | −4, −2, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6, +7, +8 | ||||||||||||||
| 1-ші: 710,3 (7,36) кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 12,41 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 2334 °C | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 4077 °C | ||||||||||||||
| (25,5) кДж/моль | |||||||||||||||
| 24,0 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| алтыбұрышты | |||||||||||||||
| a=2,706 c=4,282 Å | |||||||||||||||
| c/a қатынас | 1,582 | ||||||||||||||
| 600 K | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 117,0 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| 447 ГПа | |||||||||||||||
| 173 ГПа | |||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті | 0.30 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы | 6.5 | ||||||||||||||
| 2160 | |||||||||||||||
| 7440-18-8 | |||||||||||||||
Табиғи Рутенийдің масса сандары – 96, 98-402 және104 болып келетін 7 тұрақты изотопы бар, ең көп тарағаны 102Ru (31.61 %). Рутенийді алғаш рет 1844 ж. Қазан университетінің профессоры, орыс химик ашып, оны Ресейдің құрметіне атаған (Rutheniа – Ресейдің орта ғасырдағы латынша аты). Жер қыртысындағы салмақ мөлшері – 5*10−7%. Ол платина тобына жататын металдармен бірге кездеседі.
Физикалық қасиеттері
Рутений – платинаға ұқсас, күміс түсті ақ, қатты металл.
Тығыздығы – 12,2 г/сm² (20°С), балқу температурасы – 2334 °C, қайнау температурасы – 4077 °C.
Химиялық қасиеттері
- Рутений – химиялық инертті металл. Кесек түрінде Патша сұйығында да ерімейді. Ұнтағы қыздырғанда күкүрт қышқылында (NаBrО3 қатысқанда) және гипохлорит ерітіндісінде ериді.
- Рутений – айнымалы валентті.
- Қыздырғанда оттекпен (450°С) әрекеттесіп қос тотық RuО2 және төрт тотық RuО4, галогендермен галогенидтер түзеді.
- Рутений 1000°С күкіртпен әрекеттесіп дисульфит RuS2 түзеді, ол табиғатта лаурит минералы түрінде кездеседі.
Алынуы
Рутений платина тобына жататын металдарды өндіргенде шығатын жартылай өнімдерден алынады. 2009 жылы әлемде 17,9 тонна рутений алынған. Жалпы бүкіл әлемдік рутений қоры - 5000 тонна. Бағасы — ~100$ унция үшін.
Пайдалануы
- Рутенийдің басқа платина тобына жататын металдармен, никель, кобальт, молибден және сольфраммен түзетін қорытпалары электродтар, электр шамының қылы және лабораториялық ыдыс жасауға қолданылады.
- Рутений кейбір органикалық реакциялардың катализатор ретінде қолданылады.
Тағы қараңыз
Сыртқы сілтемелер
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Рутений- Рутений на Webelements
- Ruthenium at The Periodic Table of Videos (University of Nottingham)
- Nano-layer of ruthenium stabilizes magnetic sensors Мұрағатталған 5 сәуірдің 2016 жылы.
Дереккөздер
- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Rutenij latyn Ruthenium Ru Mendeleevtin Periodtyk kestesinin VIII tobyndagy himiyalyk element ret nomiri 44 atomdyk massasy 101 07 44 Tehnecij Rutenij RodijFe Ru Os Periodicheskaya sistema elementov44 RuZhaj zattyn syrtky bejnesiKүmis ak metallAtom kasietiAtauy simvol nomiriRutenij Ruthenium Ru 44Top tipiAuyr metaldarTop period blok8 5 dAtomdyk massa 101 07 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya Kr 4d7 5s1Қabykshalar bojynsha elektrondar2 8 18 15 1Atom radiusy134Himiyalyk kasietteri125 4e 672 2 Poling shkalasy Totygu dәrezheleri 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 81 shi 710 3 7 36 kDzh mol eV 2 shi 1620 kDzh mol eV 3 shi 2747 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaҚatty deneTygyzdyk 12 41 g sm Balku temperaturasy2334 CҚajnau temperaturasy4077 C 25 5 kDzh mol24 0 Dzh K mol Molyarlyk kolem8 3 sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 2588 2811 3087 3424 3845 4388Zhaj zattyn kristalldyk toryaltyburyshtya 2 706 c 4 282 Ac a katynas1 582600 KBaska da kasietteri 300 K 117 0 Vt m K 447 GPa173 GPaPuasson koefficienti0 30Moos kattylygy6 521607440 18 8Rutenij Tabigi Rutenijdin massa sandary 96 98 402 zhәne104 bolyp keletin 7 turakty izotopy bar en kop taragany 102Ru 31 61 Rutenijdi algash ret 1844 zh Қazan universitetinin professory orys himik ashyp ony Resejdin kurmetine atagan Ruthenia Resejdin orta gasyrdagy latynsha aty Zher kyrtysyndagy salmak molsheri 5 10 7 Ol platina tobyna zhatatyn metaldarmen birge kezdesedi Fizikalyk kasietteriRutenij platinaga uksas kүmis tүsti ak katty metall Tygyzdygy 12 2 g sm 20 S balku temperaturasy 2334 C kajnau temperaturasy 4077 C Himiyalyk kasietteriRutenij himiyalyk inertti metall Kesek tүrinde Patsha sujygynda da erimejdi Ұntagy kyzdyrganda kүkүrt kyshkylynda NaBrO3 katyskanda zhәne gipohlorit eritindisinde eridi Rutenij ajnymaly valentti Қyzdyrganda ottekpen 450 S әrekettesip kos totyk RuO2 zhәne tort totyk RuO4 galogendermen galogenidter tүzedi Rutenij 1000 S kүkirtpen әrekettesip disulfit RuS2 tүzedi ol tabigatta laurit mineraly tүrinde kezdesedi AlynuyRutenij platina tobyna zhatatyn metaldardy ondirgende shygatyn zhartylaj onimderden alynady 2009 zhyly әlemde 17 9 tonna rutenij alyngan Zhalpy bүkil әlemdik rutenij kory 5000 tonna Bagasy 100 unciya үshin PajdalanuyRutenijdin baska platina tobyna zhatatyn metaldarmen nikel kobalt molibden zhәne solframmen tүzetin korytpalary elektrodtar elektr shamynyn kyly zhәne laboratoriyalyk ydys zhasauga koldanylady Rutenij kejbir organikalyk reakciyalardyn katalizator retinde koldanylady Tagy karanyzHimiyalyk elementter tizimiSyrtky siltemelerOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar Rutenij Rutenij na Webelements Ruthenium at The Periodic Table of Videos University of Nottingham Nano layer of ruthenium stabilizes magnetic sensors Muragattalgan 5 sәuirdin 2016 zhyly Derekkozder Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998