Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Рудольф Кристоф Эйкен (сонымен қатар Ойкен, нем. Rudolf Christoph Eucken; 5 қаңтар 1846, Аурих, Пруссия —15 қыркүйек 1926, Йена, Веймар Республикасы) — неміс философы. Ол 1908 жылы әдебиет саласындағы Нобель сыйлығын «ақиқатқа деген ынталы ізденісін, терең ойдың тереңдігін, кең ауқымды көзқарасын және көптеген еңбектерінде идеалистік көзқарасты ақтап, дамытқан жылылық пен күшті мойындау үшін алды. өмір философиясы», оны Швеция академиясының мүшесі ретінде ұсынғаннан кейін.
| Рудольф Кристоф Эйкен | |
| Rudolf Christoph Eucken | |
 Рудольф Эйкен 1908 ж. | |
| Жалпы мағлұмат | |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | 15 қыркүйек 1926 (80 жас) |
| Қайтыс болған жері | Йена, Веймар Республикасы |
| Азаматтығы | |
| Шығармашылығы | |
| Марапаттары | |
Өмірбаяны
Рудольф Кристоф Эйкен 1846 жылы 15 қаңтарда Аурих қаласында ерте қайтыс болған пошта қызметкері және діни қызметкердің қызы отбасында дүниеге келген. Анасының қамқорлығының арқасында ол гимназияда және Геттинген университетінде жақсы білім алды, онда классикалық философия мен ежелгі тарихты, содан кейін Берлин университетінде оқыды. Гимназияда математика мен музыкаға қызығушылық танытты.
Эйкен классикалық философия мен ежелгі Үндістан тарихын зерттеп Геттингенде PhD дәрежесін алды. Философия мен рационалистік көзқарастар Эйкенді қанағаттандырмады және ол Аристотельдің еңбектерін зерттей бастады. 1870 жылы Аристотель туралы екі кітапша шығарды. Берлинде оқып жүргенде ол философия, тарих және діннің байланысы туралы фактіні өз бетімен білді. Эйкен классикалық филология және көне тарих мамандығын алған. Автор кандидаттық диссертациясын Аристотель тілі мәселесіне арнаған. 1871 жылы Базель университетінде кафедра меңгерушісі; 1874 жылдан — Йена университетінің профессоры. Осы университетте 1920 жылға дейін сабақ берді.
1882 жылы ол дәрігер қызы Ирен Пассовқа үйленді, некеде бір қызы және екі ұлы (химик Арнольд (1884-1950) және экономист Вальтер) болды.
Жетекшісі М.В.Безобразова, 1891 жылдан бастап өзінің тәлімгерінен үлгі алып, «этикалық идеалист» болған алғашқы орыс әйелі — философия ғылымының докторы.
1908 жылы ол әдебиет бойынша Нобель сыйлығының «шындықты байыппен іздегені, жан-жақты қамтитын ой күші, кең дүниетанымы, өміршеңдігі мен нанымдылығы үшін, онымен идеалистік философияны қорғап, дамытқаны үшін» алды .
1911-1913 жылдары Англия мен АҚШ-та лекция оқыды. Ол Қытай мен Жапонияға да баруды жоспарлаған, бірақ Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуына байланысты бара алмады.
1916 жылы 5 қаңтарда туған күнінде Йена қаласының құрметті азаматы атанды. Жазушы 1926 жылы 15 қыркүйекте сонда қайтыс болды.
Шығармашылық және философиялық ой
Эйкеннің даңқы қысқа болды, міне сол себепті оның көптеген шығармалары біздің уақытымызда ұмыт қалды. Эйкеннің философиясы бір жағынан тарихи, бір бөлігі шығармашылық. Кейінгі шығармаларда шығармашылық жағы басым болды, бірақ сонымен бірге автор оларды органикалық түрде біріктіруге тырысты.
Эйкен тарихи шығармаларында философиялық ұғымдар мен олардың қай дәуірге жататындығы арасындағы қажетті байланысты көрсетуге тырысқан. Барлық философиялық концепциялар, Эйкеннің айтуынша, өмірдің өзі әсер еткен, қоғамның практикалық мәселелерін шешкен ұғымдар. Бұл практикалық идеализмге Эйкен «белсенділік» деген атау берді. Белсенділік адамзат қоғамы өзі жасай алатын этикалық таңдау арқылы өзін өзгерте алатынын көрсетеді. Бұл ретте ол өзін моральдық және этикалық нормаларды айналып өтуіне рұқсат етілген астам адам туралы айтқан Ницшеге қарсы қойды. Эйкеннің философиясы интеллектуалдық ойды дінмен үйлестіруге талпыныс жасады.
Сондай-ақ ол адамдардың жаны бар, адамдар материалдық дүние мен рухани дүниенің арасында тұрады деген көзқарасты да қолдады. Сонымен бірге адамдар рухани жетілу мүмкіндігіне ие болу үшін үздіксіз күш-жігердің көмегімен өзінің материалдық болмысын жеңуі керек.
1872 жылы оның «Аристотель әдісі туралы» еңбегі жарық көрді. 1878 жылы «Қазіргі философиялық ойдың негізгі тұзақтары» кітабын шығарды. Бұл кітап ғылыми ортада үлкен қызығушылық тудырды. Автор әртүрлі философиялық көзқарастардың тарихи тамырына талдау жасауға тырысып, 1908 жылы Эйкен бұл кітабын «Қазіргі ойдың негізгі бағыттары» деген атпен қайта басып шығарды, онда ол кітапты өзіндік философиялық ой-пікірлерімен толықтыруға тырысады.
90-шы жылдардан бастап Эйкен тарих пен философия мәселелерінен алшақтап, 1896 жылдан бастап өзінің идеалистік, діни-этикалық оймен айналысады. Осылайша, «Дін ақиқаты» (1901) және «Жаңа дүниетанымның басты ерекшелігі» (1907) атты екі монография пайда болды. «Жаңа дүниетанымның басты ерекшелігі» шығармасы қоғам ұмтылған бастапқы өмір деп саналған рухани сезімді ояту әрекеті болды.
Эйкен Аристотель философиясының көмегімен адам өмірінің шегінен тыс этиканың қалыптасуын қайта бағалауға тырысты. Жеке тұлға емес, еркін үйлесімділік санасында қалыптасқан, адамзатты болмыстың материалдылығынан және себеп-салдар тізбегінен босатуға қабілетті күшті образ.
«Социализм: талдау» (1921) деген еңбегінде Эйкен социализмді адам мен оның дүниедегі орнын сипаттауға материалистік көзқарасы үшін айыптайды. Философиялық социализм Эйкеннің күнделікті өмірден тыс «биік мақсатына» қайшы келді. Эйкеннің пікірінше, физикалық процестерге тек дене ғана бағынады, ал рухты материализм тұрғысынан түсіндіру мүмкін емес.
Бұл шығармаларында автор мәңгілік құндылықтарды күнделікті өмірдің шегінен тыс іздеу керек екенін жеткізуге тырысады. Эйкен адамзатқа қандай рухани талпыныс бар екенін айтуға тырысады. Бұл тілек ерік пен нәзіктікті қажет етеді.
Эйкеннің жүйесінде материалистер мен идеалистер арасында да оның ескі идеализмді жақтайтын этикалық белсенділігін түсінбейтін сыншылар болды.
Эйкен шын дін туралы айтуды мүмкін деп есептеді, ол христиандықты деп атады, оны өте ерекше түсінді. Христиандықтың қызметі – дін қоғам үшін не істей алады деген сұраққа жауап беру. Бірақ, сонымен бірге, ол адамзатты құтқару тек Жаратқан Иенің қолында деген пікірмен келіспеді. Дін – өмірдің мәні туралы сұраққа жауап беру тәсілі. Иса ол үшін құдай емес, тікелей мұраға ала алмайтын теңдесі жоқ тұлға болды. Сенім – өлместікке жету жолы.
Эйкен идеализмнің кейбір өкілдерімен де айтысқан. Ницше сияқты абстрактілі интеллектуализмге сенбеді, Гегельдің көзқарастарын рухани әлемге деген көзқарастарын қолдамады, адам тәжірибесін сезім мен әсермен шектейтін эмпирист емес еді. Оның «өмір философиясы» феноменологияның кейбір негізгі мәселелерін ішінара біріктірді.
Библиография
- Қазіргі философиялық ойдың негізгі тұзақтары, 1878 ж
- Дін ақиқаты, 1901
- Thomas von Aquino und Kant (1901, "Томас фон Акино және Кант")
- Жаңа дүниетанымның басты ерекшелігі, 1907
- Philosophie der Geschichte (1907, «Тарих философиясы»)
- Қазіргі дін философиясының негізгі мәселелері = Hauptprobleme der Religionsphilosophie der Hauptprobleme. - Санкт-Петербург. : Ред. О.Богданова, 1910 —70 б.
- Өмірдің мәні мен құндылығы = Der Sinn und Wert des Lebens (1908). / Нем. ауд. М.М.Тареева. — М.: ЭЛИЯ-АРТО, 2008. — 80 б.
- Können wir noch Christen sein? (1911, «Біз христиан болып қала аламыз ба? "")
- Адам және әлем, 1918
- Социализм: талдау, 1921
Дереккөздер
- nobelprize.org
- The Nobel Prize in Literature 1908 (ағыл.). NobelPrize.org. Тексерілді, 25 тамыз 2020.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Rudolf Kristof Ejken sonymen katar Ojken nem Rudolf Christoph Eucken 5 kantar 1846 Aurih Prussiya 15 kyrkүjek 1926 Jena Vejmar Respublikasy nemis filosofy Ol 1908 zhyly әdebiet salasyndagy Nobel syjlygyn akikatka degen yntaly izdenisin teren ojdyn terendigin ken aukymdy kozkarasyn zhәne koptegen enbekterinde idealistik kozkarasty aktap damytkan zhylylyk pen kүshti mojyndau үshin aldy omir filosofiyasy ony Shveciya akademiyasynyn mүshesi retinde usyngannan kejin Rudolf Kristof EjkenRudolf Christoph EuckenRudolf Ejken 1908 zh Zhalpy maglumatTugan kүni5 kantar 1846 1846 01 05 Tugan zheriAurih PrussiyaҚajtys bolgan kүni15 kyrkүjek 1926 1926 09 15 80 zhas Қajtys bolgan zheriJena Vejmar RespublikasyAzamattygy Prussiya German imperiyasy ShygarmashylygyMarapattaryӘdebiet salasyndagy Nobel syjlygy 1908 ӨmirbayanyRudolf Kristof Ejken 1846 zhyly 15 kantarda Aurih kalasynda erte kajtys bolgan poshta kyzmetkeri zhәne dini kyzmetkerdin kyzy otbasynda dүniege kelgen Anasynyn kamkorlygynyn arkasynda ol gimnaziyada zhәne Gettingen universitetinde zhaksy bilim aldy onda klassikalyk filosofiya men ezhelgi tarihty sodan kejin Berlin universitetinde okydy Gimnaziyada matematika men muzykaga kyzygushylyk tanytty Ejken klassikalyk filosofiya men ezhelgi Үndistan tarihyn zerttep Gettingende PhD dәrezhesin aldy Filosofiya men racionalistik kozkarastar Ejkendi kanagattandyrmady zhәne ol Aristoteldin enbekterin zerttej bastady 1870 zhyly Aristotel turaly eki kitapsha shygardy Berlinde okyp zhүrgende ol filosofiya tarih zhәne dinnin bajlanysy turaly faktini oz betimen bildi Ejken klassikalyk filologiya zhәne kone tarih mamandygyn algan Avtor kandidattyk dissertaciyasyn Aristotel tili mәselesine arnagan 1871 zhyly Bazel universitetinde kafedra mengerushisi 1874 zhyldan Jena universitetinin professory Osy universitette 1920 zhylga dejin sabak berdi 1882 zhyly ol dәriger kyzy Iren Passovka үjlendi nekede bir kyzy zhәne eki uly himik Arnold 1884 1950 zhәne ekonomist Valter boldy Zhetekshisi M V Bezobrazova 1891 zhyldan bastap ozinin tәlimgerinen үlgi alyp etikalyk idealist bolgan algashky orys әjeli filosofiya gylymynyn doktory 1908 zhyly ol әdebiet bojynsha Nobel syjlygynyn shyndykty bajyppen izdegeni zhan zhakty kamtityn oj kүshi ken dүnietanymy omirshendigi men nanymdylygy үshin onymen idealistik filosofiyany korgap damytkany үshin aldy 1911 1913 zhyldary Angliya men AҚSh ta lekciya okydy Ol Қytaj men Zhaponiyaga da barudy zhosparlagan birak Birinshi dүniezhүzilik sogystyn bastaluyna bajlanysty bara almady 1916 zhyly 5 kantarda tugan kүninde Jena kalasynyn kurmetti azamaty atandy Zhazushy 1926 zhyly 15 kyrkүjekte sonda kajtys boldy Shygarmashylyk zhәne filosofiyalyk ojEjkennin danky kyska boldy mine sol sebepti onyn koptegen shygarmalary bizdin uakytymyzda umyt kaldy Ejkennin filosofiyasy bir zhagynan tarihi bir boligi shygarmashylyk Kejingi shygarmalarda shygarmashylyk zhagy basym boldy birak sonymen birge avtor olardy organikalyk tүrde biriktiruge tyrysty Ejken tarihi shygarmalarynda filosofiyalyk ugymdar men olardyn kaj dәuirge zhatatyndygy arasyndagy kazhetti bajlanysty korsetuge tyryskan Barlyk filosofiyalyk koncepciyalar Ejkennin ajtuynsha omirdin ozi әser etken kogamnyn praktikalyk mәselelerin sheshken ugymdar Bul praktikalyk idealizmge Ejken belsendilik degen atau berdi Belsendilik adamzat kogamy ozi zhasaj alatyn etikalyk tandau arkyly ozin ozgerte alatynyn korsetedi Bul rette ol ozin moraldyk zhәne etikalyk normalardy ajnalyp otuine ruksat etilgen astam adam turaly ajtkan Nicshege karsy kojdy Ejkennin filosofiyasy intellektualdyk ojdy dinmen үjlestiruge talpynys zhasady Sondaj ak ol adamdardyn zhany bar adamdar materialdyk dүnie men ruhani dүnienin arasynda turady degen kozkarasty da koldady Sonymen birge adamdar ruhani zhetilu mүmkindigine ie bolu үshin үzdiksiz kүsh zhigerdin komegimen ozinin materialdyk bolmysyn zhenui kerek 1872 zhyly onyn Aristotel әdisi turaly enbegi zharyk kordi 1878 zhyly Қazirgi filosofiyalyk ojdyn negizgi tuzaktary kitabyn shygardy Bul kitap gylymi ortada үlken kyzygushylyk tudyrdy Avtor әrtүrli filosofiyalyk kozkarastardyn tarihi tamyryna taldau zhasauga tyrysyp 1908 zhyly Ejken bul kitabyn Қazirgi ojdyn negizgi bagyttary degen atpen kajta basyp shygardy onda ol kitapty ozindik filosofiyalyk oj pikirlerimen tolyktyruga tyrysady 90 shy zhyldardan bastap Ejken tarih pen filosofiya mәselelerinen alshaktap 1896 zhyldan bastap ozinin idealistik dini etikalyk ojmen ajnalysady Osylajsha Din akikaty 1901 zhәne Zhana dүnietanymnyn basty ereksheligi 1907 atty eki monografiya pajda boldy Zhana dүnietanymnyn basty ereksheligi shygarmasy kogam umtylgan bastapky omir dep sanalgan ruhani sezimdi oyatu әreketi boldy Ejken Aristotel filosofiyasynyn komegimen adam omirinin sheginen tys etikanyn kalyptasuyn kajta bagalauga tyrysty Zheke tulga emes erkin үjlesimdilik sanasynda kalyptaskan adamzatty bolmystyn materialdylygynan zhәne sebep saldar tizbeginen bosatuga kabiletti kүshti obraz Socializm taldau 1921 degen enbeginde Ejken socializmdi adam men onyn dүniedegi ornyn sipattauga materialistik kozkarasy үshin ajyptajdy Filosofiyalyk socializm Ejkennin kүndelikti omirden tys biik maksatyna kajshy keldi Ejkennin pikirinshe fizikalyk procesterge tek dene gana bagynady al ruhty materializm turgysynan tүsindiru mүmkin emes Bul shygarmalarynda avtor mәngilik kundylyktardy kүndelikti omirdin sheginen tys izdeu kerek ekenin zhetkizuge tyrysady Ejken adamzatka kandaj ruhani talpynys bar ekenin ajtuga tyrysady Bul tilek erik pen nәziktikti kazhet etedi Ejkennin zhүjesinde materialister men idealister arasynda da onyn eski idealizmdi zhaktajtyn etikalyk belsendiligin tүsinbejtin synshylar boldy Ejken shyn din turaly ajtudy mүmkin dep eseptedi ol hristiandykty dep atady ony ote erekshe tүsindi Hristiandyktyn kyzmeti din kogam үshin ne istej alady degen surakka zhauap beru Birak sonymen birge ol adamzatty kutkaru tek Zharatkan Ienin kolynda degen pikirmen kelispedi Din omirdin mәni turaly surakka zhauap beru tәsili Isa ol үshin kudaj emes tikelej muraga ala almajtyn tendesi zhok tulga boldy Senim olmestikke zhetu zholy Ejken idealizmnin kejbir okilderimen de ajtyskan Nicshe siyakty abstraktili intellektualizmge senbedi Gegeldin kozkarastaryn ruhani әlemge degen kozkarastaryn koldamady adam tәzhiribesin sezim men әsermen shektejtin empirist emes edi Onyn omir filosofiyasy fenomenologiyanyn kejbir negizgi mәselelerin ishinara biriktirdi BibliografiyaҚazirgi filosofiyalyk ojdyn negizgi tuzaktary 1878 zh Din akikaty 1901 Thomas von Aquino und Kant 1901 Tomas fon Akino zhәne Kant Zhana dүnietanymnyn basty ereksheligi 1907 Philosophie der Geschichte 1907 Tarih filosofiyasy Қazirgi din filosofiyasynyn negizgi mәseleleri Hauptprobleme der Religionsphilosophie der Hauptprobleme Sankt Peterburg Red O Bogdanova 1910 70 b Өmirdin mәni men kundylygy Der Sinn und Wert des Lebens 1908 Nem aud M M Tareeva M ELIYa ARTO 2008 80 b Konnen wir noch Christen sein 1911 Biz hristian bolyp kala alamyz ba Adam zhәne әlem 1918 Socializm taldau 1921Derekkozdernobelprize org The Nobel Prize in Literature 1908 agyl NobelPrize org Tekserildi 25 tamyz 2020