Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Орбей — Қырым хандығындағы лауазым мен атақ, мемлекете маңыздылығы жағынан төртінші лауазым. Қырым хандығы жағынан Орқапының () бастығы (бекіністің негізгі гарнизонын Осман империясының янычарлары құраған). Әдетте, оны Герейлер руының кіші тармақтар өкілдерінен хан тағайындады (яғни Шыңғыс хан ұрпағына тиесілі болды).
Орбей соғысты бастау туралы шешім қабылдайтын Қырым хандығы Күшүк диванының (Кіші мемлекеттік кеңесінің) міндетті мүшесі болды.
Тарихы
Орбей солтүстік Қара теңіз аймағының шекара жерлерін күзетіп, Қырымнан тыс жерлердегі ноғай ордаларында жағдайды бақылап отырды. Ол Перекопта өмір сүрді, онда ол өзін және «бес евли» элиталы татар атты әскер жасағын (яғни бес үйден кірісі бар жауынгерді, мүмкін ауыр атты әскерді) тұз саудасы мен жиналған баж салығынан түскен кірістермен тіршілік етті, бұдан басқа оған жеңіл атты әскерді құрайтын айналасындағы ноғай жәрдемші әскері бағынды. Орқапының негізгі гарнизоны және артиллерия османлы яниссарларының бағынуына әскери қауіп төнген жағдайда, егер өзі әскерге бармаса, Кефеден осман паша рұқсат беруі керек еді.
1666 жылы Орқапы бекінісі мен қорғанына барған саяхатшы Евлия Челеби бекіністерге, гарнизонға және Орбейдің өзіне осындай сипаттама қалдырды:
Бұл биік бекіністі ... жылы Шыңғыс тұқымынан шыққан Сахиб Герей хан салдырған. Бұл Шаддад сияқты тасты қалау салынған екі қабатты әскери бекініс. Оның биіктігі жерден 23 аршынды құрайды. Айналдыра оның ұзындығы 3 мың қадам, 800 тісше бар. Бұл екі қабатты қуатты қамал. Жоспар бойынша бес бұрышты, биіктігі 20 шаршы мұнара бар. Хейхат даласының қай жағынан жақындаса да, Ор бекінісінің мұнаралары бес өткелден алыстан көрінеді. Барлық мұнаралар лағыл қызыл жабынқышпен жабылған. Сонымен қатар тақтаймен жабылған аласа мұнаралар бар. Бекіністің ішінде бар-жоғы 80 татар үйі бар. Олардың барлығы шыммен жабылған. Мұнда бекіністің бастығы және мылтық ұстаған 500 секбан күзетшілері бар. Бірақ олардың барлығы грек жігіттері. Себебі татар халқы мылтық атуды білмейді. Олар мылтықтан қорқады. Егер кез-келген жерде мылтық болса, олар «Мылтық коп» дейді де, ол жаққа жоламайды. Бұл бекіністе татар илесінен бес евли деп аталатын 500 жауынгер бар. Олардың барлығы - шебер, ұрысқа құштар, батыл, қорықпайтын және ебі бар батырлар мен жігіттер. Қалада бекіністің бастығы, 15 бекіністі аг, зеңбірекшілердің және қару жасаушылардың бастығы бар. Ор бекінісі далада орналасқан және бұл ауданда үстемдік етпейді. Оның айналасында жерді кесіп тастаған 15 құлашды құрайтын терең шұңқыр бар. Үш қабатты мықты әрі қуатты темір қақпалар құбылаға қарай шығады. Керемет зеңбіректер шұңқыр бағытына екі жағынан қарайды.Бекіністің ішінде Сахиб Герей Хан мешіті, бидай қамбалары, қару-жарақ қоймасы және су құдықтары бар. Басқа ештеңе жоқ.
Орбей дереккөздері арқылы танымал
- Мехмет Герей, ханның ұлы
Әдебиет
- Панашенко В. В. Ор-бей // Энциклопедия истории Украины : в 10 т. / Редкол .: В. А. Смелый (председатель) и др. Т. 7: Мл - А. - С. — Институт истории Украины НАН Украины. — Киев: Наукова думка, 2010. — 606 б. — ISBN 978-966-00-1061-1.
- Гайворонский О. Повелители двух материков. В 2-х томах — Киев-Бахчисарай: Оранта; Майстерня книги, 2007. — ISBN 978-966-96917-1-2.
- Неделькин Е. В. XV ғасырдың аяғында - XVI ғасырдың бірінші жартысында Кефе Османлы аймағы. (ru) // IV Бахчисарайские научные чтения памяти Е. В. Веймарна (Бахчисарай, 8—9 сентября 2016 г.). Тезисы докладов и сообщений / ред.— сост. Д. А. Моисеев, О. М. Стойкова. — Бақшасарай - 2016 ж.. — б. 19—20.
- Евлия Челеби Саяхат кітабы. Қырым және оған жақын аймақтар. (XVII ғасырдағы түрік саяхатшысының шығармасынан үзінділер). / Кіріспе мақала, Османлы тілінен аударылған, түсініктемелер Е.В.Бахревский — Историко-археологический фонд «Наследие тысячелетий» Изд. 2-е, исправл. и доп.. — Симферополь: «ДОЛЯ», 2008. — 272 б. — 2000 таралым. — ISBN 978-966-366-159-9.
- Пилипчук Я. В. Қырым хандығы Батыс Еуропа тарихшыларының, географтарының және саяхатшыларының көзімен (ru) // Научный Татарстан. — Қазан - 2017 ж.. — № 4. — б. 5—40.
- Перекоп, город // Брокгауз бен Ефрон энциклопедиялық сөздігі: 86 томдық (82 т. және 4 қос.) — СПб., 1890—1907.
- Кондараки В. Х. Универсальное описание Крыма, ч. 8-13. — Историко-археологический фонд «Наследие тысячелетий» Изд. 2-е, исправл. и доп.. — СПб: «ДОЛЯ», 1875.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Orbej Қyrym handygyndagy lauazym men atak memlekete manyzdylygy zhagynan tortinshi lauazym Қyrym handygy zhagynan Orkapynyn bastygy bekinistin negizgi garnizonyn Osman imperiyasynyn yanycharlary kuragan Әdette ony Gerejler ruynyn kishi tarmaktar okilderinen han tagajyndady yagni Shyngys han urpagyna tiesili boldy Perekop bekinisi orbejdin turakty rezidenciyasy Orbej sogysty bastau turaly sheshim kabyldajtyn Қyrym handygy Kүshүk divanynyn Kishi memlekettik kenesinin mindetti mүshesi boldy TarihyOrbej soltүstik Қara teniz ajmagynyn shekara zherlerin kүzetip Қyrymnan tys zherlerdegi nogaj ordalarynda zhagdajdy bakylap otyrdy Ol Perekopta omir sүrdi onda ol ozin zhәne bes evli elitaly tatar atty әsker zhasagyn yagni bes үjden kirisi bar zhauyngerdi mүmkin auyr atty әskerdi tuz saudasy men zhinalgan bazh salygynan tүsken kiristermen tirshilik etti budan baska ogan zhenil atty әskerdi kurajtyn ajnalasyndagy nogaj zhәrdemshi әskeri bagyndy Orkapynyn negizgi garnizony zhәne artilleriya osmanly yanissarlarynyn bagynuyna әskeri kauip tongen zhagdajda eger ozi әskerge barmasa Kefeden osman pasha ruksat berui kerek edi 1666 zhyly Orkapy bekinisi men korganyna bargan sayahatshy Evliya Chelebi bekinisterge garnizonga zhәne Orbejdin ozine osyndaj sipattama kaldyrdy Bul biik bekinisti zhyly Shyngys tukymynan shykkan Sahib Gerej han saldyrgan Bul Shaddad siyakty tasty kalau salyngan eki kabatty әskeri bekinis Onyn biiktigi zherden 23 arshyndy kurajdy Ajnaldyra onyn uzyndygy 3 myn kadam 800 tisshe bar Bul eki kabatty kuatty kamal Zhospar bojynsha bes buryshty biiktigi 20 sharshy munara bar Hejhat dalasynyn kaj zhagynan zhakyndasa da Or bekinisinin munaralary bes otkelden alystan korinedi Barlyk munaralar lagyl kyzyl zhabynkyshpen zhabylgan Sonymen katar taktajmen zhabylgan alasa munaralar bar Bekinistin ishinde bar zhogy 80 tatar үji bar Olardyn barlygy shymmen zhabylgan Munda bekinistin bastygy zhәne myltyk ustagan 500 sekban kүzetshileri bar Birak olardyn barlygy grek zhigitteri Sebebi tatar halky myltyk atudy bilmejdi Olar myltyktan korkady Eger kez kelgen zherde myltyk bolsa olar Myltyk kop dejdi de ol zhakka zholamajdy Bul bekiniste tatar ilesinen bes evli dep atalatyn 500 zhauynger bar Olardyn barlygy sheber uryska kushtar batyl korykpajtyn zhәne ebi bar batyrlar men zhigitter Қalada bekinistin bastygy 15 bekinisti ag zenbirekshilerdin zhәne karu zhasaushylardyn bastygy bar Or bekinisi dalada ornalaskan zhәne bul audanda үstemdik etpejdi Onyn ajnalasynda zherdi kesip tastagan 15 kulashdy kurajtyn teren shunkyr bar Үsh kabatty mykty әri kuatty temir kakpalar kubylaga karaj shygady Keremet zenbirekter shunkyr bagytyna eki zhagynan karajdy Bekinistin ishinde Sahib Gerej Han meshiti bidaj kambalary karu zharak kojmasy zhәne su kudyktary bar Baska eshtene zhok Orbej derekkozderi arkyly tanymalMehmet Gerej hannyn ulyӘdebietPanashenko V V Or bej Enciklopediya istorii Ukrainy v 10 t Redkol V A Smelyj predsedatel i dr T 7 Ml A S Institut istorii Ukrainy NAN Ukrainy Kiev Naukova dumka 2010 606 b ISBN 978 966 00 1061 1 Gajvoronskij O Poveliteli dvuh materikov V 2 h tomah Kiev Bahchisaraj Oranta Majsternya knigi 2007 ISBN 978 966 96917 1 2 Nedelkin E V XV gasyrdyn ayagynda XVI gasyrdyn birinshi zhartysynda Kefe Osmanly ajmagy ru IV Bahchisarajskie nauchnye chteniya pamyati E V Vejmarna Bahchisaraj 8 9 sentyabrya 2016 g Tezisy dokladov i soobshenij red sost D A Moiseev O M Stojkova Bakshasaraj 2016 zh b 19 20 Evliya Chelebi Sayahat kitaby Қyrym zhәne ogan zhakyn ajmaktar XVII gasyrdagy tүrik sayahatshysynyn shygarmasynan үzindiler Kirispe makala Osmanly tilinen audarylgan tүsiniktemeler E V Bahrevskij Istoriko arheologicheskij fond Nasledie tysyacheletij Izd 2 e ispravl i dop Simferopol DOLYa 2008 272 b 2000 taralym ISBN 978 966 366 159 9 Pilipchuk Ya V Қyrym handygy Batys Europa tarihshylarynyn geograftarynyn zhәne sayahatshylarynyn kozimen ru Nauchnyj Tatarstan Қazan 2017 zh 4 b 5 40 Perekop gorod Brokgauz ben Efron enciklopediyalyk sozdigi 86 tomdyk 82 t zhәne 4 kos SPb 1890 1907 Kondaraki V H Universalnoe opisanie Kryma ch 8 13 Istoriko arheologicheskij fond Nasledie tysyacheletij Izd 2 e ispravl i dop SPb DOLYa 1875