Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қайым Мұхамедханұлы (Ғабдулқайым) (5 қаңтар 1916, Семей, Ресей империясы — 30 маусым 2004, Семей, Шығыс Қазақстан облысы, Қазақстан) — ғалым, абайтанушы, қоғам қайраткері, жазушы, ақын, драматург, аудармашы, педагог. 1940 жылдан бастап КСРО Жазушылар одағының мүшесі. Семей қаласындағы Абай мұражайының негізін қалаушы (1940). Қазақ КСР-і Мемлекеттік Әнұраны мәтінінің авторы.
| Қайым Мұхамедханұлы | |
| Ғабдулқайым | |
 | |
| Туған кездегі есімі | Ғабдулқайым |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Ұлты | |
| Мансабы | |
Ортаққордағы санаты: Қайым Мұхамедханұлы | |
Өмірбаяны
Қайым Мұхамедханов (5 қаңтар 1916 жыл – 30 маусым 2004 жыл) – ғалым, Мемлекеттік сыйлықтың иегері (1996), Қазақ ССР Әнұранның авторы (1945), Семей қаласында Абайдың мемлекеттік музейін ұйымдастырушы (1940), Абайдың ақындық мектебі мен Қазақстандағы текстология ғылымы, шәкәрімтану және алаштану ғылымдарының негізін қалаған көрнекті ғалым, ақын, жазушы – драматург, аудармашы, ұстаз, қоғам қайраткері, 1000-нан аса ғылыми еңбектің авторы. 1940 жылдан бастап КСРО Жазушылар одағының мүшесі. КСРО және Қазақ ССР Халық ағарту ісінің үздігі, Шығыс Қазақстан облысының Семей, Аягөз қалалары, Жаңасемей және Абай аудандарының Құрметті азаматы. Көптеген мәртебелі атақтар мен марапаттар иегері: Халықаралық Абай академиясының Алтын медалінің иегері (Лондон 1995), Қазақстан Жазушылар одағының Халықаралық Абай сыйлығының бірінші лауреаты (1996), Қазақстан Жазушылар одағының Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының бірінші лауреаты (1996), Қазақстан Журналистер Одағы сыйлығының лауреаты.
Уақ тайпасының Шоға руынан шыққан.
Қайым жас жеткіншек кезінен бастап өлең жазды. 15 жасында кемежайда жүк тасушы, жұмысшы, кадр бөлімі қызметкері, мәдениет қызметкері, мұғалімдік қызметтерді атқарды.
Екі жылдық қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімдерін әзірлеу курсынан кейін Семей пединститутына түсіп, 1941 жылы экстернмен аяқтайды. Қайым 17 жастан бастап Семей қаласының әртүрлі мекемелерінде сабақ бере бастады. Үздік педагог-тәлімгер өмірінің 60 жылдан астамын жастарды тәрбиелеу және білім беру ісіне арнады.
1937 жылы әкесі Мұхамедхан Сейтқұлов тұтқындалғаннан кейін (1937 жылы 2 желтоқсанда ату жазасына кесілді) Қайым педагогикалық институттан қуылады. Сол кезде жасөспірім жігітке әкесінің досы Мұхтар Әуезов моральдық тұрғыда қолдау береді, ол Қайым үшін ғұмыр бойы тәлімгер және ұстаз болып қалды. Ұстаз және шәкірт өмірлерінің соңына дейін алаш ісіне адал болды. Адамдарды жақсы танитын Мұхтар Әуезов Қайымның бойынан ерекше дарын, имандылық пен адалдықты байқайды. Сол себепті Абайдың тұңғыш мұражайын ашуға негіздеме қалауды өзінің шәкірті Қайымға сеніп тапсырды. Қиындыққа толы сапарлар барысында Қайым Абай мұражайы үшін 500 ден аса жәдігерді тауып, сақтады, соның ішінде Абайдың жеке заттары, Абай және оның айналасындағы адамдардың қолжазбалары болды.
Мұхтар Әуезов шәкіртіне ғылымдағы жаңа бағыт бойынша зерттеу жүргізуді сеніп тапсырды, ол – Абай мектебі. Қайым Абайдың 30-дан аса шәкіртінің есімін нақтылады және олардың ғылыми-шығармашылық өмірбаяны туралы деректер жинап, жариялады. Ең бастысы ол Абайды көзі көрген қариялардың айтқандары және табылған жазба үзінділер арқылы ғылыми текстологиялық талдау әдісімен әр шығарманың Абайдың қай шәкіртіне тиесілі екендігін дәлелдеді. Өлшеусіз еңбек! Қайым Абай ізбасарлары қатарына алаш арыстарын енгізді. Ғалымдар
Мұхамедхановтың зерттеушілік еңбегінің ауқымдылығы мен жаңашылдығын бағалай келе, оның 30-дан аса диссертация қорғағанын атайды. Абай шәкірттері мен ізбасарларын мектептер мен жоғарғы оқу орындары оқытады, ал бұл – қазақ әдебиетіндегі бірегей мектеп, ұлт мақтанышы. Бір өкініштісі, ғалым Мұхамедханов осындай жанкешті еңбегі үшін 1951 жылы репрессияға ұшырап, 25 жылға бас бостандығынан айрылғаны туралы ешқайда айтылып, жазылмаған.
Қайым Мұхамедханов ғұмыр бойы Абай сөзінің түпнұсқасын сақтаумен айналысты: Абай өлеңдері мен поэмаларына текстологиялық талдау жүргізіп, әрбір шығармасына ғылыми түсініктеме жазды, ұзақ жылдар бойы бір басылымнан екінші басылымға көшетін жаңсақтықтар мен қателерді жөндеді. Сонымен бірге, ғалым Абайдың белгісіз болып келген 31 шығармасын тауып, олардың Абайдікі екенін дәлелдеді.
1940 жылы қызметін мұражайда аға ғылыми қызметкер болып бастаған Қайым, жоғары оқу орнында сабақ беруін жалғастырды, ал 1947 жылы Мұражай ҚазССР-і Ғылым Академиясы қарамағына өткізілген кезде Академия Президенті Қ.Сәтпаевтың бұйрығымен Мұражай директоры болып тағайындалды. 1945 жылы профессор Е.Исмаилов былай деп жазды: «Мұхамедханов Абайдың өмірі мен шығармашылығына тікелей қатысы бар ерекше құнды қолжазбаларды, мұрағаттық, фольклорлық материалдарды жинақтады».
Ғалым-әдебиетші Л.Перелыгин 1966 жылы: «Не забудем, что Каюм Мухамедханов – организатор Семипалатинского музея Абая. Кто знает, может быть, организация мемориального музея Абая является самым драгоценным, что было сделано за последнюю четверть века в области абаеведения».
Қ.Мұхамедханов 1940 жылдан бастап Абайдың 100 жылдығын әзірлеу жөніндегі мерейтойлық үкімет комитетінің Ғылыми хатшысы кезінде және кейінгі жылдары Абай бейнесін мүсін және бейнелеу өнерінде мәңгілік есте қалдыру, Абайдың Жидебайдағы қыстауын қайта қалпына келтіру, ақын және туған-туысқандарының қорымын жақсарту мәселелерін көтерді. Сол жылдардағы хаттар мен мұрағат құжаттары – соның айғағы.
Ә.Нұршайықов және Р.Нұрғалиевтың айтуынша, Мұхтар Әуезов ең сенімді шәкірті Қайым Мұхамедхановқа көптеген маңызды тапсырмаларды сеніп тапсыратын. «Абай жолы» эпопеясына байланысты көп деректі Мұхаң Қайым Мұхамедханұлынан алды. Сондай-ақ ұстазы шәкіртіне ақын-жыраулар мен батырлар – Қабанбай батыр, Бөгенбай батыр, Махамбет, Бұқар жырау т.б. туралы текстерді жаңғыртуды тапсырды.
Кеңес заманының бірегей идеологиясы марксизм-ленинизм мектебі болды. Абай мектебі – бұл абайтану ғылымындағы жаңа бағыт және оны, нақты айтқанда, мәдениеттің бір кезеңін анықтап және сақтап қалған Қайым Мұхамедханов. Абай мектебі – бұлар Абайдан оқыған, кеңесін тыңдаған, Абай арқылы орыс, әлем және шығыс мәдениетімен танысқан бір топ ақын-жыраулар, сазгерлер мен ертегішілер, әншілер. Абай шәкірттері ұлы ойшыл, ақынның гуманистік және мәдени философиялық көзқарасының әсерінде болды. Олар –Ақылбай, Әубәкір, Әріп, Әсет, Баймағамбет, Көкбай, Кәкітай, Мағауия, Мұқа, Тұрағұл, Уәйіс, Шәкәрім тәрізді ізбасарлары. Қайым Мұхамедханов отыздан аса есімді қалпына келтірді, олардың өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер жинап, толық өмірбаяндарын жазды. Ол 1930 жылдардың соңында жоғалуға шақ қалған Абай шәкірттерінің хаттарынан үзінділер мен шығармаларын тауып, сақтады. Ол Абайды көзі көрген қариялардың ақын және оның шәкірттері, олардың шығармалары туралы естеліктерін жазып алды.
Ғылыми текстологиялық талдау әдісімен әр шығарманың Абайдың қай шәкіртіне тиесілі екендігін дәлелдеді. Ақылбайдың «Дағыстан», «Зұлыс», «Хисса Жүсіп», Мағауияның «Медғат-Қасым», «Еңлік-Кебек», Көкбайдың «Сабалақ», «Кенесары-Наурызбай», Әсеттің «Салиха Сәмен» және «Евгений Онегин» аудармасы, Әріптің «Біржан-Сара» және тағы басқа да шәкірттері мен алаш ізбасарларының шығармалары мен аудармалары бар. Қайым Мұхамедханов Абай ізбасарлары қатарына Алаш арыстарын енгізіп, олардың өмірбаяндарын жазды, шығармаларын нақтылап сақтады, араб және латын қарпінен қазіргі жазуға көшіріп, ғылыми түсініктеме берді және оларды алғаш рет баспаға әзірледі.
Ғылым жолындағы қуғын-сүргін.
1951 жылы 7 сәуірде ҚазССР Ғылым Академиясында «Абайдың әдеби мектебі» атты диссертациясын қорғауы еліміздің тарихындағы елеулі оқиғаның бірі болды. Диссертация қорғалды, бірақ ұстаз бен шәкірт – Әуезов пен Мұхамедхановты айыптау тоқтамады. Диссертацияны қорғау кезінде басталған айыптаулар абайтану барысын талқылауда, сондай-ақ 1951 жылы баспасөзде тапсырыс бойынша жазылған мақалалармен жалғасын тапты. Мұның соңы Мұхамедхановты Абай мұражайы директоры және оқытушы қызметінен босатумен аяқталды. Ақыры 1951 жылы 1 желтоқсанда Қ.Мұхамедханов тұтқындалып, соңынан Семей және Алматы қалаларындағы НКВД түрмесіне, Қарағанды лагеріне қамауға алынды. Шектен шыққан азаптаулар – ыстық және суық камера, тырнақ астына ине жүгірту, басқа тамшылатып су тамызып қинау, моральдық қысым және өлім жазасымен қорқыту Қайымның ерік-жігерін сындыра алмады. Ол «Абай мектебі бар», «Өлсем, Алаш азаматтарынан жаным артық емес» деп жауап берді. Өйткені жастайынан Алаш арыстарын, халқымыздың белгілі азаматтарын, М.Әуезовті көріп өскен Қайым әке үйінің құндылықтарына адал болды. Қайым Қарағанды, Теміртау, Долинка, Дарья, Құлайғыр, Қарабас, Шерубай, Просторное, Топар, Тартаул және басқа да Қарағанды лагерьлерінде болып, азап жолынан өтті.
Қ.МҰХАМЕДХАНОВТЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК РӘМІЗДЕРДІ ӘЗІРЛЕУГЕ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ.
Қайым Мұхамедханов – Қазақ ССР-і мемлекеттік Гимні мәтінінің авторы (1945). 27 жастағы жас жігіт Қайым Мұхамедханов 1943 жылы Республика Гимнін жазып конкурс жеңімпазы атанды, оның алғашқы жолдары: «Ер қазақ ежелден еркіндік аңсаған» деп басталады. Бұл гимн шамамен 50 жыл бойы айтылғанын ұмытпаған жөн!
Қайым ақын ретінде 1936 жылдан бастап таныла бастады. Ол 100 ден аса өлең мен поэмалар жазды, сондай-ақ Ғ.Тоқай, Т.Шевченко тағы басқа ақындардың өлеңдерін қазақ тіліне аударды. Карлагта «Туған ел – алтын бесік», «Балаларыма», «Жұбайым Фархинурға», «Отырдық тар қапаста күнді санап», «Шерубай станциясы» т.б. өлеңдерін жазды. Сонымен бірге Н.Карамзиннің «Сормаңдай Лиза» повесін қазақ поэзиясы тілімен аударды. Түрлі мәдениет өкілдерімен әдеби байланыс. Ғалымның ғылыми ізденістерінің қатарынан Рылеев, Семенов Тян-Шанский, Крачковский, Веселовский, Бартольд, Уәлиханов пен Достоевский, Каюм Насыйри, Ғабдолла Тоқай, Шариф Камал, Берді Кербабаев, Тоқтағұл, Хусаин Фаизханов, Хамза Ниязи, Микаэл Налбандян, Сулейман Стальский, Ильяс Бораганский, Ян Райнис, Лу Синь, Адам Мицкевич, Ежи Юрандет, Тарас Шевченко т.б. орын алды.
Қайым Мұхамедханов Шәкәрімнің ұлы Ахатпен бірге ақынның есімін ақтауда бар күш-жігерін аямады. 1958 жылы Мәскеуден Шәкәрімнің ақталғаны туралы анықтама келгеннен кейін, отыз жыл бойы Шәкәрім шығармашылығын ақтау және есімін тарихта қалдыру үшін күресті. Ол туралы архив құжаттары және сол кезеңдегі хаттар сөйлейді.
Мұхамедханов қазіргі күні де Қазақстандағы жалғыз-дара ғалым-текстолог болып табылады, оның XVIII–XIX ғғ. ақын-жыраулары және ХХ ғ. басындағы ақындар шығармаларының канондық негізін қалыптастыру жолындағы еңбегі аса құнды.
Ғалым бірқатар энциклопедиялар шығаруға қомақты үлес қосты: ҚСЭ-нің (Қазақ Совет энциклопедиясы) 12 томына ғылыми түсініктемелер жазып, тарих, әдебиеттану, өлкетану, театр, қазақ батырлары туралы т.б. мақалалардың қателері мен жаңсақтығын жөндеді. Ғалым «Абай» энциклопедиясы, «Абай елі» т.б. кітаптарды шығаруға елеулі үлес қосып, жанкештілікпен еңбек етті.
Қолжазбаларды жинаушы және сақтаушы Қайым Мұхамедханов 1940 жылдың басында көптеген қолжазбаларды анықтап, өңдеп ҚазССР-і ҒА мұрағатына сақтауға өткізді. Соның ішінде «Әріп», «Қабанбай батыр», «Бөгенбай батыр», Абай, Шәкәрімнің белгісіз өлеңдері, батырлар, Алаш зиялылары туралы материалдар және т.б. мәдени құндылықтар болды. Ол бұл жұмыспен ғұмыр бойы айналысты және Ғылым Академиясы, Мемлекеттік мұрағат, Абай мұражайы, Өлкетану мұражайы, Достоевский мұражайы, Орталық мемлекеттік мұражай қорларын құнды материалдармен толықтырды. Ол әкесі Мұхамедхан Сейтқұлов тәрізді құнды қолжазбаларды, сирек фотосуреттерді жинап сақтады, халықтың есінде қалдыру мақсатында адамдардың аты-жөндерін нақтылап, түсініктемелер берді.
«Майданнан майданға», «Аршын-мал-алан», «Перне», «Ер Білісай» тәрізді пьесалар жазды.
Аудармашы ретінде 1941 жылы жазушы, әзірбайжан драматургы, композитор, СССР халық әртісі У.Гаджибековтың «Аршын-мал-алан» музыка-комедиялық қойылымын алғаш рет қазақ тіліне аударды. Аталмыш комедия алғаш рет Семейдің музыкалық-драмалық театры және Шымкент театрында қойылды, кейіннен Қазақстанның басқа да драма театрларының репертуарына енді. Ол татар тілінен Шариф Камалдың «Қажы әфенді үйленеді» комедиясын, Пушкиннің «Русалка» поэмасын, француз драматургы Пьер Огюстен Бомаршенің «Фигароның үйленуі», Боккачоның «Декамерон», поляк драматургы Ежи Юрандоттың «Уақыт сондай» т.б. пьесаларды қазақ тіліне аударды.
Қайым Мұхамедханов ұмытылған есімдер мен шығармаларды қайтаруға көп еңбек сіңірді. Соның қатарында Ильяс Бораганский, Мәжит Дәулетбаев, Ақылбек Сабалов, Ильяс Молдажанов, Тайыр Жомартбаев, т.б. алаш арыстары, қоғам қайраткерлері бар.
Майталман педагог-тәлімгер Қазақстан жастарының бірнеше буынын тәрбиелеп шығарды. Олар – педагогтар және ғалым-әдебиеттанушылар, философтар мен мемлекет қайраткерлері, білім және мәдениет мекемелерінің басшылары, ақындар мен газет-журнал құрылтайшылары. Қазіргі жастар, ғалымдар мен жерлестері Мұхамедхановтың өмірі мен шығармашылығынан шабыт алады.
Қ.Мұхамедханов 1942–1947 жылдары Семей облысына қарасты үш орталық – Семей, Павлодар, Өскемен және аудандар бойынша Қазақстан Жазушылар Одағының уәкілі болды. Ол ақындар мен жазушылардың шығармашылық дамуына зор үлес қосты. Жас таланттар мен ақындарды қамқорлығына алып, қолдау үшін түрлі ұйымдарға жазған хаттары сақталған. Қайымның қиындыққа толы тағдыры мен баянды ғұмыры Ж.Саин, Естай ақын, Вс.Иванов, Қажымұқан, Жамбыл, халық ақындары, театр қайраткерлері, әртүрлі ұлттардың ғылым және мәдениет қайраткерлерімен, Абай, Шәкәрім, Әуезов, Алаш зиялыларымен өткізген әсерлі шығармашылық кездесулермен есте қалды. Қайым Мұхамедхановтың есімі көптеген энциклопедияларға енді – Абай», «Шәкәрім», «Әуезов», «Қазақстан жазушылары» т.б.
Ғалым-патриот Қайым Мұхамедхановқа арналып Семей қаласында ескерткіш орнатылды (2010). Ал өзі өмір сүрген және еліміздің тарихының көрнекті қайраткерлері бас қосқан үйге Мемориалдық тақта қойылды (2004). 2016 жылы 20 шілдеде Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығы, ғалымның 100 жылдығына орай, халықтың патриоттық рухын көтеру мақсатында Қайым Мұхамедхановтың есімін мәңгі қалдыруды ұсынды.
2016 жылы ғалымның 100 жылдық мерейтойына орай пошта маркасы шығарылды. Семей, Астана, Ақтөбе, Атырау және тағы басқа қалаларда Қайым Мұхамедханов атындағы көшелер бар. Ғалымның өмірі мен тағдыры, оның ғылым мен мәдениетке, мемлекеттік рәміздерге, жас ұрпақ тәрбиесіне қосқан өлшеусіз үлесі – нағыз патриотизм мен өз халқына қалтқысыз еңбек етудің жарқын көрінісі.
Белгілі философ және мәдениеттанушы Әуезхан Қодар өмірінің соңғы жылы (2016) Қайым Мұхамедханов туралы маңызды мақала жазып, ғалымның өмірі мен тағдырына, оның Отан алдындағы қажымас еңбегіне философиялық тұжырым жасады: «...Қайым Мұхамедханов – абайтану ғылымының негізін қалаушы, ірі ғалым-текстолог, Алаш дәуірінде өркендеген еркін қазақ мәдениетін Кеңес дәуірінде жаңғырта білген дәнекерші, ұлттық қазақы дәстүрді дамытқан алтын көпір...»
Еңбектері
1.Т.1: Зерттеулер, мақалалар. – 2005. – 352 б. – Абай төңірегіндегі ақындар, Абай және XIX ғасырдың екінші жартысындағы әдебиет, Абайдың өнеге алған мектебі, Ақылбай Абайұлы Құнанбаев, Мағауия Абайұлы Құнанбаев, Әріп Тәңірбергенов, Көкбай Жанатаев, Кәкітай Ысқақұлы Құнанбаев, Мұқамеджан Майбасаров, Бейсембай Жәнібеков, Баймағамбет Мырзаханов, Мұқа Әділханов, Әлмағамбет Сексенбаев, Әубәкір Оспанов, Абай шығармаларының текстологиясы жайында.
2.Т.2: Зерттеулер, мақалалар. – 2005. – 344 б. – Әдебиет тарихы туралы зерттеулер: Қаракерей Қабанбай батыр жыры, Мұхаммед Хайдар Дулати, Қадырғали Қосынұлы Жалайыри, Дулат жырау, Шөже ақын, Ақмолла, Бұқар жырау, Мәшһүр-Жүсіп Көпеев, Жанақ Сағындықұлы, Махамбет өлеңдерінің басылымдары және текстологиясы жайында, Қазақ Совет Энциклопедиясындағы (ҚСЭ) кейбір мақалалардағы тарихи деректер, Абайға байланысты кейбір деректер, Абай ағартушы, Абай өлеңдері т.б.
3.Т.3: Абайдың ақын шәкірттері. – 2005. – 328 б. – Ақылбай Абайұлы Құнанбаев, Мағауия Абайұлы Құнанбаев, Тұрағұл Абайұлы Құнанбаев, Кәкітай Ысқақұлы Құнанбай немересі, Әбубәкір Ақылбайұлы шығармалары, Шаһкәрім, Әрхам Кәкітайұлы Ысқақов туралы.
4.Т.4: Абай мұрагерлері. Естеліктер. – 2005. – 328 б. – Көкбай Жанатайұлы, Уәйіс Шоңдыбайұлы, Әріп Тәңірбергенов, Әсет Найманбайұлы, Мұқа Әділханұлы, Тайыр Жомартбайұлы, Баймағамбет Айтқожаұлы, Иманбазар Қазанғапұлы, Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов, Міржақып Дулатов, Ыдырыс Мұстамбаев, Қайым Мұхамедханов туралы лебіздер мен естеліктер.
5.Т.5: Мақалалар. Зерттеулер. – 2007. – 344 б. – XIX ғ. қазақ әдебиетінің ірі өкілдері: Махамбет Өтемісов, Шернияз Жарылғасұлы, Шоқан Уәлиханов, Мұхтар Әуезов, Абай өлеңдеріне түсініктер, соның ішінде жаңадан табылған сегіз өлеңі туралы жазылған мақалалар топтамасы, Ақбұлақ жырының тарихы; Орынбай ақын Бертағұлы, Естай Беркімбаев, Жаяу Мұса, Иса Байзақов, Шашубай Қошқарбаев, әйгілі әнші, композитор Майра, Ілияс Молдажанов, Нұрлыбек Баймұратов, Төлеу Көбдіков, Тәңірберген Әміренов, Сәду Машақов, Сапарғали Әлімбетов, Қозы Көрпеш Баян сұлу жыры, Бейсенбай ақын, Мұхамеджан Сералин, Ілияс Жансүгіров, Әлкей Марғұлан, Жұмат Шанин, Есмағамбет Ысмайылов туралы мақалалар топтастырылған.
6.Т.6: Мақалалар. Зерттеулер. Пікір хаттар. – 2008. – 320 б. – Шәкәрім шежіресі, Көкбай Жанатаевтың «Әудемжер» әні, «Құдай» сөзінің мағынасы, Мұздыбай Бейсенбаевтың «Абай және оның заманы» кітабы; Төлеу Көбдіков, Максим Горькийдің әңгімесі «Челкаштың» тұңғыш аудармасы, Уәйіс Шондыбаев, «Тәуке-Жікібай» поэмасы, Мақы Шыңғысұлы Уәлиханов, әйгілі әншілер Майра мен Әміре, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Әбілхайыр Досов, Сабыржан Ғаббасов, Абдолла Ярмұхамедов, Елубай Өмірзақов, Ғабиден Мұстафин, Асқар Тоқмағамбетов, Абайдың өнеге алған мектебі, шетел жазушылары туралы мақалалар: А.С.Пушкин, Лев Толстой, Федор Достоевский, Тарас Шевченко, Евгений Петрович Михаэлис, декабрист Кондратий Федорович Рылеев, М.Горький, Крылов және Абай, Абай мен Лермонтов, Абайдың «Қорқытпа мені дауылдан» атты өлеңінің аудармасы, Владимир Даль, П.П.Семенов-Тян-Шанский, В.В.Бартольд, Николай Островский, Всеволод Иванов, Адам Мицкевич; қытай жазушысы Лу Синь, Сулейман Стальский, Түркмен әдебиетінің классигі Берді Кербабаев, өзбек жазушысы Хамза Хаким-зада Ниязи, армян жазушысы Микаэл Налбандян, татар жазушысы Шариф Камал, Ғабдолла Тоқай, Ғалымжан Ғыйрфанұлы, Хұсайын Файзханов, Илияс Бораганский, Қаюм Насыйри, Әубәкір Диваев туралы мақалалар топтастырылған.
7.Т.7: Пьесалар. Өлеңдер. – 2009. – 312 б. – «Майданнан майданға», «Комиссар Ғаббасов», «Ер Білісай», «Перне» атты пьесалары мен осы пьесаларға пікірлер, өлеңдер, Карамзиннің «Сормаңдай Лиза» шығармасының аудармасы топтастырылған.
8.Т.8: Аудармалар. Мақалалар / ред. А.Аубакиров. – 2009. – 320 б. – «Қажы әфенді үйленеді», «Аршын мал алан»,«Уақыт сондай», «Фигаро», «Жас гвардия», «Русалка» пьесалары; орыс тілінде жарық көрген еңбектері: Литературная школа Абая, Абай и Бунин, Шакарим, Жамбыл Жабаев, Аубакир Ахмеджанович Диваев, «Абай» журналында жарық көрген мақалалары, М.Жұмабаевтың «Тоқсанның тобы» өлеңі, қазақ зиялылары Ыдырыс Мұстамбаев, Мұхтар Әуезов, Сабыржан Ғаббасов, қазақ ақындары мен жырауларының өлеңдері мен әндерінің орыс тіліне аудармасының алғашқы жинағы, Всеволод Иванов және ол туралы.
9.Т.9: Мақалалар. Зерттеулер. Абай шығармаларына түсініктемелер. – 2011. – 384 б. – Мақалалар мен зерттеулер: Баймағамбет Айтқожаұлы, Айтыс туралы, «Әдебиет және искусство» журналындағы кейбір шығармалар, Ығылман ақын, Абай музейі, латыш ақыны – Ян Райнис, Ыбырай Алтынсариннің шығармалары, Мұзафар Әлімбаев, Бейсембай Кенжебаев, Білісай Байғаранова, Баймағамбет Ізтөлин, Нығмет Нұрмақов, «Жүсіп-Зылиха» дастаны жайында, қазақ ақындары Жұмағали Саин, Сәдір Жәпекеұлы, Нармамбет Орманбетов; Алаш автономиясы және Алашорда үкіметі, Тұрлықан Қасенұлы, қазақ театры, Семей театры, «Жалбыр» операсы, «Үйлену» комедиясы, «Он бір белгісіз» пьесасы, «Ауру тістер» комедиясы, Семейдегі өлкетану музейі, Гоголь атындағы кітапхана, Абай атындағы опера-балет театры, «Қамар сұлу» операсы, «Семей таңы» газеті, Күләш Байсейітова, Семей театрының тарихы, Семей педагогика институты, Қалибек Қуанышбаев, Семей педтехникумы (қазіргі М.Әуезов атындағы педучилище), Екейбай Қашағанов туралы; Абай шығармаларына ғылыми түсініктемелер: өлеңдер, дастандар жинақталған.
10.Т.10: Стенограмма. Пікірлер. Материалдар. – 2012. – 384 б. – Стенограмма: 1951 жылғы жоғары аттестаттау комиссиясының стенограммасы, диссертациялық кеңес стенограммасы, құжаттар сөйлейді, Қ.Мұхамедханов «Абай кітабын алғаш шығарған Илияс Бораганский», Кәкітай Ысқақұлы туралы; Ғ.Мұқаметханов [Қ.Мұхамедханов]; Қазақ ССР Ғылым Академиясы, Абайдың мемлекеттік әдебиет музейі: филология ғылымдарының кандидаты дәрежесін алу үшін жазылған диссертация. – Семей, 1950. – 318 б. – Қосымша: 478 б.
11.Мұхамедханов, Қ. Абай шәкірттері [Мәтін] : [сүйінші дана] /жинаған, түсініктерін жазған Қ.Мұхамедханов; сөз басын жазған М.Әуезов. – Алматы: Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1951. – 263 б. – 1951 жылы Қ.Мұхамедханов тұтқындалған соң баспаханадағы кітап терімі шашылып қалған.
12.Мұқаметханов [Мұхамедханов], Қ. Абай шығармаларының текстологиясы жайында [Мәтін] / Қ.Мұқаметханов [Мұхамедханов]. – Алматы: Қазақстан мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1959. – 144 б.
13.Мұқаметханов [Мұхамедханов], Қ. Мағауия Абайұлы Құнанбаев [Мәтін] / Қ.Мұқаметханов [Мұхамедханов]. – Алматы: Қазақстан мемлекеттік оқу педагогика баспасы, 1959. – 36 б. – (Мұғалім кітапханасы).
14.Мұхаметханов [Мұхамедханов], Қ. Абайдың туған жері, өскен ортасы = Абаевские места / Қ.Мұхаметханов [Мұхамедханов]. – Алма-Ата: Жазушы, 1971. – 34 б.
15.Мұқаметханов [Мұхамедханов], Қ. Комиссар Ғаббасов [Мәтін] : пьесалар / Қ.Мұхаметханов [Мұхамедханов]. – Алматы: Өнер, 1984. – 176 б. – Мазмұны: Комиссар Ғаббасов; Білісай; Толқын; Хажы әпенді үйленеді.
16.Мұқаметханов [Мұхамедханов], Қ. Жүсіпбек Аймауытов [Мәтін] / Қ.Мұқаметханов [Мұхамедханов]// Бес арыс: естеліктер, эсселер және зерттеу мақалалар. – Алматы: Жалын, 1992. – Б. 381-452.
17.Мұхамедханов, Қ. Абайдың ақын шәкірттері. 1-кітап [Мәтін] : [кітапқа Ақылбай, Мағауия, Тұрағұл өлеңдері мен поэмалары, өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер енген] / шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндары мен алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ.Мұхамедханов. – Алматы: Дәуір, 1993. – 224 б.
18.Мұхамедханов, Қ. Абайдың ақын шәкірттері. 2-кітап [Мәтін] : [екінші кітапқа Кәкітай, Көкбай және Уәйіс ақындар енген] / шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндары мен алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ.Мұхамедханов. – Алматы: Дәуір, 1994. – 336 б.
19.Мұхамедханов, Қ. Абайдың ақын шәкірттері. 3-кітап [Мәтін] : [Әріп, Әсет, Мұқа, Әубәкір ақындардың өлеңдері, өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер енген] /шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндары мен алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ.Мұхамедханов. – Алматы: Дәуір, 1995. – 320 б.
20.Мұхамедханов, Қ. Абайдың ақын шәкірттері. 4-кітап [Мәтін] : [Тайыр, Баймағамбет, Иманбазар, Әрхам ақындардың өлеңдері, өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер енген] / шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндары мен алғы сөзін жазып, баспаға әзірлеген Қ.Мұхамедханов. – Алматы: Дәуір, 1997. – 240 б.
21.Мұхамедханов, Қ. Абай мұрагерлері [Мәтін] : [Шәкәрім, Турағұл, Кәкітай, Көкбай, Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов, Міржақып Дулатов өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер енген] / шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндарын жазып, баспаға әзірлеген Қ.Мұхамедханов. – Алматы: Атамұра, 1995. – 208 б.
22.Мұхамедханов, Қ. Тағдыр және Қарлаг [Мәтін] = Мухамедханов, К. Судьба и Карлаг [Мәтін] / «Қ.Мұхамедханов атындағы білім және мәдениет орталығы» қоғамдық қоры. – Алматы, 2008. – 278 б.
23.Мұхамедханов, Қ. Абай кітабын алғаш шығарған Илияс Бораганский [Мәтін] = Ильяс Бораганский – первый издатель книг Абая [Текст] / Қ.Мұхамедханов; жауапты ред. – Ғ.Қабышұлы; «Қ.Мұхамедханов атындағы білім және мәдениет орталығы» қоғамдық қоры. – Алматы, 2009. – 64 б.
24.Мұхамедханов, Қ. Абай шығармаларына ғылыми түсініктер [Мәтін] = Абай шығармаларына ғылыми түсініктер / Қ.Мұхамедханов; жауапты ред. – Ғ.Қабышұлы; «Қ.Мұхамедханов атындағы білім және мәдениет орталығы» қоғамдық қоры. – Алматы, 2009. – 174 б.
25.Мұхамедханов, Қ. Шәкәрім мен Қайым: тағдырлас [Мәтін] = Шакарим и Каюм: сплетение судеб [Текст] / Қ.Мұхамедханов. – Астана: Фолиант, 2009. – 336 б.
26.Мұхамедханов, Қ. Абай шығармаларының текстологиясы жайында [Мәтін] / Қ.Мұхамедханов; «Қ.Мұхамедханов атындағы бiлiм және мәдениет орталығы» қоғамдық қоры. – 2 бас. – Алматы, 2010. – 164 б.
27.Мұхамедханов, Қ. Тарта көр Семейімнің топырағы [Мәтін] : өлеңдер, поэмалар, мақалалар, арнаулар / Қ.Мұхамедханов; құраст.: Т.Ибрагимов, А.Ғабдуллина; Семей қалалық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімі. – Семей, 2010. – 144 б.
28.Мұхамедханов, Қ. Шығармалары [Мәтін] / Қ. Мұхамедханов; Шығыс Қазақстан облысының әкімдігі. – Астана: Фолиант, 2014. – (Алтай-Ертіс кітапханасы) Т.1: Абай шығармаларының текстологиясы жайында. – 2014. – 344 б.
29. Мұхамедханов, Қ. Хаттар сөйлейді = Письма говорят / Қ.Мұхамедханов. – Алматы, 2016. – 336 б.
30. Мұхамедханов, Қ. Абай шығармаларының текстологиясы жайында [Мәтін] /.Қазақстан Мемлекеттік көркем әдебиет баспасы. – Алма-Ата, 1959. – 144 б.
31. Мұхамедханов, Қ. Абайдың әдебиет мектебі [Қолжазба] : филология ғылымдары дәрежесін алу үшін қорғалған диссертация / Қ.Мұхамедханов. – 1951. – ҚР Ғылым академиясы мұрағатында сақталған. – ҚазССР ҒА академигі М.О.Әуезовтың ғылыми басшылығымен. – Қолжазба бөлімі.
Марапаттары
1996 жылы "Абайдың ақын шәкірттері"- 4 кітап, "Абай мұрагерлері" «Абай» энциклопедиясын шығарудағы еңбегі үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. КСРО және Қазақ КСР ағарту ісінің үздігі. Семей қаласының Құрметті азаматы. Абайдың дүниежүзілік академиясының алтын медалімен марапатталған.
Дереккөздер
- Қайым Мұхамедханов: Шығармашылық Шыңына | Әдебиет порталы.
- Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қajym Muhamedhanuly Ғabdulkajym 5 kantar 1916 19160105 Semej Resej imperiyasy 30 mausym 2004 Semej Shygys Қazakstan oblysy Қazakstan galym abajtanushy kogam kajratkeri zhazushy akyn dramaturg audarmashy pedagog 1940 zhyldan bastap KSRO Zhazushylar odagynyn mүshesi Semej kalasyndagy Abaj murazhajynyn negizin kalaushy 1940 Қazak KSR i Memlekettik Әnurany mәtininin avtory Қajym MuhamedhanulyҒabdulkajymTugan kezdegi esimiҒabdulkajymTugan kүni5 kantar 1916 1916 01 05 Tugan zheriSemej Resej imperiyasyҚajtys bolgan kүni30 mausym 2004 2004 06 30 88 zhas Қajtys bolgan zheriSemej Shygys Қazakstan oblysy ҚazakstanAzamattygy KSRO ҚazakstanҰltykazakMansabygalym abajtanushy pedagog zhazushy audarmashy dramaturgOrtakkordagy sanaty Қajym MuhamedhanulyӨmirbayanyҚajym Muhamedhanov 5 kantar 1916 zhyl 30 mausym 2004 zhyl galym Memlekettik syjlyktyn iegeri 1996 Қazak SSR Әnurannyn avtory 1945 Semej kalasynda Abajdyn memlekettik muzejin ujymdastyrushy 1940 Abajdyn akyndyk mektebi men Қazakstandagy tekstologiya gylymy shәkәrimtanu zhәne alashtanu gylymdarynyn negizin kalagan kornekti galym akyn zhazushy dramaturg audarmashy ustaz kogam kajratkeri 1000 nan asa gylymi enbektin avtory 1940 zhyldan bastap KSRO Zhazushylar odagynyn mүshesi KSRO zhәne Қazak SSR Halyk agartu isinin үzdigi Shygys Қazakstan oblysynyn Semej Ayagoz kalalary Zhanasemej zhәne Abaj audandarynyn Қurmetti azamaty Koptegen mәrtebeli ataktar men marapattar iegeri Halykaralyk Abaj akademiyasynyn Altyn medalinin iegeri London 1995 Қazakstan Zhazushylar odagynyn Halykaralyk Abaj syjlygynyn birinshi laureaty 1996 Қazakstan Zhazushylar odagynyn Halykaralyk Alash әdebi syjlygynyn birinshi laureaty 1996 Қazakstan Zhurnalister Odagy syjlygynyn laureaty Uak tajpasynyn Shoga ruynan shykkan Қajym zhas zhetkinshek kezinen bastap olen zhazdy 15 zhasynda kemezhajda zhүk tasushy zhumysshy kadr bolimi kyzmetkeri mәdeniet kyzmetkeri mugalimdik kyzmetterdi atkardy Eki zhyldyk kazak tili men әdebieti mugalimderin әzirleu kursynan kejin Semej pedinstitutyna tүsip 1941 zhyly eksternmen ayaktajdy Қajym 17 zhastan bastap Semej kalasynyn әrtүrli mekemelerinde sabak bere bastady Үzdik pedagog tәlimger omirinin 60 zhyldan astamyn zhastardy tәrbieleu zhәne bilim beru isine arnady 1937 zhyly әkesi Muhamedhan Sejtkulov tutkyndalgannan kejin 1937 zhyly 2 zheltoksanda atu zhazasyna kesildi Қajym pedagogikalyk instituttan kuylady Sol kezde zhasospirim zhigitke әkesinin dosy Muhtar Әuezov moraldyk turgyda koldau beredi ol Қajym үshin gumyr bojy tәlimger zhәne ustaz bolyp kaldy Ұstaz zhәne shәkirt omirlerinin sonyna dejin alash isine adal boldy Adamdardy zhaksy tanityn Muhtar Әuezov Қajymnyn bojynan erekshe daryn imandylyk pen adaldykty bajkajdy Sol sebepti Abajdyn tungysh murazhajyn ashuga negizdeme kalaudy ozinin shәkirti Қajymga senip tapsyrdy Қiyndykka toly saparlar barysynda Қajym Abaj murazhajy үshin 500 den asa zhәdigerdi tauyp saktady sonyn ishinde Abajdyn zheke zattary Abaj zhәne onyn ajnalasyndagy adamdardyn kolzhazbalary boldy Muhtar Әuezov shәkirtine gylymdagy zhana bagyt bojynsha zertteu zhүrgizudi senip tapsyrdy ol Abaj mektebi Қajym Abajdyn 30 dan asa shәkirtinin esimin naktylady zhәne olardyn gylymi shygarmashylyk omirbayany turaly derekter zhinap zhariyalady En bastysy ol Abajdy kozi korgen kariyalardyn ajtkandary zhәne tabylgan zhazba үzindiler arkyly gylymi tekstologiyalyk taldau әdisimen әr shygarmanyn Abajdyn kaj shәkirtine tiesili ekendigin dәleldedi Өlsheusiz enbek Қajym Abaj izbasarlary kataryna alash arystaryn engizdi Ғalymdar Muhamedhanovtyn zertteushilik enbeginin aukymdylygy men zhanashyldygyn bagalaj kele onyn 30 dan asa dissertaciya korgaganyn atajdy Abaj shәkirtteri men izbasarlaryn mektepter men zhogargy oku oryndary okytady al bul kazak әdebietindegi biregej mektep ult maktanyshy Bir okinishtisi galym Muhamedhanov osyndaj zhankeshti enbegi үshin 1951 zhyly repressiyaga ushyrap 25 zhylga bas bostandygynan ajrylgany turaly eshkajda ajtylyp zhazylmagan Қajym Muhamedhanov gumyr bojy Abaj sozinin tүpnuskasyn saktaumen ajnalysty Abaj olenderi men poemalaryna tekstologiyalyk taldau zhүrgizip әrbir shygarmasyna gylymi tүsinikteme zhazdy uzak zhyldar bojy bir basylymnan ekinshi basylymga koshetin zhansaktyktar men katelerdi zhondedi Sonymen birge galym Abajdyn belgisiz bolyp kelgen 31 shygarmasyn tauyp olardyn Abajdiki ekenin dәleldedi 1940 zhyly kyzmetin murazhajda aga gylymi kyzmetker bolyp bastagan Қajym zhogary oku ornynda sabak beruin zhalgastyrdy al 1947 zhyly Murazhaj ҚazSSR i Ғylym Akademiyasy karamagyna otkizilgen kezde Akademiya Prezidenti Қ Sәtpaevtyn bujrygymen Murazhaj direktory bolyp tagajyndaldy 1945 zhyly professor E Ismailov bylaj dep zhazdy Muhamedhanov Abajdyn omiri men shygarmashylygyna tikelej katysy bar erekshe kundy kolzhazbalardy muragattyk folklorlyk materialdardy zhinaktady Ғalym әdebietshi L Perelygin 1966 zhyly Ne zabudem chto Kayum Muhamedhanov organizator Semipalatinskogo muzeya Abaya Kto znaet mozhet byt organizaciya memorialnogo muzeya Abaya yavlyaetsya samym dragocennym chto bylo sdelano za poslednyuyu chetvert veka v oblasti abaevedeniya Қ Muhamedhanov 1940 zhyldan bastap Abajdyn 100 zhyldygyn әzirleu zhonindegi merejtojlyk үkimet komitetinin Ғylymi hatshysy kezinde zhәne kejingi zhyldary Abaj bejnesin mүsin zhәne bejneleu onerinde mәngilik este kaldyru Abajdyn Zhidebajdagy kystauyn kajta kalpyna keltiru akyn zhәne tugan tuyskandarynyn korymyn zhaksartu mәselelerin koterdi Sol zhyldardagy hattar men muragat kuzhattary sonyn ajgagy Ә Nurshajykov zhәne R Nurgalievtyn ajtuynsha Muhtar Әuezov en senimdi shәkirti Қajym Muhamedhanovka koptegen manyzdy tapsyrmalardy senip tapsyratyn Abaj zholy epopeyasyna bajlanysty kop derekti Muhan Қajym Muhamedhanulynan aldy Sondaj ak ustazy shәkirtine akyn zhyraular men batyrlar Қabanbaj batyr Bogenbaj batyr Mahambet Bukar zhyrau t b turaly teksterdi zhangyrtudy tapsyrdy Kenes zamanynyn biregej ideologiyasy marksizm leninizm mektebi boldy Abaj mektebi bul abajtanu gylymyndagy zhana bagyt zhәne ony nakty ajtkanda mәdeniettin bir kezenin anyktap zhәne saktap kalgan Қajym Muhamedhanov Abaj mektebi bular Abajdan okygan kenesin tyndagan Abaj arkyly orys әlem zhәne shygys mәdenietimen tanyskan bir top akyn zhyraular sazgerler men ertegishiler әnshiler Abaj shәkirtteri uly ojshyl akynnyn gumanistik zhәne mәdeni filosofiyalyk kozkarasynyn әserinde boldy Olar Akylbaj Әubәkir Әrip Әset Bajmagambet Kokbaj Kәkitaj Magauiya Muka Turagul Uәjis Shәkәrim tәrizdi izbasarlary Қajym Muhamedhanov otyzdan asa esimdi kalpyna keltirdi olardyn omiri men shygarmashylygy turaly mәlimetter zhinap tolyk omirbayandaryn zhazdy Ol 1930 zhyldardyn sonynda zhogaluga shak kalgan Abaj shәkirtterinin hattarynan үzindiler men shygarmalaryn tauyp saktady Ol Abajdy kozi korgen kariyalardyn akyn zhәne onyn shәkirtteri olardyn shygarmalary turaly estelikterin zhazyp aldy Ғylymi tekstologiyalyk taldau әdisimen әr shygarmanyn Abajdyn kaj shәkirtine tiesili ekendigin dәleldedi Akylbajdyn Dagystan Zulys Hissa Zhүsip Magauiyanyn Medgat Қasym Enlik Kebek Kokbajdyn Sabalak Kenesary Nauryzbaj Әsettin Saliha Sәmen zhәne Evgenij Onegin audarmasy Әriptin Birzhan Sara zhәne tagy baska da shәkirtteri men alash izbasarlarynyn shygarmalary men audarmalary bar Қajym Muhamedhanov Abaj izbasarlary kataryna Alash arystaryn engizip olardyn omirbayandaryn zhazdy shygarmalaryn naktylap saktady arab zhәne latyn karpinen kazirgi zhazuga koshirip gylymi tүsinikteme berdi zhәne olardy algash ret baspaga әzirledi Ғylym zholyndagy kugyn sүrgin 1951 zhyly 7 sәuirde ҚazSSR Ғylym Akademiyasynda Abajdyn әdebi mektebi atty dissertaciyasyn korgauy elimizdin tarihyndagy eleuli okiganyn biri boldy Dissertaciya korgaldy birak ustaz ben shәkirt Әuezov pen Muhamedhanovty ajyptau toktamady Dissertaciyany korgau kezinde bastalgan ajyptaular abajtanu barysyn talkylauda sondaj ak 1951 zhyly baspasozde tapsyrys bojynsha zhazylgan makalalarmen zhalgasyn tapty Munyn sony Muhamedhanovty Abaj murazhajy direktory zhәne okytushy kyzmetinen bosatumen ayaktaldy Akyry 1951 zhyly 1 zheltoksanda Қ Muhamedhanov tutkyndalyp sonynan Semej zhәne Almaty kalalaryndagy NKVD tүrmesine Қaragandy lagerine kamauga alyndy Shekten shykkan azaptaular ystyk zhәne suyk kamera tyrnak astyna ine zhүgirtu baska tamshylatyp su tamyzyp kinau moraldyk kysym zhәne olim zhazasymen korkytu Қajymnyn erik zhigerin syndyra almady Ol Abaj mektebi bar Өlsem Alash azamattarynan zhanym artyk emes dep zhauap berdi Өjtkeni zhastajynan Alash arystaryn halkymyzdyn belgili azamattaryn M Әuezovti korip osken Қajym әke үjinin kundylyktaryna adal boldy Қajym Қaragandy Temirtau Dolinka Darya Қulajgyr Қarabas Sherubaj Prostornoe Topar Tartaul zhәne baska da Қaragandy lagerlerinde bolyp azap zholynan otti Қ MҰHAMEDHANOVTYҢ MEMLEKETTIK RӘMIZDERDI ӘZIRLEUGE ҚOSҚAN ҮLESI Қajym Muhamedhanov Қazak SSR i memlekettik Gimni mәtininin avtory 1945 27 zhastagy zhas zhigit Қajym Muhamedhanov 1943 zhyly Respublika Gimnin zhazyp konkurs zhenimpazy atandy onyn algashky zholdary Er kazak ezhelden erkindik ansagan dep bastalady Bul gimn shamamen 50 zhyl bojy ajtylganyn umytpagan zhon Қajym akyn retinde 1936 zhyldan bastap tanyla bastady Ol 100 den asa olen men poemalar zhazdy sondaj ak Ғ Tokaj T Shevchenko tagy baska akyndardyn olenderin kazak tiline audardy Karlagta Tugan el altyn besik Balalaryma Zhubajym Farhinurga Otyrdyk tar kapasta kүndi sanap Sherubaj stanciyasy t b olenderin zhazdy Sonymen birge N Karamzinnin Sormandaj Liza povesin kazak poeziyasy tilimen audardy Tүrli mәdeniet okilderimen әdebi bajlanys Ғalymnyn gylymi izdenisterinin katarynan Ryleev Semenov Tyan Shanskij Krachkovskij Veselovskij Bartold Uәlihanov pen Dostoevskij Kayum Nasyjri Ғabdolla Tokaj Sharif Kamal Berdi Kerbabaev Toktagul Husain Faizhanov Hamza Niyazi Mikael Nalbandyan Sulejman Stalskij Ilyas Boraganskij Yan Rajnis Lu Sin Adam Mickevich Ezhi Yurandet Taras Shevchenko t b oryn aldy Қajym Muhamedhanov Shәkәrimnin uly Ahatpen birge akynnyn esimin aktauda bar kүsh zhigerin ayamady 1958 zhyly Mәskeuden Shәkәrimnin aktalgany turaly anyktama kelgennen kejin otyz zhyl bojy Shәkәrim shygarmashylygyn aktau zhәne esimin tarihta kaldyru үshin kүresti Ol turaly arhiv kuzhattary zhәne sol kezendegi hattar sojlejdi Muhamedhanov kazirgi kүni de Қazakstandagy zhalgyz dara galym tekstolog bolyp tabylady onyn XVIII XIX gg akyn zhyraulary zhәne HH g basyndagy akyndar shygarmalarynyn kanondyk negizin kalyptastyru zholyndagy enbegi asa kundy Ғalym birkatar enciklopediyalar shygaruga komakty үles kosty ҚSE nin Қazak Sovet enciklopediyasy 12 tomyna gylymi tүsiniktemeler zhazyp tarih әdebiettanu olketanu teatr kazak batyrlary turaly t b makalalardyn kateleri men zhansaktygyn zhondedi Ғalym Abaj enciklopediyasy Abaj eli t b kitaptardy shygaruga eleuli үles kosyp zhankeshtilikpen enbek etti Қolzhazbalardy zhinaushy zhәne saktaushy Қajym Muhamedhanov 1940 zhyldyn basynda koptegen kolzhazbalardy anyktap ondep ҚazSSR i ҒA muragatyna saktauga otkizdi Sonyn ishinde Әrip Қabanbaj batyr Bogenbaj batyr Abaj Shәkәrimnin belgisiz olenderi batyrlar Alash ziyalylary turaly materialdar zhәne t b mәdeni kundylyktar boldy Ol bul zhumyspen gumyr bojy ajnalysty zhәne Ғylym Akademiyasy Memlekettik muragat Abaj murazhajy Өlketanu murazhajy Dostoevskij murazhajy Ortalyk memlekettik murazhaj korlaryn kundy materialdarmen tolyktyrdy Ol әkesi Muhamedhan Sejtkulov tәrizdi kundy kolzhazbalardy sirek fotosuretterdi zhinap saktady halyktyn esinde kaldyru maksatynda adamdardyn aty zhonderin naktylap tүsiniktemeler berdi Majdannan majdanga Arshyn mal alan Perne Er Bilisaj tәrizdi pesalar zhazdy Audarmashy retinde 1941 zhyly zhazushy әzirbajzhan dramaturgy kompozitor SSSR halyk әrtisi U Gadzhibekovtyn Arshyn mal alan muzyka komediyalyk kojylymyn algash ret kazak tiline audardy Atalmysh komediya algash ret Semejdin muzykalyk dramalyk teatry zhәne Shymkent teatrynda kojyldy kejinnen Қazakstannyn baska da drama teatrlarynyn repertuaryna endi Ol tatar tilinen Sharif Kamaldyn Қazhy әfendi үjlenedi komediyasyn Pushkinnin Rusalka poemasyn francuz dramaturgy Per Ogyusten Bomarshenin Figaronyn үjlenui Bokkachonyn Dekameron polyak dramaturgy Ezhi Yurandottyn Uakyt sondaj t b pesalardy kazak tiline audardy Қajym Muhamedhanov umytylgan esimder men shygarma lardy kajtaruga kop enbek sinirdi Sonyn katarynda Ilyas Boraganskij Mәzhit Dәuletbaev Akylbek Sabalov Ilyas Moldazhanov Tajyr Zhomartbaev t b alash arystary kogam kajratkerleri bar Majtalman pedagog tәlimger Қazakstan zhastarynyn birneshe buynyn tәrbielep shygardy Olar pedagogtar zhәne galym әdebiettanushylar filosoftar men memleket kajratkerleri bilim zhәne mәdeniet mekemelerinin basshylary akyndar men gazet zhurnal kuryltajshylary Қazirgi zhastar galymdar men zherlesteri Muhamedhanovtyn omiri men shygarmashylygynan shabyt alady Қ Muhamedhanov 1942 1947 zhyldary Semej oblysyna karasty үsh ortalyk Semej Pavlodar Өskemen zhәne audandar bojynsha Қazakstan Zhazushylar Odagynyn uәkili boldy Ol akyndar men zhazushylardyn shygarmashylyk damuyna zor үles kosty Zhas talanttar men akyndardy kamkorlygyna alyp koldau үshin tүrli ujymdarga zhazgan hattary saktalgan Қajymnyn kiyndykka toly tagdyry men bayandy gumyry Zh Sain Estaj akyn Vs Ivanov Қazhymukan Zhambyl halyk akyndary teatr kajratkerleri әrtүrli ulttardyn gylym zhәne mәdeniet kajratkerlerimen Abaj Shәkәrim Әuezov Alash ziyalylarymen otkizgen әserli shygarmashylyk kezdesulermen este kaldy Қajym Muhamedhanovtyn esimi koptegen enciklopediyalarga endi Abaj Shәkәrim Әuezov Қazakstan zhazushylary t b Ғalym patriot Қajym Muhamedhanovka arnalyp Semej kalasynda eskertkish ornatyldy 2010 Al ozi omir sүrgen zhәne elimizdin tarihynyn kornekti kajratkerleri bas koskan үjge Memorialdyk takta kojyldy 2004 2016 zhyly 20 shildede Қazakstan Respublikasy Prezidentinin Әkimshiligi Қazakstan Respublikasy Tәuelsizdiginin 25 zhyldygy galymnyn 100 zhyldygyna oraj halyktyn patriottyk ruhyn koteru maksatynda Қajym Muhamedhanovtyn esimin mәngi kaldyrudy usyndy 2016 zhyly galymnyn 100 zhyldyk merejtojyna oraj poshta markasy shygaryldy Semej Astana Aktobe Atyrau zhәne tagy baska kalalarda Қajym Muhamedhanov atyndagy kosheler bar Ғalymnyn omiri men tagdyry onyn gylym men mәdenietke memlekettik rәmizderge zhas urpak tәrbiesine koskan olsheusiz үlesi nagyz patriotizm men oz halkyna kaltkysyz enbek etudin zharkyn korinisi Belgili filosof zhәne mәdeniettanushy Әuezhan Қodar omirinin songy zhyly 2016 Қajym Muhamedhanov turaly manyzdy makala zhazyp galymnyn omiri men tagdyryna onyn Otan aldyndagy kazhymas enbegine filosofiyalyk tuzhyrym zhasady Қajym Muhamedhanov abajtanu gylymynyn negizin kalaushy iri galym tekstolog Alash dәuirinde orkendegen erkin kazak mәdenietin Kenes dәuirinde zhangyrta bilgen dәnekershi ulttyk kazaky dәstүrdi damytkan altyn kopir Enbekteri1 T 1 Zertteuler makalalar 2005 352 b Abaj toniregindegi akyndar Abaj zhәne XIX gasyrdyn ekinshi zhartysyndagy әdebiet Abajdyn onege algan mektebi Akylbaj Abajuly Қunanbaev Magauiya Abajuly Қunanbaev Әrip Tәnirbergenov Kokbaj Zhanataev Kәkitaj Yskakuly Қunanbaev Mukamedzhan Majbasarov Bejsembaj Zhәnibekov Bajmagambet Myrzahanov Muka Әdilhanov Әlmagambet Seksenbaev Әubәkir Ospanov Abaj shygarmalarynyn tekstologiyasy zhajynda 2 T 2 Zertteuler makalalar 2005 344 b Әdebiet tarihy turaly zertteuler Қarakerej Қabanbaj batyr zhyry Muhammed Hajdar Dulati Қadyrgali Қosynuly Zhalajyri Dulat zhyrau Shozhe akyn Akmolla Bukar zhyrau Mәshһүr Zhүsip Kopeev Zhanak Sagyndykuly Mahambet olenderinin basylymdary zhәne tekstologiyasy zhajynda Қazak Sovet Enciklopediyasyndagy ҚSE kejbir makalalardagy tarihi derekter Abajga bajlanysty kejbir derekter Abaj agartushy Abaj olenderi t b 3 T 3 Abajdyn akyn shәkirtteri 2005 328 b Akylbaj Abajuly Қunanbaev Magauiya Abajuly Қunanbaev Turagul Abajuly Қunanbaev Kәkitaj Yskakuly Қunanbaj nemeresi Әbubәkir Akylbajuly shygarmalary Shaһkәrim Әrham Kәkitajuly Yskakov turaly 4 T 4 Abaj muragerleri Estelikter 2005 328 b Kokbaj Zhanatajuly Uәjis Shondybajuly Әrip Tәnirbergenov Әset Najmanbajuly Muka Әdilhanuly Tajyr Zhomartbajuly Bajmagambet Ajtkozhauly Imanbazar Қazangapuly Әlihan Bokejhanov Ahmet Bajtursynov Magzhan Zhumabaev Zhүsipbek Ajmauytov Mirzhakyp Dulatov Ydyrys Mustambaev Қajym Muhamedhanov turaly lebizder men estelikter 5 T 5 Makalalar Zertteuler 2007 344 b XIX g kazak әdebietinin iri okilderi Mahambet Өtemisov Sherniyaz Zharylgasuly Shokan Uәlihanov Muhtar Әuezov Abaj olenderine tүsinikter sonyn ishinde zhanadan tabylgan segiz oleni turaly zhazylgan makalalar toptamasy Akbulak zhyrynyn tarihy Orynbaj akyn Bertaguly Estaj Berkimbaev Zhayau Musa Isa Bajzakov Shashubaj Қoshkarbaev әjgili әnshi kompozitor Majra Iliyas Moldazhanov Nurlybek Bajmuratov Toleu Kobdikov Tәnirbergen Әmirenov Sәdu Mashakov Sapargali Әlimbetov Қozy Korpesh Bayan sulu zhyry Bejsenbaj akyn Muhamedzhan Seralin Iliyas Zhansүgirov Әlkej Margulan Zhumat Shanin Esmagambet Ysmajylov turaly makalalar toptastyrylgan 6 T 6 Makalalar Zertteuler Pikir hattar 2008 320 b Shәkәrim shezhiresi Kokbaj Zhanataevtyn Әudemzher әni Қudaj sozinin magynasy Muzdybaj Bejsenbaevtyn Abaj zhәne onyn zamany kitaby Toleu Kobdikov Maksim Gorkijdin әngimesi Chelkashtyn tungysh audarmasy Uәjis Shondybaev Tәuke Zhikibaj poemasy Maky Shyngysuly Uәlihanov әjgili әnshiler Majra men Әmire Sultanmahmut Torajgyrov Әbilhajyr Dosov Sabyrzhan Ғabbasov Abdolla Yarmuhamedov Elubaj Өmirzakov Ғabiden Mustafin Askar Tokmagambetov Abajdyn onege algan mektebi shetel zhazushylary turaly makalalar A S Pushkin Lev Tolstoj Fedor Dostoevskij Taras Shevchenko Evgenij Petrovich Mihaelis dekabrist Kondratij Fedorovich Ryleev M Gorkij Krylov zhәne Abaj Abaj men Lermontov Abajdyn Қorkytpa meni dauyldan atty oleninin audarmasy Vladimir Dal P P Semenov Tyan Shanskij V V Bartold Nikolaj Ostrovskij Vsevolod Ivanov Adam Mickevich kytaj zhazushysy Lu Sin Sulejman Stalskij Tүrkmen әdebietinin klassigi Berdi Kerbabaev ozbek zhazushysy Hamza Hakim zada Niyazi armyan zhazushysy Mikael Nalbandyan tatar zhazushysy Sharif Kamal Ғabdolla Tokaj Ғalymzhan Ғyjrfanuly Husajyn Fajzhanov Iliyas Boraganskij Қayum Nasyjri Әubәkir Divaev turaly makalalar toptastyrylgan 7 T 7 Pesalar Өlender 2009 312 b Majdannan majdanga Komissar Ғabbasov Er Bilisaj Perne atty pesalary men osy pesalarga pikirler olender Karamzinnin Sormandaj Liza shygarmasynyn audarmasy toptastyrylgan 8 T 8 Audarmalar Makalalar red A Aubakirov 2009 320 b Қazhy әfendi үjlenedi Arshyn mal alan Uakyt sondaj Figaro Zhas gvardiya Rusalka pesalary orys tilinde zharyk korgen enbekteri Literaturnaya shkola Abaya Abaj i Bunin Shakarim Zhambyl Zhabaev Aubakir Ahmedzhanovich Divaev Abaj zhurnalynda zharyk korgen makalalary M Zhumabaevtyn Toksannyn toby oleni kazak ziyalylary Ydyrys Mustambaev Muhtar Әuezov Sabyrzhan Ғabbasov kazak akyndary men zhyraularynyn olenderi men әnderinin orys tiline audarmasynyn algashky zhinagy Vsevolod Ivanov zhәne ol turaly 9 T 9 Makalalar Zertteuler Abaj shygarmalaryna tүsiniktemeler 2011 384 b Makalalar men zertteuler Bajmagambet Ajtkozhauly Ajtys turaly Әdebiet zhәne iskusstvo zhurnalyndagy kejbir shygarmalar Ygylman akyn Abaj muzeji latysh akyny Yan Rajnis Ybyraj Altynsarinnin shygarmalary Muzafar Әlimbaev Bejsembaj Kenzhebaev Bilisaj Bajgaranova Bajmagambet Iztolin Nygmet Nurmakov Zhүsip Zyliha dastany zhajynda kazak akyndary Zhumagali Sain Sәdir Zhәpekeuly Narmambet Ormanbetov Alash avtonomiyasy zhәne Alashorda үkimeti Turlykan Қasenuly kazak teatry Semej teatry Zhalbyr operasy Үjlenu komediyasy On bir belgisiz pesasy Auru tister komediyasy Semejdegi olketanu muzeji Gogol atyndagy kitaphana Abaj atyndagy opera balet teatry Қamar sulu operasy Semej tany gazeti Kүlәsh Bajsejitova Semej teatrynyn tarihy Semej pedagogika instituty Қalibek Қuanyshbaev Semej pedtehnikumy kazirgi M Әuezov atyndagy peduchilishe Ekejbaj Қashaganov turaly Abaj shygarmalaryna gylymi tүsiniktemeler olender dastandar zhinaktalgan 10 T 10 Stenogramma Pikirler Materialdar 2012 384 b Stenogramma 1951 zhylgy zhogary attestattau komissiyasynyn stenogrammasy dissertaciyalyk kenes stenogrammasy kuzhattar sojlejdi Қ Muhamedhanov Abaj kitabyn algash shygargan Iliyas Boraganskij Kәkitaj Yskakuly turaly Ғ Mukamethanov Қ Muhamedhanov Қazak SSR Ғylym Akademiyasy Abajdyn memlekettik әdebiet muzeji filologiya gylymdarynyn kandidaty dәrezhesin alu үshin zhazylgan dissertaciya Semej 1950 318 b Қosymsha 478 b 11 Muhamedhanov Қ Abaj shәkirtteri Mәtin sүjinshi dana zhinagan tүsinikterin zhazgan Қ Muhamedhanov soz basyn zhazgan M Әuezov Almaty Қazaktyn memlekettik korkem әdebiet baspasy 1951 263 b 1951 zhyly Қ Muhamedhanov tutkyndalgan son baspahanadagy kitap terimi shashylyp kalgan 12 Mukamethanov Muhamedhanov Қ Abaj shygarmalarynyn tekstologiyasy zhajynda Mәtin Қ Mukamethanov Muhamedhanov Almaty Қazakstan memlekettik korkem әdebiet baspasy 1959 144 b 13 Mukamethanov Muhamedhanov Қ Magauiya Abajuly Қunanbaev Mәtin Қ Mukamethanov Muhamedhanov Almaty Қazakstan memlekettik oku pedagogika baspasy 1959 36 b Mugalim kitaphanasy 14 Muhamethanov Muhamedhanov Қ Abajdyn tugan zheri osken ortasy Abaevskie mesta Қ Muhamethanov Muhamedhanov Alma Ata Zhazushy 1971 34 b 15 Mukamethanov Muhamedhanov Қ Komissar Ғabbasov Mәtin pesalar Қ Muhamethanov Muhamedhanov Almaty Өner 1984 176 b Mazmuny Komissar Ғabbasov Bilisaj Tolkyn Hazhy әpendi үjlenedi 16 Mukamethanov Muhamedhanov Қ Zhүsipbek Ajmauytov Mәtin Қ Mukamethanov Muhamedhanov Bes arys estelikter esseler zhәne zertteu makalalar Almaty Zhalyn 1992 B 381 452 17 Muhamedhanov Қ Abajdyn akyn shәkirtteri 1 kitap Mәtin kitapka Akylbaj Magauiya Turagul olenderi men poemalary omiri men shygarmashylygy turaly mәlimetter engen shygarmalaryn zhinap zerttep omirbayandary men algy sozin zhazyp baspaga әzirlegen Қ Muhamedhanov Almaty Dәuir 1993 224 b 18 Muhamedhanov Қ Abajdyn akyn shәkirtteri 2 kitap Mәtin ekinshi kitapka Kәkitaj Kokbaj zhәne Uәjis akyndar engen shygarmalaryn zhinap zerttep omirbayandary men algy sozin zhazyp baspaga әzirlegen Қ Muhamedhanov Almaty Dәuir 1994 336 b 19 Muhamedhanov Қ Abajdyn akyn shәkirtteri 3 kitap Mәtin Әrip Әset Muka Әubәkir akyndardyn olenderi omiri men shygarmashylygy turaly mәlimetter engen shygarmalaryn zhinap zerttep omirbayandary men algy sozin zhazyp baspaga әzirlegen Қ Muhamedhanov Almaty Dәuir 1995 320 b 20 Muhamedhanov Қ Abajdyn akyn shәkirtteri 4 kitap Mәtin Tajyr Bajmagambet Imanbazar Әrham akyndardyn olenderi omiri men shygarmashylygy turaly mәlimetter engen shygarmalaryn zhinap zerttep omirbayandary men algy sozin zhazyp baspaga әzirlegen Қ Muhamedhanov Almaty Dәuir 1997 240 b 21 Muhamedhanov Қ Abaj muragerleri Mәtin Shәkәrim Turagul Kәkitaj Kokbaj Әlihan Bokejhanov Ahmet Bajtursynov Magzhan Zhumabaev Zhүsipbek Ajmauytov Mirzhakyp Dulatov omiri men shygarmashylygy turaly mәlimetter engen shygarmalaryn zhinap zerttep omirbayandaryn zhazyp baspaga әzirlegen Қ Muhamedhanov Almaty Atamura 1995 208 b 22 Muhamedhanov Қ Tagdyr zhәne Қarlag Mәtin Muhamedhanov K Sudba i Karlag Mәtin Қ Muhamedhanov atyndagy bilim zhәne mәdeniet ortalygy kogamdyk kory Almaty 2008 278 b 23 Muhamedhanov Қ Abaj kitabyn algash shygargan Iliyas Boraganskij Mәtin Ilyas Boraganskij pervyj izdatel knig Abaya Tekst Қ Muhamedhanov zhauapty red Ғ Қabyshuly Қ Muhamedhanov atyndagy bilim zhәne mәdeniet ortalygy kogamdyk kory Almaty 2009 64 b 24 Muhamedhanov Қ Abaj shygarmalaryna gylymi tүsinikter Mәtin Abaj shygarmalaryna gylymi tүsinikter Қ Muhamedhanov zhauapty red Ғ Қabyshuly Қ Muhamedhanov atyndagy bilim zhәne mәdeniet orta lygy kogamdyk kory Almaty 2009 174 b 25 Muhamedhanov Қ Shәkәrim men Қajym tagdyrlas Mәtin Shakarim i Kayum spletenie sudeb Tekst Қ Muhamedhanov Astana Foliant 2009 336 b 26 Muhamedhanov Қ Abaj shygarmalarynyn tekstologiyasy zhajynda Mәtin Қ Muhamedhanov Қ Muhamedhanov atyndagy bilim zhәne mәdeniet ortalygy kogamdyk kory 2 bas Almaty 2010 164 b 27 Muhamedhanov Қ Tarta kor Semejimnin topyragy Mәtin olender poemalar makalalar arnaular Қ Muhamedhanov kurast T Ibragimov A Ғabdullina Semej kalalyk mәdeniet zhәne tilderdi damytu bolimi Semej 2010 144 b 28 Muhamedhanov Қ Shygarmalary Mәtin Қ Muhamedhanov Shygys Қazakstan oblysynyn әkimdigi Astana Foliant 2014 Altaj Ertis kitaphanasy T 1 Abaj shygarmalarynyn tekstologiyasy zhajynda 2014 344 b 29 Muhamedhanov Қ Hattar sojlejdi Pisma govoryat Қ Muhamedhanov Almaty 2016 336 b 30 Muhamedhanov Қ Abaj shygarmalarynyn tekstologiyasy zhajynda Mәtin Қazakstan Memlekettik korkem әdebiet baspasy Alma Ata 1959 144 b 31 Muhamedhanov Қ Abajdyn әdebiet mektebi Қolzhazba filologiya gylymdary dәrezhesin alu үshin korgalgan dissertaciya Қ Muhamedhanov 1951 ҚR Ғylym akademiyasy muragatynda saktalgan ҚazSSR ҒA akademigi M O Әuezovtyn gylymi basshylygymen Қolzhazba bolimi Marapattary1996 zhyly Abajdyn akyn shәkirtteri 4 kitap Abaj muragerleri Abaj enciklopediyasyn shygarudagy enbegi үshin ҚR Memlekettik syjlygynyn laureaty atandy KSRO zhәne Қazak KSR agartu isinin үzdigi Semej kalasynyn Қurmetti azamaty Abajdyn dүniezhүzilik akademiyasynyn altyn medalimen marapattalgan DerekkozderҚajym Muhamedhanov Shygarmashylyk Shynyna Әdebiet portaly Қazakstan zhazushylary Anyktamalyk Қurastyrushy Қamshyger Sayat Zhumasheva Қajyrnisa Almaty An arys baspasy 2009 zhyl Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet