Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мары уәлаяты (түрікм. Mary welaýaty) — Түрікменстанның оңтүстігінде орналасқан уәлаяты. Жері 131,1 мың шаршы км. Әкімшілік орталығы – Мары қаласы.
| Уәлаят | |
| Мары уәлаяты | |
| түрікм. Mary welaýaty | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Енеді | 12 атрап, 2 қала |
| Әкімшілік орталығы | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары | 37°00′ с. е. 62°00′ ш. б. / 37.000° с. е. 62.000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 37°00′ с. е. 62°00′ ш. б. / 37.000° с. е. 62.000° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Жер аумағы | 87 150 км² (4 орын) |
| Уақыт белдеуі | UTC+5 |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | 1,480,400 адам (2005)(1 орын) |
| Тығыздығы | 16,99 адам/км² (3 орын) |
| Ресми тілі | түрікмен |
| Сандық идентификаторлары | |
| ISO 3166-2 коды | TM-M |
| Телефон коды | 3522 |
| Автомобиль коды | MR |
| maryhakimlik.gov.tn | |
|
| |
 Мары уәлаяты Ортаққорда Координаттар: 37°00′ с. е. 62°00′ ш. б. / 37.000° с. е. 62.000° ш. б. (G) (O) (Я) | |
Табиғаты
Мары облысы Тұран ойпатының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Жері бұйратты, ылдилау, солтүстігі жазық, оңтүстігі — орталық Қарақұм (биіктігі 150 м). Әмудария және өзендерінің аралығы – Оңтүстік-Шығыс Қарақұм (биіктігі 300 м). Теджен өзенінің оңтүстік-батысы Көпеттау жазығы (биіктігі 50 м-ден 350 м-ге дейін), оңтүстігін (биіктігі 1267 м), Қарабел (биіктігі 984 м) қыраттары алып жатыр.
Климаты континенттік, қуаң. Қаңтардың орташа температураы -2–4°C, шілдеде 28–32°C. Жылдық жауын-шашын мөлшері — 100-300 мм.
Ірі өзені — Мургаб. , атырабында астық тұқымдас өлеңді өсімдіктер, Мургаб аңғарында тоғай (терек, жиде, тал, қамыс) өседі. қорығында пісте тоғайы және 60-қа жуық сирек кездесетін (эндемиктер) өсімдіктер кездеседі. Бөкен, қасқыр, түлкі, қабылан, құлан, т.б. аңдар мекендейді.
Әкімшілік-аумақтық бөлінісі
Мары уәлаятына 9 атырап (2008-2016 жылдары Алтын саһра атырабы да болған) және 2 қала кіреді. 2 қала:
9 атырап:
Шаруашылығы
Мары облысы – Түрікмен КСР-індегі мақта және қаракөл қойын өсіретін басты аудан. Өнеркәсіп өнімі 1965-72 жылы 1,8 есе артты. Облыс энергетикасы жергілікті газға негізделген. , Мұрғаб өзендерінің аралығы, , Шехитли- Джуджуклин, Май, Байрам-Али, Ислим, Карачоп кен орындарында газ өндіріледі (жалпы қоры 1 трлн куб м). Жергілікті газбен жұмыс істейтін Мары ГРЭС-і (қуаты 1970 мың квт) 1973 жылы іске қосылды. Машина жасау, металл өңдеу, бірнеше жөндеу кәсіпорындары, үй құрылысы комбинаты (Мары, Теджен, Каахка), мақта тазарту, жүн жуу, иіру-тоқу, былғары, аяқ-киім, кілем тоқу фабрикалары (Мары), май алу комбинаты, ет-сүт, шарап жасау (Мары,Байрам-Али, теджен) өнеркәсіп орындары бар. Ауыл шаруашылығының басты салалары – мақта, қаракөл қойын өсіру, жеміс шаруашылығы. пен Теджен шұраттарында суармалы егіншілік басым. Мұрғаб, Теджен өзендерінің бойына бөгендер жасалған ( Ташкеприн, Колхозбент, Иолотань, Гиндукуш т. б. бөгендері), 1973 жылы облыста 116 колхоз, 21 совхоз болды. Ауыл шаруашылығы жерінің 2,7% -і (358 мың га, 1972) егістік, 65%-і мақта егісі. 1972 жылы393 мың тонна шиітті мақта, оның ішінде 172 мың тонна жіңішке талшықты мақта (республикадағы өнімнің 97%) жиналды. Егісінің 13%-і жоңышқа, 12,3%-і дәндә дақылдар. Көкініс, бақша дақылдарын да өсіреді. Бау-бақша және жүзімдік 9,3 мың га, 1973 жылы мал саны (мың): қой мен ешкі 1366, мүйізді ірі қара 140 (оның ішінде сиыр 61). Жібек шаруашылығы дамыған. Темір жолының жалпы ұзындығы 700 км-ден астам Мары облысы территориясы арқылы Красноводск – Теджен – Мары – Ташкент және Мары – Кушка темір жол тармағы өтеді. Автомобиль жолының ұзындығы 2528 км. Амудариядан Мары қаласына дейін кеме жүзеді. 1972/73 оқу жылында 426 мектеп, 8 кәсіптік –техника училище, 4 арнаулы орта оқу орны болды. 1972 жылы 322 кітапхана, тарихи-революциялық музей және драма театры, 239 клуб, 184 кино қондырғы, 12 пионерлер үйі болды. «Ленин байдағы» («Ленин туы»;1933, түрікмен тілінде) және «Марыйская правда» (1938 жылдан) облыс газеттері шығады. 1973 жылы Мары облысында 87 аурухана, 1 мың дәрігер жұмыс істеді. Байрам-Али курорты бар.
Дереккөздер
- Среднеазиатский экономическийрайон, М.,1972.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mary uәlayaty tүrikm Mary welayaty Tүrikmenstannyn ontүstiginde ornalaskan uәlayaty Zheri 131 1 myn sharshy km Әkimshilik ortalygy Mary kalasy UәlayatMary uәlayatytүrikm Mary welayatyӘkimshiligiEnedi12 atrap 2 kalaӘkimshilik ortalygyMaryTarihy men geografiyasyKoordinattary37 00 s e 62 00 sh b 37 000 s e 62 000 sh b 37 000 62 000 G O Ya Koordinattar 37 00 s e 62 00 sh b 37 000 s e 62 000 sh b 37 000 62 000 G O Ya Zher aumagy87 150 km 4 oryn Uakyt beldeuiUTC 5TurgyndaryTurgyny1 480 400 adam 2005 1 oryn Tygyzdygy16 99 adam km 3 oryn Resmi tilitүrikmenSandyk identifikatorlaryISO 3166 2 kodyTM MTelefon kody3522Avtomobil kodyMRmaryhakimlik gov tnMary uәlayaty Ortakkorda Koordinattar 37 00 s e 62 00 sh b 37 000 s e 62 000 sh b 37 000 62 000 G O Ya TabigatyMary oblysy Turan ojpatynyn ontүstik shygys boliginde ornalaskan Zheri bujratty yldilau soltүstigi zhazyk ontүstigi ortalyk Қarakum biiktigi 150 m Әmudariya zhәne ozenderinin aralygy Ontүstik Shygys Қarakum biiktigi 300 m Tedzhen ozeninin ontүstik batysy Kopettau zhazygy biiktigi 50 m den 350 m ge dejin ontүstigin biiktigi 1267 m Қarabel biiktigi 984 m kyrattary alyp zhatyr Klimaty kontinenttik kuan Қantardyn ortasha temperaturay 2 4 C shildede 28 32 C Zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 100 300 mm Iri ozeni Murgab atyrabynda astyk tukymdas olendi osimdikter Murgab angarynda togaj terek zhide tal kamys osedi korygynda piste togajy zhәne 60 ka zhuyk sirek kezdesetin endemikter osimdikter kezdesedi Boken kaskyr tүlki kabylan kulan t b andar mekendejdi Әkimshilik aumaktyk bolinisiMary uәlayatyna 9 atyrap 2008 2016 zhyldary Altyn saһra atyraby da bolgan zhәne 2 kala kiredi 2 kala Mary 9 atyrap Bajramaly atyraby Uәkilbazar atyraby Қarakum atyraby Zholoten atyraby Mary atyraby Murgap atyraby Sakarshaga atyraby Taktabazar atyraby Tүrikmenkala atyrabySharuashylygyMary oblysy Tүrikmen KSR indegi makta zhәne karakol kojyn osiretin basty audan Өnerkәsip onimi 1965 72 zhyly 1 8 ese artty Oblys energetikasy zhergilikti gazga negizdelgen Murgab ozenderinin aralygy Shehitli Dzhudzhuklin Maj Bajram Ali Islim Karachop ken oryndarynda gaz ondiriledi zhalpy kory 1 trln kub m Zhergilikti gazben zhumys istejtin Mary GRES i kuaty 1970 myn kvt 1973 zhyly iske kosyldy Mashina zhasau metall ondeu birneshe zhondeu kәsiporyndary үj kurylysy kombinaty Mary Tedzhen Kaahka makta tazartu zhүn zhuu iiru toku bylgary ayak kiim kilem toku fabrikalary Mary maj alu kombinaty et sүt sharap zhasau Mary Bajram Ali tedzhen onerkәsip oryndary bar Auyl sharuashylygynyn basty salalary makta karakol kojyn osiru zhemis sharuashylygy pen Tedzhen shurattarynda suarmaly eginshilik basym Murgab Tedzhen ozenderinin bojyna bogender zhasalgan Tashkeprin Kolhozbent Iolotan Gindukush t b bogenderi 1973 zhyly oblysta 116 kolhoz 21 sovhoz boldy Auyl sharuashylygy zherinin 2 7 i 358 myn ga 1972 egistik 65 i makta egisi 1972 zhyly393 myn tonna shiitti makta onyn ishinde 172 myn tonna zhinishke talshykty makta respublikadagy onimnin 97 zhinaldy Egisinin 13 i zhonyshka 12 3 i dәndә dakyldar Kokinis baksha dakyldaryn da osiredi Bau baksha zhәne zhүzimdik 9 3 myn ga 1973 zhyly mal sany myn koj men eshki 1366 mүjizdi iri kara 140 onyn ishinde siyr 61 Zhibek sharuashylygy damygan Temir zholynyn zhalpy uzyndygy 700 km den astam Mary oblysy territoriyasy arkyly Krasnovodsk Tedzhen Mary Tashkent zhәne Mary Kushka temir zhol tarmagy otedi Avtomobil zholynyn uzyndygy 2528 km Amudariyadan Mary kalasyna dejin keme zhүzedi 1972 73 oku zhylynda 426 mektep 8 kәsiptik tehnika uchilishe 4 arnauly orta oku orny boldy 1972 zhyly 322 kitaphana tarihi revolyuciyalyk muzej zhәne drama teatry 239 klub 184 kino kondyrgy 12 pionerler үji boldy Lenin bajdagy Lenin tuy 1933 tүrikmen tilinde zhәne Maryjskaya pravda 1938 zhyldan oblys gazetteri shygady 1973 zhyly Mary oblysynda 87 auruhana 1 myn dәriger zhumys istedi Bajram Ali kurorty bar DerekkozderSredneaziatskij ekonomicheskijrajon M 1972