Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Малазгирт түбіндегі шайқас — 1071 жылдың 25-26 тамызында Малазгирт қаласының маңында Византия аумағында болған селжүк түріктері мен Византия империясы арасындағы шайқас. Алып Арслан сұлтан бастаған селжүк түріктері сандық артықшылығына қарамастан византиялықтарды талқандап, аумақтық жеңілдіктер есебінен өз өмірін аман алып қалған Византия императоры тұтқынға алды. Малазгирт түбіндегі шайқаста византиялықтардың жеңілуі Армениядағы селжүктердің үстемдігінің басталуын және оғыздар мен түркімендердің Кіші Азияның ішкі бөлігіне жаппай қоныс аудару үдерісін бастады.
| Малазгирт түбіндегі шайқас | |||
| Негізгі қақтығыс: | |||
[[Сурет: |300px|XV ғасырдағы Малазгирт түбіндегі шайқас бейнеленген француз миниатюрасы]] XV ғасырдағы Малазгирт түбіндегі шайқас бейнеленген француз миниатюрасы | |||
| Дата | |||
|---|---|---|---|
| Орын | (қазіргі Түркияның шығысы; тарихи Армения) | ||
| Себеп | Селжүктердің шешуші жеңісі | ||
| Аумақтық өзгерістер | Армян таулы үстіртінде селжүктердің үстемдігінің орнауы | ||
| Қарсыластар | |||
| | |||
| Қолбасшылары | |||
| |||
| Тараптар күші | |||
| |||
| Шығындар | |||
| |||
Тарихы
Селжүктермен алғашқы қақтығыстар XI ғасырдың 60-жылдарында басталды: 1064 жылы олар Ани қаласын басып алды, Х Константин тұсында жеке жасақтар шекараға еніп, Кіші Азиядағы Иконий мен қалаларына дейін жетті. Сол кезде Алып Арслан сұлтан Мысыр мен Сирияны жаулап алуға бағытталып, Византия империясымен толық көлемді соғыс ашуды шешіп тәуекел етпеді. X Константин қайтыс болғаннан кейін және регенттігі кезінде сұлтанға бағынбайтын селжүк жасақтары Кесария мен қауіп төндірді. 1068 жылдың жазында Роман Диоген император ретінде селжүктерге қарсы шықты; оның Сириядағы әскерлері басып алып, Алеппоға қауіп төндірді, каппадокиялық Ларисаның жанында түрік жасағын жеңіліске ұшыратты.
Бұрынғы билеушілердің орынсыз сараңдықтары мен қабілетсіздіктері Византия әскерінің қатарын қысқартып, оның рухын түсірді; сонымен бірге Роман қысқа мерзімде соғысқа жарамды әскер құра алды. Отрантоны алып, грек билігінің соңғы бекінісі Бариге қоршау салған Италиядан келген жағымсыз хабар Романды біраз уақыт Еуропаға қайтуға мәжбүр етті. Ол болмаған кезде түріктер әскерді басқарған Мануил Комнинді жеңіп, басып алып, тонады, ал Алып Арсланның өзі Византияның шығысындағы ең маңызды шекара бекінісі - Малазгиртті жаулап алды. 100 мыңдық әскерді бастаған Роман қайтадан басып алды.
Дайындалу
IV Романмен бірігіп басқарушы, императорлық тақ күрестте тікелей қарсыласы ере жүрді. Әскерді құрамына империяның батыс және шығыс аймақтарынан келген 10 мың византиялық сарбаздар, басқаратын 500 франк пен жалдамалы әскерлері, пен бешенектердің жалдамалы жасақтары, болгарлар, грузиндер мен армяндар жасақтары, сондай-ақ бір бөлігі кірді. Барлық Византия әскерінің саны 40-70 мың жауынгер болды. Мұсылман авторлары (Ибн әл-Асир, Сибт ибн әл-Жаузи, Ибн әл-Каланиси, аль-Хұсайыни, әл-Бундари, әл-Фарики және т.б.) 300-ден 700 мыңға дейінгі фантастикалық санды атайды.
Кіші Азия арқылы ілгерілеу ұзақ және қиын болды. Романның өзі үлкен арбалы керуенінің салдарынан өз сарбаздарының наразылығын туғызды, ал жергілікті халық кейіннен әскерден шығарылған франк жалдамалы әскерінің шабуылына ұшырады.
Селжүктердің әлі алыс екеніне сенген византиялықтар Малазгирт пен көршілес Аһлат бекінісін қайтарып алуды көздеп, Ван көліне қарай өрледі. Сол арада Алып Арслан Арменияға 30 мың түрік атты әскерімен және Алеппо, Мосул және басқа қалалардан мұсылман одақтастарымен келді. Тыңшылар оған жаудың нақты орналасқан жерін айтты, ал византиялықтар жаудың орналасқан жері туралы білмеді.
Шайқас
сәйкес, Византия шекарасын селжүк жорықтарынан қорғау үшін император IV Роман Диоген 1071 жылдың көктемінде Константинополден шығып, шығысқа қарай кетіп, Аһлат пен Малазгирт армян бекіністерін нығайтуға кірісті.
Малазгиртті Диоген басып алды, ал келесі күні оның сарбаздары селжүк әскерін байқады. Генералдардың бірі атты әскер жасағымен барлауға жіберілді, өйткені Роман бұл Алып Арсланның бүкіл әскері емес деп есептеді. Бірақ жасақ жеңіліп, қолбасшысы тұтқынға түсті.
25 тамызда Византия әскері мұсылмандардың орналысқан жеріне шабуыл жасады. Сол қанатты Никифор Вриенниос басқарды, оң қанатты - Феодор Алиат, орталықта императордың өзі болды, ал қосалқы күштер Андроник Дуканың қолбасшылығында болды. Түріктер төрт шақырымға созылған жарты айдай сап құрды. Олардың садақшылары гректерге шабуыл жасады, жарты айдың ортасы баяу шегініп, ал оның қанаттары византиялықтарды қоршауға көшті.
Византиялықтар атысты батылдықпен төтеп беріп, екінші күннің соңында Алып Арслан тұрағын басып алды. Алайда, садақшылар ең көп зақым келтірген оң және сол қанаттар жекелеген жауынгерлердің шегініп қашып жүрген селжүк атты әскерін ұрысқа еліктіруге тырысуынан тәртіптен айырылды. Роман оң қанатқа негізгі күштердің шегінуін жабуды бұйырды, бірақ бұйрық дұрыс түсінілмеді. Қосалқы әскер қолбасшысы Андроник Дука көмек көрсетудің орнына императордың өлімі туралы қауесет тарата бастады. Оң қанат дереу жеңіліске ұшырады, өйткені түркі тайпаларынан құралған оғыздар мен бешенектердің жасағы селжүктер жағына өтіп кетті, ал кейбір армян контингенттері қашып кетті. Орталықтың қалғаны, оның ішінде император мен Вариаж гвардиясы қоршауға алынды. Ұрыста Роман жараланып, Алып Арсланның тұтқынына түсті. Ол бір апта сұлтанның тұтқында болды. Император 10 миллион алтын мөлшеріндегі төлемге келіспеді, сондықтан Алып Арслан бұл соманы 360 мың жылдық төлем мен 1,5 миллион алтын алғытөлемге дейін қысқартты. Роман өзінің Константинополге аман жету үшін өзінің қызын сұлтан ұлдарының біріне тұрмысқа берді.
Салдары
Малазгирт түбіндегі жеңілістен кейін тұтқында болған IV Роман Диогеннің жиырма жасар өгей ұлы, мен ұлы, Андроник пен Константин ағайындылармен бірге империялық титулға ие таққа отырды. Ғалым тарихшы оның тәрбиесіне жауапты болды.
Қайтыс болды деп саналған жеңілгені туралы хабарды алған сарай қызметшілері Еудокия мен үлкен ханзада Микаил Дуканың регентігін жариялады, бірақ іс жүзінде мемлекетті Романның жауы кесар Иоанн басқарды. IV Романнан елордаға жақында келуі туралы қолмен жазылған хат келген кезде, патшайымнан күйеуінің тақтан айырылғаны жайлы жариялауын талап етті. Патшайым бұдан бас тартты, оны сарайдан қуып, әйел монахқа айналдыру үшін шашын алды. VII Микаил Дука Парапинак император атанды.
Константинопольден жіберілген әскерлермен бірнеше сәтсіз қақтығыстардан кейін Роман киликиялық Адана қаласына бекінді, оны Андроник Дука (1072 ж.) тақтан бас тартып, шашын қырықтыру талабымен қоршауға алды. Бұл үшін оған VII Микаил атынан үш растаған жеке қауіпсіздікті уәде етті. Роман алданды: көзден айырды, ол көп ұзамай көзден айыру кезінде алған жаралардан қайтыс болды.
Аумақтық өзгерістер
Шайқастың тікелей нәтижесі - Армения мен Кіші Азияның шығысын Византия империясының біржола жоғалтуы және Кіші Азияның оңтүстік-шығысында Византиядан тәуелсіз армян мемлекетінің құрылуы болды. Селжүктердің жеңісі оғыздар мен түрікмен тайпаларына Кіші Азияның тереңдігіне жол ашты, ал келесі 10 жыл ішінде түркі көшпенділердің ұмтылуынан түркілер түгелдей дерлік түбекті басып алды.
Ұрыс нәтижесінде көп бөлігі селжүктердің қолына түскеніне қарамастан, олар бүкіл елді жаулап ала алмады. мен патшалығы мен Арменияның солтүстік-шығысындағы ұлысы сияқты бірқатар кішігірім армян мемлекеттері, сонымен қатар оңтүстік-батыстағы , және бір бөлігіндегі ұлыстар жаулық жағдайында XI және XII ғасырларда жалғасын тапты.
Дереккөздер
- Die byzantinischen Kleinchroniken / Hrsg. von P. Schreiner — Wien: Verlag der ÖAW, 1979. — Т. 1. — Б. 170. — (Corpus Fontium Historiae Byzantinae).
- The Cambridge Medieval History — Cambridge University Press, 1986. — Т. 6. — Б. 791.Түпнұсқасы (ағыл.)
In 1071, five years after Hastings, the Byzantine army, the oldest and best trained military force in Europe, was destroyed in battle with the Seljuq Turks at Manzikert in Armenia.
- Steven Runciman A History of the Crusades — Cambridge University Press, 1987. — Т. 1. — Б. 62—63.Түпнұсқасы (ағыл.)
With this large but untrustworthy army Romanus set out in the spring of 1071 to reconquer Armenia. As he was leaving the capital the news came through from Italy that Bary, the last Byzantine possession in the peninsula, had fallen to the Normans.
The chroniclers tell in tragic detail of the Emperor's march eastward along the great Byzantine military road. His intention was to capture and garrison the Armenian fortresses before the Turkish army should come up from the south. Alp Arslan was in Syria, near Aleppo, when he heard of the Byzantine advance. He realized how vital was the challenge; and he hurried northward to meet the Emperor. Romanus entered Armenia along the southern branch of the upper Euphrates. Near Manzikert he divided his forces. - Hans Delbrück Medieval Warfare: History of the Art of War — University of Nebraska Press, 1990. — Т. 3. — Б. 62—63.Түпнұсқасы (ағыл.)
In the battle of Manzikert, or Malasgard, in Armenia, the Seljuk Sultan Alp Arslan defeated Emperor Romanus
- Paul Wittek Rise of the Ottoman Empire / Edited by Colin Heywood — Routledge, 2013. — Б. 45.Түпнұсқасы (ағыл.)
The fate of Anatolia was decided in 1071 by the battle of Manzikert, in the highlands of Armenia, where the Seljuk sultan Alp Arslan inflicted an overwhelming defeat on the Byzantine army and took the emperor prisoner.
- Marcia L. Colish The Mirror of Language (Revised Edition): A Study of the Medieval Theory of Knowledge — U of Nebraska Press, 1990. — Т. 3. — Б. 62—63.
- Hans Delbrück Шығыс тарихы: Алты томда. Орта ғасырлардағы Шығыс — М.: Восточная литература, 1995. — Б. 271.Түпнұсқасы (орыс.)
В 1071 г. султан Алп Арслан нанес сокрушительное поражение византийскому императору Роману IV Диогену в битве под Манцикертом. Эта победа ознаменовала конец византийского и начало сельджукского господства в Армении. Вместе с тем она открыла племенам огузов и туркмен дорогу в глубь Малой Азии.
- Византия тарихы. 2-том. 11-тарау. ХІ ғасырдың аяғындағы ішкі саяси дағдарыс және сыртқы саясаттағы жеңіліс
- Розен В. Р. Алып Арсланның Роман Диогенді жеңгені туралы араб аңыздары // ЗВОРАО. Т. 1. 1887. Б. 19-22, 189—202, 243—252
- Encyclopaedia of Islam — E. J. BRILL, 1991. — Т. VI. — Б. 243.
- Konstam, Angus The Crusades — London: Mercury Publications, 2004. — Б. 41.
- John Julius Norwich. «A Short History of Byzantium» — Vintage Series, 1997. — p. 239—241 — ISBN 0-679-77269-3.
- А. А. Васильев, А. Г. Грушевой — Византия империясының тарихы: Крест жорықтарына дейін (1081 жылға дейін) — Алетейя, 2000 — ISBN 5-89329-199-9, 9785893291995 — стр. 466. Түпнұсқасы (орыс.)
Особенно ненадежны в рядах византийского войска были составлявшие в нём легкую конницу узы и печенеги, которые при столкновении с турками тотчас же почувствовали с последними племенное родство. Последний поход Романа Диогена закончился для него роковой битвой в августе 1071 года при Манцикерте в Армении, на север от озера Ван. Незадолго до сражения отряд узов со своим вождем перешел на сторону турок. Это вызвало большое беспокойство в войске Романа Диогена. В пылу завязавшейся битвы один из византийских военачальников распустил слух о поражении императорского войска, которое, будучи охвачено паникой, обратилось в бегство. Геройски сражавшийся Роман Диоген был захвачен в плен турками и с почётом встречен Алп-Арсланом.
- Киреев Н. Г. — Түркияның алғашқы тарихындағы бір датаның өзектілігі туралы сұраққа — Turcica et Ottomanica:М.С.Мейердің 70 жылдық мерейтойына арналған мақалалар жинағы. — М.: Восточная литература РАН, 2006. — ISBN 5-02-018524-8, 9785020185241 — стр.248-249. Түпнұсқасы (орыс.)
Одной из причин поражения стала измена тюркских наемников (печенегов, гузов, кипчаков и др.), находившихся на левом и правом флангах войска василевса. Возможно, увидев против себя огузо-туркменских воинов и услышав их тюркские боевые кличи (ураны), они не захотели сражаться против родичей и перешли на сторону сельджуков вместе со своими военачальниками. Роман IV Диоген попал в плен, но был отпущен на условиях выплаты ежегодной дани в размере 1 тыс. динаров. Армянские земли захватили сельджуки после битвы при Манцикерте, множество армян рассеялись по империи, поселились в Константинополе
- Запорожец В. М. — Селжүктер — 2011. — Б.127: Түпнұсқасы (орыс.)
Армянский контингент вышел из боя и бежал.
- Туманов К. Л. «Armenia and Georgia» из «The Cambridge Medieval History», том IV, глава XIV, стр. 593—637: Түпнұсқасы (ағыл.)
Meanwhile, Alp Arslan captured Manazkert in 1070. And it was there that he inflicted, the following year, the momentous defeat upon the Emperor Romanus IV which deprived the Empire of Armenia and opened to the Turks the road to Anatolia.
- Шығыс тарихы, II том, «IV-XI ғасырларда Күнгей Кавказ» бөлімдері және «Селжүктердің бағындыруы мен Селжүктердің мемлекеті»: Түпнұсқасы (орыс.)
Между тем далеко на востоке, в пустынях и степях Средней Азии, возникла новая мощная сила - сельджуки. На протяжении первой половины XI в. они покорили весь Иран, и в 1071 г. при Манцикерте (Маназкерте) византийский император Роман Диоген потерпел сокрушительное поражение и сам попал в плен к сельджукам. Византия окончательно потеряла не только Закавказье, но и восточную Малую Азию.
...
Сельджукские отряды взяли штурмом, ограбили и разорили в Армении г.Ани. В 1071 г. султан Алп Арслан нанес сокрушительное поражение византийскому императору Роману IV Диогену в битве под Манцикертом. Эта победа ознаменовала конец византийского и начало сельджукского господства в Армении. Вместе с тем она открыла племенам огузов и туркмен дорогу в глубь Малой Азии. - В. П. Степаненко // Государство Филарета Варажнуни Мұрағатталған 9 сәуірдің 2012 жылы. (архив Мұрағатталған 12 қазанның 2012 жылы.) // Античная древность и средние века. — Свердловск, 1975. — Вып. 12. — С. 86-103: Түпнұсқасы (орыс.)
Фактически же с 1071 г. Филарет стал независимым правителем и статут его владений не вызывает сомнений, как не вызывал он их уже у современников.
- Запорожец В. М. «Сельджуки», раздел «Алып Арслан сұлтан кезіндегі Ұлы Селжүктер мемлекеті билігінің күшеюі (1063—1072)»: Түпнұсқасы (орыс.)
Победа, которую удалось одержать Альп Арслану под Малазгиртом, предопределила дальнейшее развитие военно-политической и этно-религиозной ситуации на полуострове Малая Азия. Военная машина Византийской империи на долгое время потеряла боеспособность. В этих условиях миграция огузских племен на полуостров Малая Азия приобрела неконтролируемый, лавинообразный характер. Миллионы тюркских кочевников в исторически короткие сроки заполонили долины рек и равнины Анатолии.
- Энциклопедия Британника. Статья: Armenia :: The Mamikonians and Bagratids Түпнұсқасы (ағыл.)
The Byzantine conquest was short-lived: in 1048 Toghrïl Beg led the first Seljuq raid into Armenia, in 1064 Ani and Kars fell to Toghrïl’s nephew and heir Alp-Arslan, and after the Battle of Manzikert (1071) most of the country was in Turkish hands. In 1072 the Kurdish Shāddādids received Ani as a fief. A few native Armenian rulers survived for a time in the Kiurikian kingdom of Lori, the Siuniqian kingdom of Baghq or Kapan, and the principates of Khachen (Artzakh) and Sasun.
- Robert Bedrosian «Armenia during the Seljuk and Mongol Periods» из «The Armenian People from Ancient to Modern Times» Vol.1 Richard G. Hovannisian, ed. (New York, 1997) pp. 241—271: Түпнұсқасы (ағыл.)
In 1070-1071, in what is regarded as a battle of major significance in world military history, the forces of the Byzantine army were defeated by the Seljuks under Alp-Arslan at Manzikert on the northern shore of Lake Van. With that defeat, the Byzantine Empire ceased playing a role of importance in the affairs of central and eastern Asia Minor. While it appears that most of historical Armenia had been subjected to sack by 1070-1071, in several remote mountain areas small Armenian principalities continued to exist throughout the eleventh and twelfth centuries, although encircled by inimical forces and under perpetual attack. These areas comprised districts in northern and northeastern Armenia (Gugark, Siunik, and Artsakh), plus southern and southwestern Armenia (parts of Vaspurakan and Mokk and Sasun). Consequently, it would be incorrect to speak of the Seljuk conquest as being fully consummated in the eleventh century. Some few parts of Armenia never succumbed.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Malazgirt tүbindegi shajkas 1071 zhyldyn 25 26 tamyzynda Malazgirt kalasynyn manynda Vizantiya aumagynda bolgan selzhүk tүrikteri men Vizantiya imperiyasy arasyndagy shajkas Alyp Arslan sultan bastagan selzhүk tүrikteri sandyk artykshylygyna karamastan vizantiyalyktardy talkandap aumaktyk zhenildikter esebinen oz omirin aman alyp kalgan Vizantiya imperatory tutkynga aldy Malazgirt tүbindegi shajkasta vizantiyalyktardyn zhenilui Armeniyadagy selzhүkterdin үstemdiginin bastaluyn zhәne ogyzdar men tүrkimenderdin Kishi Aziyanyn ishki boligine zhappaj konys audaru үderisin bastady Malazgirt tүbindegi shajkasNegizgi kaktygys Suret 300px XV gasyrdagy Malazgirt tүbindegi shajkas bejnelengen francuz miniatyurasy XV gasyrdagy Malazgirt tүbindegi shajkas bejnelengen francuz miniatyurasyData25 26 tamyz1071 zhylyOryn kazirgi Tүrkiyanyn shygysy tarihi Armeniya SebepSelzhүkterdin sheshushi zhenisiAumaktyk ozgeristerArmyan tauly үstirtinde selzhүkterdin үstemdiginin ornauyҚarsylastarVizantiya imperiyasy Selzhүkter memleketiҚolbasshylary tutkynga tүsti Feodor Aliat Alyp Arslan Sүlejmen shaһTaraptar kүshi40 000 bastap 70 000 dejin 20 000 bastap 30 000 dejinShygyndar2000 bastap 8000 dejin shamamen 4000 berildi 20 000 bastap 35 000 dejin kashyp ketti belgisizBul үlgini koru talkylau ondeuTarihySelzhүktermen algashky kaktygystar XI gasyrdyn 60 zhyldarynda bastaldy 1064 zhyly olar Ani kalasyn basyp aldy H Konstantin tusynda zheke zhasaktar shekaraga enip Kishi Aziyadagy Ikonij men kalalaryna dejin zhetti Sol kezde Alyp Arslan sultan Mysyr men Siriyany zhaulap aluga bagyttalyp Vizantiya imperiyasymen tolyk kolemdi sogys ashudy sheship tәuekel etpedi X Konstantin kajtys bolgannan kejin zhәne regenttigi kezinde sultanga bagynbajtyn selzhүk zhasaktary Kesariya men kauip tondirdi 1068 zhyldyn zhazynda Roman Diogen imperator retinde selzhүkterge karsy shykty onyn Siriyadagy әskerleri basyp alyp Aleppoga kauip tondirdi kappadokiyalyk Larisanyn zhanynda tүrik zhasagyn zheniliske ushyratty Buryngy bileushilerdin orynsyz sarandyktary men kabiletsizdikteri Vizantiya әskerinin kataryn kyskartyp onyn ruhyn tүsirdi sonymen birge Roman kyska merzimde sogyska zharamdy әsker kura aldy Otrantony alyp grek biliginin songy bekinisi Barige korshau salgan Italiyadan kelgen zhagymsyz habar Romandy biraz uakyt Europaga kajtuga mәzhbүr etti Ol bolmagan kezde tүrikter әskerdi baskargan Manuil Komnindi zhenip basyp alyp tonady al Alyp Arslannyn ozi Vizantiyanyn shygysyndagy en manyzdy shekara bekinisi Malazgirtti zhaulap aldy 100 myndyk әskerdi bastagan Roman kajtadan basyp aldy DajyndaluIV Romanmen birigip baskarushy imperatorlyk tak kүrestte tikelej karsylasy ere zhүrdi Әskerdi kuramyna imperiyanyn batys zhәne shygys ajmaktarynan kelgen 10 myn vizantiyalyk sarbazdar baskaratyn 500 frank pen zhaldamaly әskerleri pen beshenekterdin zhaldamaly zhasaktary bolgarlar gruzinder men armyandar zhasaktary sondaj ak bir boligi kirdi Barlyk Vizantiya әskerinin sany 40 70 myn zhauynger boldy Musylman avtorlary Ibn әl Asir Sibt ibn әl Zhauzi Ibn әl Kalanisi al Husajyni әl Bundari әl Fariki zhәne t b 300 den 700 mynga dejingi fantastikalyk sandy atajdy Kishi Aziya arkyly ilgerileu uzak zhәne kiyn boldy Romannyn ozi үlken arbaly kerueninin saldarynan oz sarbazdarynyn narazylygyn tugyzdy al zhergilikti halyk kejinnen әskerden shygarylgan frank zhaldamaly әskerinin shabuylyna ushyrady Selzhүkterdin әli alys ekenine sengen vizantiyalyktar Malazgirt pen korshiles Aһlat bekinisin kajtaryp aludy kozdep Van koline karaj orledi Sol arada Alyp Arslan Armeniyaga 30 myn tүrik atty әskerimen zhәne Aleppo Mosul zhәne baska kalalardan musylman odaktastarymen keldi Tynshylar ogan zhaudyn nakty ornalaskan zherin ajtty al vizantiyalyktar zhaudyn ornalaskan zheri turaly bilmedi ShajkasVizantiya kyzyl zhәne selzhүk zhasyl әskerlerinin oragytuy sәjkes Vizantiya shekarasyn selzhүk zhoryktarynan korgau үshin imperator IV Roman Diogen 1071 zhyldyn kokteminde Konstantinopolden shygyp shygyska karaj ketip Aһlat pen Malazgirt armyan bekinisterin nygajtuga kiristi Malazgirtti Diogen basyp aldy al kelesi kүni onyn sarbazdary selzhүk әskerin bajkady Generaldardyn biri atty әsker zhasagymen barlauga zhiberildi ojtkeni Roman bul Alyp Arslannyn bүkil әskeri emes dep eseptedi Birak zhasak zhenilip kolbasshysy tutkynga tүsti 25 tamyzda Vizantiya әskeri musylmandardyn ornalyskan zherine shabuyl zhasady Sol kanatty Nikifor Vriennios baskardy on kanatty Feodor Aliat ortalykta imperatordyn ozi boldy al kosalky kүshter Andronik Dukanyn kolbasshylygynda boldy Tүrikter tort shakyrymga sozylgan zharty ajdaj sap kurdy Olardyn sadakshylary grekterge shabuyl zhasady zharty ajdyn ortasy bayau sheginip al onyn kanattary vizantiyalyktardy korshauga koshti Vizantiyalyktar atysty batyldykpen totep berip ekinshi kүnnin sonynda Alyp Arslan turagyn basyp aldy Alajda sadakshylar en kop zakym keltirgen on zhәne sol kanattar zhekelegen zhauyngerlerdin sheginip kashyp zhүrgen selzhүk atty әskerin uryska eliktiruge tyrysuynan tәrtipten ajyryldy Roman on kanatka negizgi kүshterdin sheginuin zhabudy bujyrdy birak bujryk durys tүsinilmedi Қosalky әsker kolbasshysy Andronik Duka komek korsetudin ornyna imperatordyn olimi turaly kaueset tarata bastady On kanat dereu zheniliske ushyrady ojtkeni tүrki tajpalarynan kuralgan ogyzdar men beshenekterdin zhasagy selzhүkter zhagyna otip ketti al kejbir armyan kontingentteri kashyp ketti Ortalyktyn kalgany onyn ishinde imperator men Variazh gvardiyasy korshauga alyndy Ұrysta Roman zharalanyp Alyp Arslannyn tutkynyna tүsti Ol bir apta sultannyn tutkynda boldy Imperator 10 million altyn molsherindegi tolemge kelispedi sondyktan Alyp Arslan bul somany 360 myn zhyldyk tolem men 1 5 million altyn algytolemge dejin kyskartty Roman ozinin Konstantinopolge aman zhetu үshin ozinin kyzyn sultan uldarynyn birine turmyska berdi SaldaryMalazgirt tүbindegi zhenilisten kejin tutkynda bolgan IV Roman Diogennin zhiyrma zhasar ogej uly men uly Andronik pen Konstantin agajyndylarmen birge imperiyalyk titulga ie takka otyrdy Ғalym tarihshy onyn tәrbiesine zhauapty boldy Қajtys boldy dep sanalgan zhenilgeni turaly habardy algan saraj kyzmetshileri Eudokiya men үlken hanzada Mikail Dukanyn regentigin zhariyalady birak is zhүzinde memleketti Romannyn zhauy kesar Ioann baskardy IV Romannan elordaga zhakynda kelui turaly kolmen zhazylgan hat kelgen kezde patshajymnan kүjeuinin taktan ajyrylgany zhajly zhariyalauyn talap etti Patshajym budan bas tartty ony sarajdan kuyp әjel monahka ajnaldyru үshin shashyn aldy VII Mikail Duka Parapinak imperator atandy Konstantinopolden zhiberilgen әskerlermen birneshe sәtsiz kaktygystardan kejin Roman kilikiyalyk Adana kalasyna bekindi ony Andronik Duka 1072 zh taktan bas tartyp shashyn kyryktyru talabymen korshauga aldy Bul үshin ogan VII Mikail atynan үsh rastagan zheke kauipsizdikti uәde etti Roman aldandy kozden ajyrdy ol kop uzamaj kozden ajyru kezinde algan zharalardan kajtys boldy Aumaktyk ozgerister Shajkastyn tikelej nәtizhesi Armeniya men Kishi Aziyanyn shygysyn Vizantiya imperiyasynyn birzhola zhogaltuy zhәne Kishi Aziyanyn ontүstik shygysynda Vizantiyadan tәuelsiz armyan memleketinin kuryluy boldy Selzhүkterdin zhenisi ogyzdar men tүrikmen tajpalaryna Kishi Aziyanyn terendigine zhol ashty al kelesi 10 zhyl ishinde tүrki koshpendilerdin umtyluynan tүrkiler tүgeldej derlik tүbekti basyp aldy Ұrys nәtizhesinde kop boligi selzhүkterdin kolyna tүskenine karamastan olar bүkil eldi zhaulap ala almady men patshalygy men Armeniyanyn soltүstik shygysyndagy ulysy siyakty birkatar kishigirim armyan memleketteri sonymen katar ontүstik batystagy zhәne bir boligindegi ulystar zhaulyk zhagdajynda XI zhәne XII gasyrlarda zhalgasyn tapty DerekkozderDie byzantinischen Kleinchroniken Hrsg von P Schreiner Wien Verlag der OAW 1979 T 1 B 170 Corpus Fontium Historiae Byzantinae The Cambridge Medieval History Cambridge University Press 1986 T 6 B 791 Tүpnuskasy agyl In 1071 five years after Hastings the Byzantine army the oldest and best trained military force in Europe was destroyed in battle with the Seljuq Turks at Manzikert in Armenia Steven Runciman A History of the Crusades Cambridge University Press 1987 T 1 B 62 63 Tүpnuskasy agyl With this large but untrustworthy army Romanus set out in the spring of 1071 to reconquer Armenia As he was leaving the capital the news came through from Italy that Bary the last Byzantine possession in the peninsula had fallen to the Normans The chroniclers tell in tragic detail of the Emperor s march eastward along the great Byzantine military road His intention was to capture and garrison the Armenian fortresses before the Turkish army should come up from the south Alp Arslan was in Syria near Aleppo when he heard of the Byzantine advance He realized how vital was the challenge and he hurried northward to meet the Emperor Romanus entered Armenia along the southern branch of the upper Euphrates Near Manzikert he divided his forces Hans Delbruck Medieval Warfare History of the Art of War University of Nebraska Press 1990 T 3 B 62 63 Tүpnuskasy agyl In the battle of Manzikert or Malasgard in Armenia the Seljuk Sultan Alp Arslan defeated Emperor Romanus Paul Wittek Rise of the Ottoman Empire Edited by Colin Heywood Routledge 2013 B 45 Tүpnuskasy agyl The fate of Anatolia was decided in 1071 by the battle of Manzikert in the highlands of Armenia where the Seljuk sultan Alp Arslan inflicted an overwhelming defeat on the Byzantine army and took the emperor prisoner Marcia L Colish The Mirror of Language Revised Edition A Study of the Medieval Theory of Knowledge U of Nebraska Press 1990 T 3 B 62 63 Hans Delbruck Shygys tarihy Alty tomda Orta gasyrlardagy Shygys M Vostochnaya literatura 1995 B 271 Tүpnuskasy orys V 1071 g sultan Alp Arslan nanes sokrushitelnoe porazhenie vizantijskomu imperatoru Romanu IV Diogenu v bitve pod Mancikertom Eta pobeda oznamenovala konec vizantijskogo i nachalo seldzhukskogo gospodstva v Armenii Vmeste s tem ona otkryla plemenam oguzov i turkmen dorogu v glub Maloj Azii Vizantiya tarihy 2 tom 11 tarau HI gasyrdyn ayagyndagy ishki sayasi dagdarys zhәne syrtky sayasattagy zhenilis Rozen V R Alyp Arslannyn Roman Diogendi zhengeni turaly arab anyzdary ZVORAO T 1 1887 B 19 22 189 202 243 252 Encyclopaedia of Islam E J BRILL 1991 T VI B 243 Konstam Angus The Crusades London Mercury Publications 2004 B 41 John Julius Norwich A Short History of Byzantium Vintage Series 1997 p 239 241 ISBN 0 679 77269 3 A A Vasilev A G Grushevoj Vizantiya imperiyasynyn tarihy Krest zhoryktaryna dejin 1081 zhylga dejin Aletejya 2000 ISBN 5 89329 199 9 9785893291995 str 466 Tүpnuskasy orys Osobenno nenadezhny v ryadah vizantijskogo vojska byli sostavlyavshie v nyom legkuyu konnicu uzy i pechenegi kotorye pri stolknovenii s turkami totchas zhe pochuvstvovali s poslednimi plemennoe rodstvo Poslednij pohod Romana Diogena zakonchilsya dlya nego rokovoj bitvoj v avguste 1071 goda pri Mancikerte v Armenii na sever ot ozera Van Nezadolgo do srazheniya otryad uzov so svoim vozhdem pereshel na storonu turok Eto vyzvalo bolshoe bespokojstvo v vojske Romana Diogena V pylu zavyazavshejsya bitvy odin iz vizantijskih voenachalnikov raspustil sluh o porazhenii imperatorskogo vojska kotoroe buduchi ohvacheno panikoj obratilos v begstvo Gerojski srazhavshijsya Roman Diogen byl zahvachen v plen turkami i s pochyotom vstrechen Alp Arslanom Kireev N G Tүrkiyanyn algashky tarihyndagy bir datanyn ozektiligi turaly surakka Turcica et Ottomanica M S Mejerdin 70 zhyldyk merejtojyna arnalgan makalalar zhinagy M Vostochnaya literatura RAN 2006 ISBN 5 02 018524 8 9785020185241 str 248 249 Tүpnuskasy orys Odnoj iz prichin porazheniya stala izmena tyurkskih naemnikov pechenegov guzov kipchakov i dr nahodivshihsya na levom i pravom flangah vojska vasilevsa Vozmozhno uvidev protiv sebya oguzo turkmenskih voinov i uslyshav ih tyurkskie boevye klichi urany oni ne zahoteli srazhatsya protiv rodichej i pereshli na storonu seldzhukov vmeste so svoimi voenachalnikami Roman IV Diogen popal v plen no byl otpushen na usloviyah vyplaty ezhegodnoj dani v razmere 1 tys dinarov Armyanskie zemli zahvatili seldzhuki posle bitvy pri Mancikerte mnozhestvo armyan rasseyalis po imperii poselilis v Konstantinopole Zaporozhec V M Selzhүkter 2011 B 127 Tүpnuskasy orys Armyanskij kontingent vyshel iz boya i bezhal Tumanov K L Armenia and Georgia iz The Cambridge Medieval History tom IV glava XIV str 593 637 Tүpnuskasy agyl Meanwhile Alp Arslan captured Manazkert in 1070 And it was there that he inflicted the following year the momentous defeat upon the Emperor Romanus IV which deprived the Empire of Armenia and opened to the Turks the road to Anatolia Shygys tarihy II tom IV XI gasyrlarda Kүngej Kavkaz bolimderi zhәne Selzhүkterdin bagyndyruy men Selzhүkterdin memleketi Tүpnuskasy orys Mezhdu tem daleko na vostoke v pustynyah i stepyah Srednej Azii voznikla novaya moshnaya sila seldzhuki Na protyazhenii pervoj poloviny XI v oni pokorili ves Iran i v 1071 g pri Mancikerte Manazkerte vizantijskij imperator Roman Diogen poterpel sokrushitelnoe porazhenie i sam popal v plen k seldzhukam Vizantiya okonchatelno poteryala ne tolko Zakavkaze no i vostochnuyu Maluyu Aziyu Seldzhukskie otryady vzyali shturmom ograbili i razorili v Armenii g Ani V 1071 g sultan Alp Arslan nanes sokrushitelnoe porazhenie vizantijskomu imperatoru Romanu IV Diogenu v bitve pod Mancikertom Eta pobeda oznamenovala konec vizantijskogo i nachalo seldzhukskogo gospodstva v Armenii Vmeste s tem ona otkryla plemenam oguzov i turkmen dorogu v glub Maloj Azii V P Stepanenko Gosudarstvo Filareta Varazhnuni Muragattalgan 9 sәuirdin 2012 zhyly arhiv Muragattalgan 12 kazannyn 2012 zhyly Antichnaya drevnost i srednie veka Sverdlovsk 1975 Vyp 12 S 86 103 Tүpnuskasy orys Fakticheski zhe s 1071 g Filaret stal nezavisimym pravitelem i statut ego vladenij ne vyzyvaet somnenij kak ne vyzyval on ih uzhe u sovremennikov Zaporozhec V M Seldzhuki razdel Alyp Arslan sultan kezindegi Ұly Selzhүkter memleketi biliginin kүsheyui 1063 1072 Tүpnuskasy orys Pobeda kotoruyu udalos oderzhat Alp Arslanu pod Malazgirtom predopredelila dalnejshee razvitie voenno politicheskoj i etno religioznoj situacii na poluostrove Malaya Aziya Voennaya mashina Vizantijskoj imperii na dolgoe vremya poteryala boesposobnost V etih usloviyah migraciya oguzskih plemen na poluostrov Malaya Aziya priobrela nekontroliruemyj lavinoobraznyj harakter Milliony tyurkskih kochevnikov v istoricheski korotkie sroki zapolonili doliny rek i ravniny Anatolii Enciklopediya Britannika Statya Armenia The Mamikonians and Bagratids Tүpnuskasy agyl The Byzantine conquest was short lived in 1048 Toghril Beg led the first Seljuq raid into Armenia in 1064 Ani and Kars fell to Toghril s nephew and heir Alp Arslan and after the Battle of Manzikert 1071 most of the country was in Turkish hands In 1072 the Kurdish Shaddadids received Ani as a fief A few native Armenian rulers survived for a time in the Kiurikian kingdom of Lori the Siuniqian kingdom of Baghq or Kapan and the principates of Khachen Artzakh and Sasun Robert Bedrosian Armenia during the Seljuk and Mongol Periods iz The Armenian People from Ancient to Modern Times Vol 1 Richard G Hovannisian ed New York 1997 pp 241 271 Tүpnuskasy agyl In 1070 1071 in what is regarded as a battle of major significance in world military history the forces of the Byzantine army were defeated by the Seljuks under Alp Arslan at Manzikert on the northern shore of Lake Van With that defeat the Byzantine Empire ceased playing a role of importance in the affairs of central and eastern Asia Minor While it appears that most of historical Armenia had been subjected to sack by 1070 1071 in several remote mountain areas small Armenian principalities continued to exist throughout the eleventh and twelfth centuries although encircled by inimical forces and under perpetual attack These areas comprised districts in northern and northeastern Armenia Gugark Siunik and Artsakh plus southern and southwestern Armenia parts of Vaspurakan and Mokk and Sasun Consequently it would be incorrect to speak of the Seljuk conquest as being fully consummated in the eleventh century Some few parts of Armenia never succumbed