Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Көптісті жертесер (лат. Suncus etruscus) – отряды, жертесерлер тұқымдасына жататын кішкентай аң.
| Көптісті жертесер | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
 () | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Suncus etruscus (, 1822) | ||||||||||||||
 Ареал |
Оңтүстік Еуропада, Арабия түбегінде, Орталық Азияда, Үндістанда, Малай архипелагында, Шығыс және Оңтүстік Африкада тараған. Қазақстанда Үстіртте және Арал теңізінің солтүстігінде кездеседі.
Дене тұрқы 3,5 – 4,5 см (басы мен құйрығын қосып есептегенде). Бас сүйегінің ұзындығы 10 – 13 мм, салмағы орта есеппен 1,5 г-дай. Негізінен тіршілігі түнде белсенді. Әр түрлі омыртқасыздармен (жәндіктермен, олардың дернәсілімен, жауын құртымен, т.б.), сондай-ақ ұсақ омыртқалылармен (бақалармен, кесірткелермен, тышқандармен) қоректенеді. Тәуліктік қорегінің мөлшері өз салмағынан 1,5 – 2 есеге артық болады. Арнайы ін қазбайды, басқа кемірушілердің бос інін пайдаланады. Оңт. аймақтарда жыл бойына бірнеше рет көбейеді. Әр жолы 2 – 5-тен балалайды, алғашқы кезде балалары әлсіз, соқыр болады. Бірақ тез өседі, 3 – 4 аптада балалары ересек аңға айналады. К. ж-дің жылдан-жылға таралу аймағының азаюына байланысты қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.
Статусы
III-шы санат. Сирек кездесетін, зерттелмеген түр; Қазақстан оның таралуының шет аймағы.
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы
Жер бетінде белгілі сүтқоректілердің ішіндегі ең кішісі. Қазақстандағы туысының жалғыз өкілі.
Таралуы
Оңтүстік Еуропа, Аравия, , Иран, Орта Азия, Үндістан, Шри-Ланка, Тайвань, , Филиппин, . Қазақстанда бұл жертесердің сүйегі жыртқыш құстардың қиынан ғана екі жерден табылған: Үстірттің солтүстік биік шыңынан және Арал теңізінің солтүстік жағалауынан.
Мекендейтін жерлері
Таулы жерлердің төменгі етегінде және төменгі белдеуінде мекендейді. Өзендермен көлдер жағаларындағы тоғайларда, , егістік жерлердің етегінде кездеседі. Басқа жертесерлер сияқты ін қазуға нашар бейімделген; табиғатта өздерінің ұяларын әртүрлі табиғи қуыстарда, ескі індерде салады. Көбіне ылғалды жерлерді мекендеуді ұнатады.
Саны
Белгісіз, сирек кездесетін аң.
Негізгі шектеуші факторлар
Зерттелмеген. Адамның шаруашылық қызметтерінің әсерінен мекендейтін жерлерінің бұзылуы, құрғақшылық жылдары азықтарының аздығынан өлім-жітімге ұшырауы, жұт жылдары көп қырылуы оның санының азаюына әсер ететін факторлар.
Биологиялық ерекшеліктері
Тіршілігі түнде өтеді. Әртүрлі омыртқасыз жәндіктермен (насекомдар, олардың дернәсілдері, және т.б.) қоректенеді. Сондай-ақ азықтарында ұсақ (бақалар, кесірткелер, кеміргіштердің балалары) кездесіп қалады. Азығының тәуліктік қоры аңның өз салмағынан 1.5-2 есе көп болады. Таралуының оңтүстік бөлігінде бүкіл жыл бойы көбеюі мүмкін. Әр аналық 2-5-тен өсім береді. Әлсіз, соқыр туған балалары тез өсіп, 3-4 жетіде өзінше тіршілік етуге көшеді.
Қабылданған қорғау шаралары
Үстірт қорығында қорғалады.
Қорғауды керек ететін шаралар
Жергілікті жұртшылық арасында бұл аңды қорғау жөнінде үгіт – насихат жұмыстарын жүргізу қажет.
Зерттеу жөніндегі ұсыныстар
Қазақстанда бұл аңның таралуын және санын анықтап, экологиясын зерттеу керек.
Дереккөздер
- direct link
- Aulagnier, S.; Hutterer, R.; Jenkins, P.; Bukhnikashvili, A.; Kryštufek, B.; and Kock, D. Suncus etruscus. Version 2010.3. (2008). Тексерілді, 25 қазан 2010.
 | Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Suncus etruscus |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koptisti zherteser lat Suncus etruscus otryady zherteserler tukymdasyna zhatatyn kishkentaj an Koptisti zherteser Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerSaby Tukymdasy ZherteserlerTegi Tүri S etruscusSuncus etruscus 1822 Areal Ontүstik Europada Arabiya tүbeginde Ortalyk Aziyada Үndistanda Malaj arhipelagynda Shygys zhәne Ontүstik Afrikada taragan Қazakstanda Үstirtte zhәne Aral tenizinin soltүstiginde kezdesedi Dene turky 3 5 4 5 sm basy men kujrygyn kosyp eseptegende Bas sүjeginin uzyndygy 10 13 mm salmagy orta eseppen 1 5 g daj Negizinen tirshiligi tүnde belsendi Әr tүrli omyrtkasyzdarmen zhәndiktermen olardyn dernәsilimen zhauyn kurtymen t b sondaj ak usak omyrtkalylarmen bakalarmen kesirtkelermen tyshkandarmen korektenedi Tәuliktik koreginin molsheri oz salmagynan 1 5 2 esege artyk bolady Arnajy in kazbajdy baska kemirushilerdin bos inin pajdalanady Ont ajmaktarda zhyl bojyna birneshe ret kobejedi Әr zholy 2 5 ten balalajdy algashky kezde balalary әlsiz sokyr bolady Birak tez osedi 3 4 aptada balalary eresek anga ajnalady K zh din zhyldan zhylga taralu ajmagynyn azayuyna bajlanysty korgauga alynyp Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen StatusyIII shy sanat Sirek kezdesetin zerttelmegen tүr Қazakstan onyn taraluynyn shet ajmagy Genofondysyn saktau үshin taksonnyn manyzyZher betinde belgili sүtkorektilerdin ishindegi en kishisi Қazakstandagy tuysynyn zhalgyz okili TaraluyOntүstik Europa Araviya Iran Orta Aziya Үndistan Shri Lanka Tajvan Filippin Қazakstanda bul zherteserdin sүjegi zhyrtkysh kustardyn kiynan gana eki zherden tabylgan Үstirttin soltүstik biik shynynan zhәne Aral tenizinin soltүstik zhagalauynan Mekendejtin zherleriTauly zherlerdin tomengi eteginde zhәne tomengi beldeuinde mekendejdi Өzendermen kolder zhagalaryndagy togajlarda egistik zherlerdin eteginde kezdesedi Baska zherteserler siyakty in kazuga nashar bejimdelgen tabigatta ozderinin uyalaryn әrtүrli tabigi kuystarda eski inderde salady Kobine ylgaldy zherlerdi mekendeudi unatady SanyBelgisiz sirek kezdesetin an Negizgi shekteushi faktorlarZerttelmegen Adamnyn sharuashylyk kyzmetterinin әserinen mekendejtin zherlerinin buzyluy kurgakshylyk zhyldary azyktarynyn azdygynan olim zhitimge ushyrauy zhut zhyldary kop kyryluy onyn sanynyn azayuyna әser etetin faktorlar Biologiyalyk erekshelikteriTirshiligi tүnde otedi Әrtүrli omyrtkasyz zhәndiktermen nasekomdar olardyn dernәsilderi zhәne t b korektenedi Sondaj ak azyktarynda usak bakalar kesirtkeler kemirgishterdin balalary kezdesip kalady Azygynyn tәuliktik kory annyn oz salmagynan 1 5 2 ese kop bolady Taraluynyn ontүstik boliginde bүkil zhyl bojy kobeyui mүmkin Әr analyk 2 5 ten osim beredi Әlsiz sokyr tugan balalary tez osip 3 4 zhetide ozinshe tirshilik etuge koshedi Қabyldangan korgau sharalaryҮstirt korygynda korgalady Қorgaudy kerek etetin sharalarZhergilikti zhurtshylyk arasynda bul andy korgau zhoninde үgit nasihat zhumystaryn zhүrgizu kazhet Zertteu zhonindegi usynystarҚazakstanda bul annyn taraluyn zhәne sanyn anyktap ekologiyasyn zertteu kerek Derekkozderdirect link Aulagnier S Hutterer R Jenkins P Bukhnikashvili A Krystufek B and Kock D Suncus etruscus Version 2010 3 2008 Tekserildi 25 kazan 2010 Bul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Suncus etruscus