Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Керқұлан, Пржевальский жылқысы (лат. Equus ferus przewalskii) – тақтұяқты сүтқоректілердің жылқылар тұқымдасына жататын жабайы жылқы түрі. Кейде оны жойылып кеткен тарпаң жабайы жылқысының түр тармағы деп те есептейді. Денесінің ұзындығы 230 см, шоқтығына дейін биікт. 130 см, салм. 300 кг-дай. Биелері айғырларынан кіші. Денесін бозғылт қызыл сары түк басқан, жон арқасында ұзына бойы созылған жіңішке түкті белдік тәрізді қарақошқыл жолағы болады. Керқұланды 1878 ж. Орталық Азияға жасаған саяхаты кезінде Қытайдағы Жоңғарияның шөлді аймағынан кездестіріп, терісі мен бас сүйегін Ресейге алып келген. Оны зерттеген орыс ғалымы (1845 – 1887) мұның жабайы жылқының жеке түрі екенін анықтап, құрметіне “Пржевальский жылқысы” деп атаған.
| Керқұлан | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
 () | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Equus ferus przewalskii (, 1881) | ||||||||||||||||||
 Ареал (қайта жерсіндірілген) | ||||||||||||||||||
| hagenbecki , 1903 |
Сақтап қалуға әрекет
19 ғ-ға дейін керқұлан Қазақстанның, Моңғолияның, Қытайдың құрғақ далалы, шөлейтті-шөлді аймақтарында кең таралған. Жылқы малының білгір маманы, қытайлық қазақ ғалымы “Қазақтың жылқы шаруашылығының шежіресі” деген кітабында Керқұланға мынадай сипаттама берген: “Тұрқы 2 м, биікт. 1,5 –1,3 м, мойны қысқа, әрі жуан, жалы – тік, қысқа әрі сирек, қайратты келеді. Басы үлкен, кеңсірігі жалпақ. Танауы, астыңғы ерні мен иегіне сояуша түк өседі. Құлағы қысқа, қалың, ұшында жарты ай тәрізді ойығы болады...”. Керқұлан – өте қағылез сақ жануар. 10 – 20-дан топтанып үйір құрады. Қыс мезгілінде шағын үйірлер бірігіп қос құрайды. Олар бетеге, ақшөп, теріскен, итсигек, сексеуіл, ермен, жыңғыл, тасбүрген, селеу, дүзгенді, т.б. сүйсініп жейді. Керқұлан, көбінесе, қақ суларын ішеді. “Қағынан жеріген құлан қаңғырып өлер” деген қазақтың дана сөзі соған байланысты айтылған. Қазақстанда 1868 – 71 ж. Керқұлан ның Іле мен Қаратал өзендерінің аралығында, Ертіс өңірінде таралғандығы туралы да мәліметтер кездеседі. Бірақ 20 ғ-дың 60 – 70-жылдарынан кейін керқұлан қазақ даласында мүлде кездеспеген, кейін Қытай мен Моңғолия жерінен де біржола жойылған. Қазіргі кезде керқұлан дүние жүзінің кейбір зоол. бақтарында ғана сақталған. Керқұландарды сақтап қалу және көбейтіп, бұрынғы тарихи таралған аймақтарына қайта жерсіндіру шараларын жүргізу мақсатында Нидерланд мемлекетінде арнайы қор құрылды (1977). Керқұландарды қайта жерсіндіру жұмыстары Моңғолия жерінде де қолға алынған. Мюнхен зоол. бағында (Германия) керқұландарды қорғау, санын көбейту жұмыстары жүргізілуде. 2002 ж. осы бақтың директоры Алматыға арнайы келіп, Алматы зоологиялық бағынан таза қанды керқұлан ның атты биесін Мюнхенге алып кетті. Керқұлан Халықаралық табиғат қорғау одағының енгізілген.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kerkulan Przhevalskij zhylkysy lat Equus ferus przewalskii taktuyakty sүtkorektilerdin zhylkylar tukymdasyna zhatatyn zhabajy zhylky tүri Kejde ony zhojylyp ketken tarpan zhabajy zhylkysynyn tүr tarmagy dep te eseptejdi Denesinin uzyndygy 230 sm shoktygyna dejin biikt 130 sm salm 300 kg daj Bieleri ajgyrlarynan kishi Denesin bozgylt kyzyl sary tүk baskan zhon arkasynda uzyna bojy sozylgan zhinishke tүkti beldik tәrizdi karakoshkyl zholagy bolady Kerkulandy 1878 zh Ortalyk Aziyaga zhasagan sayahaty kezinde Қytajdagy Zhongariyanyn sholdi ajmagynan kezdestirip terisi men bas sүjegin Resejge alyp kelgen Ony zerttegen orys galymy 1845 1887 munyn zhabajy zhylkynyn zheke tүri ekenin anyktap kurmetine Przhevalskij zhylkysy dep atagan Kerkulan Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerSaby TaktuyaktylarTukymdasy Tegi Kishi tegi E Equus Tүri Kishi tүri E f przewalskiiEquus ferus przewalskii 1881 Areal kajta zhersindirilgen hagenbecki 1903 prjevalskii 1903typicus 1909KerkulanProfilSaktap kaluga әreket19 g ga dejin kerkulan Қazakstannyn Mongoliyanyn Қytajdyn kurgak dalaly sholejtti sholdi ajmaktarynda ken taralgan Zhylky malynyn bilgir mamany kytajlyk kazak galymy Қazaktyn zhylky sharuashylygynyn shezhiresi degen kitabynda Kerkulanga mynadaj sipattama bergen Turky 2 m biikt 1 5 1 3 m mojny kyska әri zhuan zhaly tik kyska әri sirek kajratty keledi Basy үlken kensirigi zhalpak Tanauy astyngy erni men iegine soyausha tүk osedi Қulagy kyska kalyn ushynda zharty aj tәrizdi ojygy bolady Kerkulan ote kagylez sak zhanuar 10 20 dan toptanyp үjir kurady Қys mezgilinde shagyn үjirler birigip kos kurajdy Olar betege akshop terisken itsigek sekseuil ermen zhyngyl tasbүrgen seleu dүzgendi t b sүjsinip zhejdi Kerkulan kobinese kak sularyn ishedi Қagynan zherigen kulan kangyryp oler degen kazaktyn dana sozi sogan bajlanysty ajtylgan Қazakstanda 1868 71 zh Kerkulan nyn Ile men Қaratal ozenderinin aralygynda Ertis onirinde taralgandygy turaly da mәlimetter kezdesedi Birak 20 g dyn 60 70 zhyldarynan kejin kerkulan kazak dalasynda mүlde kezdespegen kejin Қytaj men Mongoliya zherinen de birzhola zhojylgan Қazirgi kezde kerkulan dүnie zhүzinin kejbir zool baktarynda gana saktalgan Kerkulandardy saktap kalu zhәne kobejtip buryngy tarihi taralgan ajmaktaryna kajta zhersindiru sharalaryn zhүrgizu maksatynda Niderland memleketinde arnajy kor kuryldy 1977 Kerkulandardy kajta zhersindiru zhumystary Mongoliya zherinde de kolga alyngan Myunhen zool bagynda Germaniya kerkulandardy korgau sanyn kobejtu zhumystary zhүrgizilude 2002 zh osy baktyn direktory Almatyga arnajy kelip Almaty zoologiyalyk bagynan taza kandy kerkulan nyn atty biesin Myunhenge alyp ketti Kerkulan Halykaralyk tabigat korgau odagynyn engizilgen Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz