Инновация

Инновация (жаңалық жарату) - қазіргі ойлау үлгісі мен дәстүрлі таным ерекшелігіне ұқсамайтын жаңа ойлау жүйесін тауып шығару, кезектегі білім мен материалдық мүмкіндіктерді пайдалана отырып көнені өңдеу, бар нәрсені тіпті де жақсарту, кем нәрсені толықтыру, жаңа нәрсені тапқырлау, тың нәрсені байқау, жаңа зат, жаңа әдіс, жаңа жол, жаңа орта жаңалығымен өмірді жаңарту, сөйтіп адамға және адамзатқа бақыт жарату.

Тінтуір тарихы (1984 жылға дейін)

Инновацияның мағынасы және маңызы

Инновацияның үш сатысы: тапқырлық, инновация, тарқату

Инновация сөзін қазақтың "тапқырлық", "жаңалық" сөздерімен тең мағынада қолдануға рұқсат етіледі. Ағылшынша Innovation көбіне-көп ғылым техникалық тапқырлық пен жаңалық ашуды көрсетеді. Әрине инновацияның қазіргі мағынасы ауқымды, ол көбінесе адамның рухани белсенділі арқылы әуелде болмаған жаңа жоспарлау, жобалау, техника, мәдениет, сауда, және қоғамдық өмір салтын қалыптастыру, ал, тар мағынада тек жаратылыстану ғылымдары мен өндірістік техникада жаңа тапқырлық ашуды көрсетеді.

Инновацияны алдын ала мөлшерлеу қиын. Бірақ күнібұрын жоспарлап, ұйымдастырып, бейімдеп, белгілі бір саладан жаңалық ашуға жұмылдыруға болады. Әрине, кім қандай жаңалық ашады, қалай ашылады, ол көбінесе белгісіз болады. Ғылыми-техникалық жаңалық көбінесе ғалымдардың жаңа ойлар мен мүмкіндіктерді өзара тоғыстырып, күрделі талдау жасау және синтездеу жұмыстары арқылы ашылады. Ғылым дамыса техникалық жаңалықты әлеуеттендіреді, техника дамыса ғылыми жаңалыққа алғышарт әзірлейді. Ол ізденіс пен қолданудың байланысына қатысты, көп түрлі мүмкіндікті тоғыстыра қолданудың жемісі. Көптеген жаңалықтар кездейсоқ пайда болғаны белгілі. Бірақ заман дамыған сайын инновацияны арнайы жоспарлау, мол қаржыландыру, жүйелі ұйымдастыру күн тәртібіне еніп келе жатқан секілді.

Инновацияда үлкен тәуекелшілдік болады. Егер кәсіпорын немесе кез келген мекеме, тіпті кез келген адам бір деңгейде тұрып алса, бір түрлі әдіспен қайталанудан жазбаса, онда ол көбінесе күйреуге беттейді. Өйткені бәсекелестер жаңа мүмкіндік, арзан тауар жасап шығарып, пайдалы орайларды өздеріне қарай бұрып әкетеді. Christensen бұны «инновация тығырығы» деп атаған. (The Innovator's Dilemma）Заманауи өзгерістің толассыз туылуына, және өзгеріс периоды уақытының қысқаруына орай өзгеріске қарсы шара ретінде инновация туралы ізденіс артты. Ақпарат технологиясының біртіндеп өзекті болуына орай әрбір адамды негіз еткен, әлеуметтік белсенділікті сахна еткен, ортақ жасампаздықпен шұғылдану мен жаңалық ашуды ерекшелік еткен инновациялық қоғам қалыптасу үстінде және ол осы салада табысты жұмыс жасаған халықтарға әлемнің дамыған елдері деңгейіне көтерілуге мүмкіндік берді.

Нағыз Байлық инновациядан алынады. Қанша мол табиғи байлық болса да, адам қанша көп болса да бәрібір, егер инновациялық ізденіс пен даму болмаса, ондай ел кедей, мешеу күйден шыға алмайды. Инновация жетелеген өндірістік даму қоғамдық байлық дамуының бірден-бір себебі екені тайға басылған таңбадай айқын. Инновацияның халықтар, елдер тағдырын белгілейтін өте маңызды тетік екеніне адамзат баласының көзі жетіп келеді.

Инновацияның болуы бір мәселе болса, оның өндіріске, тұрмысқа қатысып, кірісіп, өндіріс пен тұрмыста өзгеріс тудыра алуы тағы бір мәселе. Кей елдердің, мысалы Қазақстанның инновациялық жасампаздық қуаты жоғары болғанымен, советтен қалған жүйенің шектемесінде, белсенділіктің тапшылығында, өмірдің жансыздығында көптеген жақсы жаңалықтар мида тозып, ауызда тозып, кітаптар арасында тозып, сөреде тозып қалып жататыны жасырын емес. Бұл инновацияға ден қоюды, оны тұрмысқа, өндіріске бағыттауды негізгі міндет етпесе, халықтың миы алтын болса да онысы олардың тұрмыс деңгейін көтеруге септеспейтінін көрсетеді.

Қарапайым мағынада айтсақ, егер әлдебір өзгертулер, тапқырлықтар, жаңалықтар қоғамда жалпы қолданыла бастаса, онда ол жаңалық ашудың шындап толық іске асқанын көрсетеді. Көптеген салаларда заттар мен әдістерге жасалған жаңалық өмірде белгілі бір мағынаға ие болса, ол өмірдің көптеген салаларында өзгерістерге ықпал ете бастайды. Әсіресе өнердегі, экономикадағы, сауда мен саясаттағы өзгерістердің халық пен елге тиімділері инновация есептеледі. Экономиканы алсақ, инновация экономикалық өсімді туғызады, заттың құнын арттырып, бағасын түсіруге көмектеседі, еңбек күштерінің сырап болмауына көмектеседі, қаражат, материал үнемдейді, жұмыс тәртібін жақсартады, уақыт шығынын азайтады.

Инновацияның мақсаты белсенді өзгерістерге даяр болу, тіпті де жақсысын жасап шығуға тырысу. Ол өмірді кедейлік пен мешеуліктен құтқару үшін жасалған адам белсенділігінің ең жоғары көрінісі. Инновация мұнда жаңа ой, жаңа зат, ол бір жаңалық жасау барысы, ол бір өндіру мен қызмет көрсету салаларының сапасының жаңа деңгейге көтерілуі, санының артуы.

Инновация түрлері

Инновация жүйесі

Intel компаниясының жоғары техника қызметкері Gene Meieran -ның пікірінше инновацияның үш түрі бар:
1. Түбегейлі жаңалық ашу. Ол көбінесе мәлім салада дәстүрлісін бұзып, көнені жойып, түбегейлі өзгеріс алып келеді. Мысалы адамзат тарихында лампаның тапқырлануы, сандық технологияның тапқырлануы.
2. Жақсарту, жаңарту. Ол көбінесе біртіндеп өзгерістер жасау арқылы бәлім саланы, мәлім затты жетілдіріп, кемелді жаңасын жарату; жаңа артықшылықтар қосып, бір нәрсені бұрынғысынан тіпті де керемет ету.. Мысалы, Қаламның, машинаның жаңа түрін жасау.
3. Жаңаша қолдану. Яғни, бір нәрсенің бұрынғы қолданысынан басқа жаңа қолданысын тауып шығу. Ол заттың қолданысына жаңалық енгізіп, оны бұрынғыдан басқа мақсаттарда қолданудың жолын ашу. Мысалы мешеу елдер көмірді тек отқа жағуға пайдаланса, дамыған елдер көмірден 150 шақты тауар шығарады екен.

Инновацияға қатысты терминдер

• Мотивация (Motivation)
• Бизнес кластер (Business clusters)
• Шынжыр-қосақ модел (Chain-linked model)
• Біріккен инновация (Co-innovation)
• Инновациялық ұжым (Communities of innovation)
• Дарындылардың жасампаздық бәсекесі (Creative competitive intelligence)
• Жасампаз бұзу (Creative destruction)
• Мәселені жасампаз шешу (Creative problem solving)
• Бұзғыншы жасампаздық (Disruptive innovation)
• Технология теориясы (Theories of technology)
• Орналастыру (Deployment)
• Тарқалу (Diffusion)
• Экоинновация (Ecoinnovation)
• Жаңадан көркейген технология (Emerging technologies)
• Елдің зерттеу мен даму шығыны кестесі (List of countries by research and development spending)
• Жаңадан көркейген технологиялар кестесі (List of emerging technologies)
• Жеке капитал (Individual capital)
• Инновацияға жетелеу (Induced innovation)
• Ақпарат ревалюциясы (Information revolution)
• Жасампаздық (Ingenuity)
• Тапқырлық (Invention)
• Инновациялық экономика (Innovation Economics)
• Инновациялық көшбасшы (Innovation leadership)
• Инновациялық жүйе (Innovation system)
• Ғаламдық инновация индексі (Бостон ақылман тобы) (Global Innovation Index (Boston Consulting Group))
• Ғаламдық инновация индексі (ҒИН) Global Innovation Index (INSEAD)
• Білім экономикасы (Knowledge economy)
• Метрополия экономикасы (Metropolitan economy)
• Түрліше байқау (Multiple discovery)
• Ашық инновация (Open Innovation)
• Нәтиже-инновация жетектеуіші (Outcome-Driven Innovation)
• Жобалауға қатысу (Participatory design)
• Патент (Patent)
• Әлеуметтік сала (Public domain)
• Зерттеу (Research)
• Технологиялық өмір шеңбері (Technology Life Cycle)
• Технологиялық инновация жүйесі (Technological innovation system)
• Тарихи иннавацияның таймлайны(Тителинет of historic inventions)
• Инновацияны қолданушылар қоржыны (Toolkits for User Innovation)
• Инновация қолданушы (User innovation)
• Құндылықтар желісі (Value network)

Ғаламдық инновация индексі

Көшбасшы 20 елдің және еліміздің инновациялық кірісі мен шығыны (Global Innovation Index (by overall score)):

Реті	Мемлекет	Жалпы көрсеткіші	Инновациялық кіріс	Инновациялық шығыс	Салыстырмасы
1	Switzerland	66.59	66.52	66.65	1.0
2	Sweden	61.36	67.86	54.86	0.81
3	United Kingdom	61.25	68.20	54.30	0.80
4	Netherlands	61.14	64.18	58.09	0.91
5	АҚШ	60.31	69.19	51.42	0.74
6	Finland	59.51	66.67	52.35	0.79
7	Hong Kong	59.43	70.65	48.21	0.68
8	Singapore	59.41	72.27	46.56	0.64
9	Denmark	58.34	66.34	50.35	0.76
10	Ireland	57.91	64.09	51.73	0.81
11	Canada	57.60	64.76	50.45	0.78
12	Luxembourg	56.57	59.95	53.20	0.89
13	Iceland	56.40	59.65	53.14	0.89
14	Israel	55.98	59.82	52.14	0.87
15	Germany	55.83	59.78	51.88	0.87
16	Norway	55.64	63.39	47.88	0.76
17	New Zealand	54.46	62.76	46.15	0.74
18	South Korea	53.31	62.10	44.53	0.72
19	Australia	53.07	64.15	41.99	0.65
20	France	52.83	59.03	46.64	0.79
79	Қазақстан	32.75	2.5	2	0.59

Қосымша

«Инновация» терминi латын тілінен алынған, ол - «жаңару, өзгеру» дегендi бiлдiредi. Бұл түсінік XIX ғасырдағы зерттеулерде пайда болып, белгiлi бiр мәдениеттің кейбiр элементтердің бiрiнен екiншісіне енгiзу дегендi бiлдiрдi. XX ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жыдары педагогикалық инноватика қалыпасты. КСРО-да бұл термин XX ғасырдың 70 жылдарынан бастап қолданыла бастады

Инновация— мәдениеттану мен әлеуметтануда этностың алғашқы даму кезеңінде болмай, кейіннен пайда болған мәдени құбылыстар мен өзгерістер.

Дереккөздер

1. Innovation. http://www.merriam-webster.com/dictionary/. Merriam-Webster. [2010-11-05].
2. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9
3. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7

Сыртқы сілтемелер

• Malimetter.kz Инновация реферат (қазақша)
• 2014 Халықаралық Инновациялық Индекс Мұрағатталған 30 шілденің 2017 жылы. (ағылшын тілінде)