Зевс көне грекше Ζεύς ежелгі грек мифологиясындағы жоғарғы әмірші құдай барлық құдайлар мен адамдардың ең мәртебелі құда

Зевс (көне грекше: Ζεύς) — ежелгі грек мифологиясындағы жоғарғы әмірші құдай, барлық құдайлар мен адамдардың ең мәртебелі құдайы. Ол ежелгі бойынша Юпитер （латынша：Jupiter） деп аталған. Мифологиялық аңыз бойынша, Зевс алып мен Реядан туған кенже бала. Оның әйелі – Гера. Әкесінің үстемдігін құлатып, бүкіл дүниенің жоғарғы билігін өз қолына алған. Алғашқыда Зевс аспан әлемінің әміршісі деп есептелсе, кейін гректер оған адамзат қоғамы тіршілігінің билігін де береді. Зевстің жер-әлемге үстемдік жүргізетін тұрақты мекені. Грек аңыздары бойынша, Зевстен Аполлон, Афина, Артемида, , Афродита, Гермес, Гефест, Дионис, , т.б. құдайлар мен біраз батырлар (Геракл, Персей, т.б.) тараған.

Римдік Зевс мүсіні. ІХ. жасалған көне нұсқасының қалпына келтірілген көшірме нұсқасы. Санкт-Петербург қаласы, Эрмитажда сақталған

Найзағай ойнатқан Зевс, Людовик XIV сақтаған. Пьер Granier 1686 жылы найзағай көтерген білегін толықтаған.

Зевстің туылуы және Құдайлардың Құдайы атануы

Зевстің әкесі , атасы Аспан құдайы Уранның билігін аударып тастап, ең жоғары билікті өз қолына алған екен. Ол Реяға үйленген, екеуінің көптеген балалары болған. Бірақ Уран өлер алдында Кронға өз баласы жағынан өлтірілетінін болжап айтып кеткен екен. Сонымен, өлімнен қорыққан Крон, барлық балаларын туыла сала жеп қойып отырған. Крон өзінің үш қыз, екі ұлын жеген соң, Рея жаңа туған Зевсті де жегізіп қоймас үшін, бір кесек тасты Зевске ұқсатып жасап қойып, Кронды алдаған. Ал, Зевс өзі Крит аралында туған. Ол сонда өсіп-жетіліп, әкесі Кронның кеудесінен өзінің аға-әпекелерін құтқарып алады.

Кронның Ураннан үстемдікті тартып алуы, XVIғ.Палаццо Веккьо, Флоренция

Зевстің Крон жұтып қойған аға-әпкелері: Посейдон（Ποσειδών, Poseidon, Нептун）、Аид （, ᾍδης,Hades, Плуто́н）、Гера （Ἡρα, Hera）、Деме́тра （Δήμητρα, Demeter ）және Гестия （Εστία, Hestia）қатарлылар Зевстің арқасында қайта туылады. Олар Зевстен бұрын туғанымен, ұзақ заман Кронның құрсағында жатып, Зевстен кейін қайта туғандықтан бәрі де Зевсті Үлкен аға көреді. Бұл бауырластар әкесі мен басқа да Титандарға қарсы одақтаса отырып күресіпті.

Соғыс ондаған жылға созылып, жер-әлем ойран-асыр болып, жеңіс-жеңіліс айқындалмайды. Кейін Зевс әжесі Жер құдайы （Аспан құдайы Уранның әйелі) ұсынысын тыңдап, қамаудағы жалғыз көзді мен жүз қолды босатады. Алғыс ретінде Киклоптар Зевске Найзағай береді, Посейдонға Үш аша айыр береді, Аидқа оны көзге көрсетпей тастайтын қара дуылға береді.

Ал, жүз қолды гекатонхейрлер соғысқа ерлікпен араласады. Сөйтіп олар ақыры Кронды жеңеді.

Қасиетті Зевс бүркіті, Дион археологиялық мұражайы, Франкфурт, Германия

Зевс соғыста жеңілген Титандарды түгелдей жер астындағы тозақ әлемі – Тартарға қамайды. Олар қашып кетпес үшін Зевс Аидқа бұйрық беріп, тартарға төрт есік-терезелі мыс дуал соқтырып, мың қолды гекатонхейрлерге бақылатып қояды. Cондай-ақ Зевске қарсы шыққан титан Атласқа （Атлант) аспанды иығында көтертіп қояды.

Сол кезде, жер құдайы Гея делінетін құбыжық туып, ол жер-әлемге қауып төндіреді, Құдайлармен қарсыласады. Зевс оны найзағай отымен соғып, Тифонның жүрегін өртейді. Аңыз бойынша, Тифон қазіргі Этна жанартауының астына көмілген екен, ол ашуланған кезде жанартау магма атқылай бастайтын көрінеді.

Көп жылдан кейін жер құдайы Зевстің өз титан балаларын түрмеде ұстауына ренжіп, титандар құдайы Алкионейді Зевске қарсы тұруға үгіттейді. Бірақ Геркулес пен басқа да құдайлар Алкионейді жеңеді. Ол да тартарға тасталады. Сөйтіп Зевске қарсы шығар ешкім қалмайды да, оның дүниеге үстемдігі басталады.

Зевс дүние-ғалам билігін қол астындағы бауырларына бөліп береді, өзі аспанды ұстайды. Посейдон теңізге, Аит тозаққа үстемдік етеді. Олар әлемнің билеушілері ретінде Олимп тауындағы салтанатты сарайда тұрады.

Зевстің күші және үстемдігі

Зевс арбасы, 1879ж. Альфред шіркеуінде сақталған сурет

Гректердің түсінігі бойынша, Зевс Олимп шоқысында тұрып Құдайлардың Құдайы ретінде әлемге үстемдік етеді. Оның көңіл күйі жақсы болғанда Грек аспаны жарқырайды. Ол қайғырғанда нөсер сіркірейді. Зевс қара бұлттарды тарқатып, аспанда кемпірқосақ пайда қылады, немесе қара бұлттарды аспанға жинап, күшті дауыл тұрғызып, найзағай ойнатып, жер әлемнің зәресін алады.

Зевс әділетке өкілдік етеді. Оның адамзатқа үстемдігі де әділетке құрылған делінеді. Адамдар жамандықтан сақтанып, жақсылығын асырғанда жер мол өнім беріп, мал-жан өсіп, тұрмыс жақсарады. Ал, адамдар жамандыққа бейім болғанда түрлі табиғи апаттар көбейіп, адамзаттың азабы басталады. Бірақ ол бәрін білетін, бәріне жеттік Құдай емес болғандықтан, адамдар және басқа құдайлар оны алдап та кетеді.

Зевстің Еуропаны алып қашуы, Jean-François de Troy сызған. 1716ж.

Ол бәрін билегенімен, бірақ Құдайларға басқаратын жұмыстарды нақты бөліп берген екен. Мысалы, тағдырға жауапты үш әйел құдай адамдардың жазымыш заңына бойсынуын бақылап, Олимп сарайындағы тақтаға әр адамның тағдырын жазып отырады. Апалы-сіңлілі үш құдайы бейбітшілік, әділет және тәртіпке жауапты, олар тағы төрт мезгіл ауысуын да қадағалайды.

Зевстің жеке тұрмысы және Гера

Юпитер мен Юнона Ида тауында, Джеймса Барри сызған, 1790-1799 жылдары

Зевстің көптеген көңілдестері болған. Олардан көптеген ұрпақтары, мысалы Артемида, Аполлон, Дионис, Геракл қатарлылар туған. Ол кейде астыртын түрде әдемі әйелдер мен қыздарды аздырып, көңіл ашқан.

Әйелі Гера қанша тырысса да Зевстің көңілдестерін тоса алмаған. Сонымен Зевс пен Гераның отбасында жаңжал үзілмеген.

Әйелі Гера біраз құдайлардың анасы болып, табиғаты қызғаншақ, көбінесе Зевс пен көңілдесінен туған балаларды жазалаумен болған. Геракл солардың бірі есептеледі. Ол Зевс пен туған болып, Гераның өш алуына ұшыраған. Кейін Зевс шыдай алмай, Гераның қолын темір құрсаумен байлап, аяғына екі ауыр кісен тағып қойған екен.

Құдайлар әулетінің генеалогиясы

Грек құдайларының генеалогиясы: Ағылшынша

Зевстің үрім-бұтағы

Зевстің тәрбиеленуі, Niccolò Possino, (1636 - 1637 жж. сызылған.)

Юпитер және Юнона, Annibale Carracci (1560–1609)

Зевске тасаттық, Noël Coypel, 1672ж. сызған.)

Филемон және Бавкида, A.Appiani (1754–1817)

Юпитер және Фетида, J.A.D.Ingres 1811 жылы сызған

Юпитер және Ганимед, Eustache Le Sueur, 1650ж. сызған.

Еуропаны алып қашу, Félix Vallotton (1865–1925)

Леда және аққу, Michelangelo Buonarroti, 1530ж. сызған.

Данай және алтын жаңбыр, Artemisia Gentileschi, 1612ж. сызылған.

Юпитер және Антиопа, Jean-Baptiste Marie Pierre, 1745-1749жж. сызылған.

Ио және Юпитер, Antonio Allegri (1490-1534)

"Отриколидегі Зевс" IVғ. рим сәулетшілері гректің осы тектес түпнұсқа туындысынан көшіріп салған.

Құдайлардың ұрпағы

Анасы	Баласы

or	/Fates¹
	⁶ (бәлкім)

or	Aphrodite

// Eurymedusa/Euanthe	/²

	³ ³ ³
	Apollo

	⁴
	(негізгі үшеуі) (кейінгі тоғызы)
	(бәлкім)



	Nymphs of First Generation Second Generation Third generation
	Carae
Unknown mother
Unknown mother
Unknown mother
Unknown mother

|}

Жартылай құдайлардан / адамдардан туған ұрпақ

Анасы	Баласы
	Damocrateia
	Heracles

Anaxithea
Asterope,	Acragas
Callisto	Arcas
	(possibly)
Callirhoe (daughter of )	no known offspring


Chaldene	Milye
	Perseus



Europa	Dodon

Euryodeia
	Kronios Spartaios Kytos
Idaea, nymph


Isonoe	Orchomenus
	Achilleus

	⁵
Maera

	Meliteus

Phthia (daughter of )	(бәлкім)


	(бәлкім)




Torrhebia
Nymph African
Nymph Samothracian	(бәлкім)
Nymph Sithnid
Unknown mother	Calabrus Geraestus
Unknown mother
Unknown mother

Дереккөздер

, 542 and other sources.
Hamilton Edith Mythology — 1998. — New York: Back Bay Books, 1942. — P. 467. — ISBN 978-0-316-34114-1.
"Қазақ Энциклопедиясы",4 том 3 бөлім
Greek and Roman Mythology. // Mythology: Myths, Legends, & Fantasy — Sweet Water Press, 2003. — P. 21. — ISBN 9781468265903.
Homer, Iliad i. 202, ii. 157, 375, &c.
Durant, The Life of Greece (The Story of Civilization Part II, New York: Simon & Schuster) 1939:23.
Burkert (1985). Greek Religion. p. 321. ISBN 0-674-36280-2
"Greek and Roman Mythology.". Mythology: Myths, Legends, & Fantasy. Sweet Water Press. 2003. p. 21. ISBN 9781468265903.
Schmitz, Leonhard (1867). "Aegiduchos". In Smith, William. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology 1. Boston. p. 26.
, Fabulae 155
on , Olympian Ode 9, 107
, s. v. Dōdōne, with a reference to
Photios 190.489R // — Ge. Reimer, 1824. — Vol. Tomus alter. — P. 152a. At the .
190.152a // — Δρόμοι της πίστης - Ψηφιακή Πατρολογία, 2006. — P. 163. At khazarzar.skeptik.net.

[1] , 542 and other sources.

[Hamilton1942-2] Hamilton Edith Mythology — 1998. — New York: Back Bay Books, 1942. — P. 467. — ISBN 978-0-316-34114-1.

[3] "Қазақ Энциклопедиясы",4 том 3 бөлім

[4] Greek and Roman Mythology. // Mythology: Myths, Legends, & Fantasy — Sweet Water Press, 2003. — P. 21. — ISBN 9781468265903.

[5] Homer, Iliad i. 202, ii. 157, 375, &c.

[6] Durant, The Life of Greece (The Story of Civilization Part II, New York: Simon & Schuster) 1939:23.

[7] Burkert (1985). Greek Religion. p. 321. ISBN 0-674-36280-2

[8] "Greek and Roman Mythology.". Mythology: Myths, Legends, & Fantasy. Sweet Water Press. 2003. p. 21. ISBN 9781468265903.

[9] Schmitz, Leonhard (1867). "Aegiduchos". In Smith, William. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology 1. Boston. p. 26.

[10] , Fabulae 155

[11] , Olympian Ode 9, 107

[12] , s. v. Dōdōne, with a reference to

[13] Photios 190.489R // — Ge. Reimer, 1824. — Vol. Tomus alter. — P. 152a. At the .
190.152a // — Δρόμοι της πίστης - Ψηφιακή Πατρολογία, 2006. — P. 163. At khazarzar.skeptik.net.