Керік (лат. Giraffa camelopardalis) — ашатұяқтылар сүтқоректі. Кейде дала керігі деп аталады.
Giraffe | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Giraffa camelopardalis Linnaeus, 1758 | ||||||||||||||
Range map |
Giraffidae — арабша — бәрінен биік.
Керік — жұп тұяқты күйіс қайтаратын жануардың бір тұқымдасы. Орталық, Шығыс Африканың оңтүстік аймағындағы бұталы, сирек орманды ,жазық далалы жерлерінде мекендейді.
Жираф денесінің ұзындығы 2 м-ден асады,шоқтығына дейінгі биіктігі 3 м-дей, жерден басының төбесіне дейін 5-6 м-дей. Салмағы 500–1000 кг-дай. Басы онша үлкен емес, мойны өте ұзын, бірақ омыртқасының саны — жетеу. Бір не екі жұп түкті мүйіздері болады. Тұлғасы қысқа, әрі мығым, әрі сидам, алдыңғы аяқтары артқы аяқтарынан ұзын әрі мықты, жақсы жүгіреді. Керіктің жүрегі сүтқоректілердің ішінде ең үлкен болып саналады. Ол минутына 60 л қанды өткізіп, 12 келі тартады. Керіктің жүрегінің қысымы адамдыкінен 3 есе жоғары, яғни, 120*3.
Жалпы түсі ашық сары қара қошқыл дақтары болады. 10-12–ден топтанып, күндіз жайылады.
Негізінен акацияның бұтақтарымен, жапырақтарымен қоректенеді. Шілде–тамызда күйекке түседі. Буаздық мерзімі 14-15 ай. Жалқы төл туады. Керіктер тұрған позиясында төлдегендіктен бұзауы 2 метр биіктіктен құлап туады. Жаңа туған төлдің бойы 1,8 мерт, ал салмағы 50 кг болады. Оны 6 айдай емізеді.
Еті тағам, терісі түрлі бұйым жасауға пайдаланады.
Қазіргі кезде Жирафтар, негізінен, ұлттық саябақтарда кездеседі.
Денесі қысқа, мойны ұзын, (бірақ мойын омыртқасы басқа жануарлардай 7), биіктігі 5,5 м, салмағы 1000 кг. Қан қысымы басқа жануарлардан жоғары 220/160 мм с. б. Қан қысымының өзгерісін басынын жылдам қозғалысымен, үлкен мойын көк тамырының клапандары реттейді. Аяқтары ұзын, (алдыңғылары артқыларынан), мықты, (К. жылдам жүгіре алады), шоқтығы құйымшағынан биік. Еркектері мен ұрғашыларының түкті терімен қапталған 1 немесе 2 мүйзшелері бар. Түсі әртүрлі, жалпы ақ сары көріністе әртүрлі қара дактар орналасқан. Африканың далалық (саванналары) және орманды аймақтарында таралған. 10-12 бастан топ құрып тіршілік етеді. Ағаш жапырақтарымен қоректенеді. Ұрпағын 14-15,5 ай көтереді. Шілде мен тамызда ұйірге түсуі басталады.
Жираф (Gіraffіdae), керік — жұп тұяқты қайтаратын жануардың бір тұқымдасы. Төменгі бері тіршілік етеді. Бұлар Орталық, Шығыс Африканың оңтүстік аймағындағы бұталы, сирек орманды, жазық далалы жерлерін мекендейді. Жирафтың 2 туысы (Жираф және окапи), ал олардың бір-бірден түрі бар: 1) (Gіraffa camelopardalіs) — денесінің ұзындығы 2 м-ден асады, шоқтығына дейінгі биіктігі 3 м-дей, жерден басының төбесіне дейін 5 — 6 м-дей. Салмағы 500 — 1000 кг-дай болады. Басы онша үлкен емес, мойны өте ұзын, бірақ мойын омыртқасының саны — жетеу. Бір не екі жұп түкті мүйіздері болады. Тұлғасы қысқа, әрі мығым, аяқтары сидам, алдыңғы аяқтары артқы аяғынан ұзын, әрі мықты, жақсы жүгіреді. Жалпы түсі ашық сары, қара қошқыл дақтары болады. 10 — 12-ден (кейде 50 — 60-тан) топтанып жүріп, күндіз жайылады. Негізінен, акацияның бұтақтарымен, жапырақтарымен қоректенеді. Шілде — тамызда күйекке түседі (буаздық мерзімі — 14 — 15 ай), жалқы төл туады, оны 6 айдай емізеді. Еті тағам, терісі түрлі бұйым жасауға пайдаланылады. Қазіргі кезде Жирафтар, негізінен, ұлттық саябақтарда кездеседі; қолда көбейе береді; 2) окапи (Okapіa johnstonі) — биіктігі 2 м-дей, Салмағы 250 кг-дай. Мойны онша ұзын емес, құлағы үлкен. Аталығының мүйізінің сыртқы терісі жыл сайын өзгеріп тұрады. Түрі біркелкі қызғылт қоңыр, тек аяқтарында көлденең сары түсті жолақтары болады. Негізінен, ылғалды тропиктік орманды жерлерді мекендейді. Жеке жүреді. Жирафтың жаулары жыртқыш аңдар, әсіресе, арыстан. Жирафтың қазба сүйектері Қазақстанда гиппарион фаунасы құрамынан табылған.
Терісі
Олардың түрлі түр тармақтарындағы тері өрнектері де әр түрлі болады. Кейбіреулерінде ұсақ дақтар болса, кейбіреулерінде орташа-үлкен дақтар болады. Олардың терілерінің өрнектері өмір бойы бірдей болып қала береді. Алайда олардың денсаулық жағдайларына байланысты терісінің түсі өзгеруі мүмкін.
Төлі
Ұрғашы керіктер 457 күнге созылатын буаздықтан кейін мамыр және тамыз айларының арасында бір ғана төл дүниеге әкеледі. Егіз болып туылу өте сирек кездесетін жағдай. Керік тұрған бойда туатын болғандықтан, оның туылған төлі 2 м биіктіктен түседі. Бірақ туылғаннан кейін 15 минут өткен соң аяғына тұрып кетеді. Әдетте ұрғашы керік баласын шабуыл-даушылардан қорғау үшін күндіз оны жасырып ұстайды.
Түр тармағы
Керіктердің тоғыз түр тармағы бар: торлы керік, анголалық керік, кордофан керігі, масайлық, угандалық, нубиялық, оңтүстікафрикалық керік, Торникрофт керігі және батысафрикалық керік.
Керіктердің тілі
Керіктің ұзын, мықты және тұтқыр тілдері болады, сол тілінің көмегімен жапырақтарды жей алады. Керік өзінің тілін 45 см-ге дейін соза алады.
Керіктердің топтары
Керіктер – топталып тіршілік ететін жануарлар. Олар 10-20 дара кіретін үлкен табындарда өмір сүреді. Кейбір табындардың құрамына 70 дараға дейін кіруі мүмкін. Ересек еркек керік топты басқарады. Әдетте табын үлкен алқапта жайылып, тіршілік етеді.
Дереккөздер
- Antelope Specialist Group (1996). Giraffa camelopardalis. 2006. . 2006. www.iucnredlist.org. Retrieved on 5 мамыр 2006.
- Қазақ энциклопедиясы
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын — Павлодар: 2007 — 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
- «Қазақ Энциклопедиясы»
Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kerik lat Giraffa camelopardalis ashatuyaktylar sүtkorekti Kejde dala kerigi dep atalady GiraffeDүniesi Zhamagaty ChordataTaby Saby ZhuptuyaktylarTukymdasy Tegi GiraffaTүri G camelopardalisGiraffa camelopardalis Linnaeus 1758Range map Giraffidae arabsha bәrinen biik Kerik zhup tuyakty kүjis kajtaratyn zhanuardyn bir tukymdasy Ortalyk Shygys Afrikanyn ontүstik ajmagyndagy butaly sirek ormandy zhazyk dalaly zherlerinde mekendejdi KerikterKerik Zhiraf denesinin uzyndygy 2 m den asady shoktygyna dejingi biiktigi 3 m dej zherden basynyn tobesine dejin 5 6 m dej Salmagy 500 1000 kg daj Basy onsha үlken emes mojny ote uzyn birak omyrtkasynyn sany zheteu Bir ne eki zhup tүkti mүjizderi bolady Tulgasy kyska әri mygym әri sidam aldyngy ayaktary artky ayaktarynan uzyn әri mykty zhaksy zhүgiredi Keriktin zhүregi sүtkorektilerdin ishinde en үlken bolyp sanalady Ol minutyna 60 l kandy otkizip 12 keli tartady Keriktin zhүreginin kysymy adamdykinen 3 ese zhogary yagni 120 3 Zhalpy tүsi ashyk sary kara koshkyl daktary bolady 10 12 den toptanyp kүndiz zhajylady Negizinen akaciyanyn butaktarymen zhapyraktarymen korektenedi Shilde tamyzda kүjekke tүsedi Buazdyk merzimi 14 15 aj Zhalky tol tuady Kerikter turgan poziyasynda toldegendikten buzauy 2 metr biiktikten kulap tuady Zhana tugan toldin bojy 1 8 mert al salmagy 50 kg bolady Ony 6 ajdaj emizedi Eti tagam terisi tүrli bujym zhasauga pajdalanady Қazirgi kezde Zhiraftar negizinen ulttyk sayabaktarda kezdesedi Denesi kyska mojny uzyn birak mojyn omyrtkasy baska zhanuarlardaj 7 biiktigi 5 5 m salmagy 1000 kg Қan kysymy baska zhanuarlardan zhogary 220 160 mm s b Қan kysymynyn ozgerisin basynyn zhyldam kozgalysymen үlken mojyn kok tamyrynyn klapandary rettejdi Ayaktary uzyn aldyngylary artkylarynan mykty K zhyldam zhүgire alady shoktygy kujymshagynan biik Erkekteri men urgashylarynyn tүkti terimen kaptalgan 1 nemese 2 mүjzsheleri bar Tүsi әrtүrli zhalpy ak sary koriniste әrtүrli kara daktar ornalaskan Afrikanyn dalalyk savannalary zhәne ormandy ajmaktarynda taralgan 10 12 bastan top kuryp tirshilik etedi Agash zhapyraktarymen korektenedi Ұrpagyn 14 15 5 aj koteredi Shilde men tamyzda ujirge tүsui bastalady Zhiraf Giraffidae kerik zhup tuyakty kajtaratyn zhanuardyn bir tukymdasy Tomengi beri tirshilik etedi Bular Ortalyk Shygys Afrikanyn ontүstik ajmagyndagy butaly sirek ormandy zhazyk dalaly zherlerin mekendejdi Zhiraftyn 2 tuysy Zhiraf zhәne okapi al olardyn bir birden tүri bar 1 Giraffa camelopardalis denesinin uzyndygy 2 m den asady shoktygyna dejingi biiktigi 3 m dej zherden basynyn tobesine dejin 5 6 m dej Salmagy 500 1000 kg daj bolady Basy onsha үlken emes mojny ote uzyn birak mojyn omyrtkasynyn sany zheteu Bir ne eki zhup tүkti mүjizderi bolady Tulgasy kyska әri mygym ayaktary sidam aldyngy ayaktary artky ayagynan uzyn әri mykty zhaksy zhүgiredi Zhalpy tүsi ashyk sary kara koshkyl daktary bolady 10 12 den kejde 50 60 tan toptanyp zhүrip kүndiz zhajylady Negizinen akaciyanyn butaktarymen zhapyraktarymen korektenedi Shilde tamyzda kүjekke tүsedi buazdyk merzimi 14 15 aj zhalky tol tuady ony 6 ajdaj emizedi Eti tagam terisi tүrli bujym zhasauga pajdalanylady Қazirgi kezde Zhiraftar negizinen ulttyk sayabaktarda kezdesedi kolda kobeje beredi 2 okapi Okapia johnstoni biiktigi 2 m dej Salmagy 250 kg daj Mojny onsha uzyn emes kulagy үlken Atalygynyn mүjizinin syrtky terisi zhyl sajyn ozgerip turady Tүri birkelki kyzgylt konyr tek ayaktarynda koldenen sary tүsti zholaktary bolady Negizinen ylgaldy tropiktik ormandy zherlerdi mekendejdi Zheke zhүredi Zhiraftyn zhaulary zhyrtkysh andar әsirese arystan Zhiraftyn kazba sүjekteri Қazakstanda gipparion faunasy kuramynan tabylgan TerisiOlardyn tүrli tүr tarmaktaryndagy teri ornekteri de әr tүrli bolady Kejbireulerinde usak daktar bolsa kejbireulerinde ortasha үlken daktar bolady Olardyn terilerinin ornekteri omir bojy birdej bolyp kala beredi Alajda olardyn densaulyk zhagdajlaryna bajlanysty terisinin tүsi ozgerui mүmkin ToliҰrgashy kerikter 457 kүnge sozylatyn buazdyktan kejin mamyr zhәne tamyz ajlarynyn arasynda bir gana tol dүniege әkeledi Egiz bolyp tuylu ote sirek kezdesetin zhagdaj Kerik turgan bojda tuatyn bolgandyktan onyn tuylgan toli 2 m biiktikten tүsedi Birak tuylgannan kejin 15 minut otken son ayagyna turyp ketedi Әdette urgashy kerik balasyn shabuyl daushylardan korgau үshin kүndiz ony zhasyryp ustajdy Tүr tarmagyKerikterdin togyz tүr tarmagy bar torly kerik angolalyk kerik kordofan kerigi masajlyk ugandalyk nubiyalyk ontүstikafrikalyk kerik Tornikroft kerigi zhәne batysafrikalyk kerik Kerikterdin tiliKeriktin uzyn mykty zhәne tutkyr tilderi bolady sol tilinin komegimen zhapyraktardy zhej alady Kerik ozinin tilin 45 sm ge dejin soza alady Kerikterdin toptaryKerikter toptalyp tirshilik etetin zhanuarlar Olar 10 20 dara kiretin үlken tabyndarda omir sүredi Kejbir tabyndardyn kuramyna 70 daraga dejin kirui mүmkin Eresek erkek kerik topty baskarady Әdette tabyn үlken alkapta zhajylyp tirshilik etedi DerekkozderAntelope Specialist Group 1996 Giraffa camelopardalis 2006 2006 www iucnredlist org Retrieved on 5 mamyr 2006 Қazak enciklopediyasy Oryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan professor E Aryn Pavlodar 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Қazak Enciklopediyasy Bul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz