Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Еркін Шаһар(ноғ. Эркин-Шахар; қараш.-малқ. Эркин-Шахар; -{Эркин-ШахӀар}-; Эркен-Шахер, Эркен-Щыхьэр, Эркен-Щэхьэр) — Қарашай-Шеркесиядағы кент (1992 жылға дейін қалалық типтегі елді мекен). Ноғай ауданы мен әкімшілік орталығы.
| Ауыл | |
| Еркін Шаһар | |
| ноғ. Эркин-Шахар | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Федерация субъектiсі | |
|
| |
| Әкімшілік басшысы | Карасов Валерий Юрьевич |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары | 44°22′21″ с. е. 41°57′34″ ш. б. / 44.37250° с. е. 41.95944° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 44°22′21″ с. е. 41°57′34″ ш. б. / 44.37250° с. е. 41.95944° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты | |
| Ауыл статусы | |
| Орталығының биiктігі | 430 м |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | 4184 адам (2010) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды | +7 87870 |
| Пошта индекстері | 369340, 369341 |
| erken-shakhar.sp.kchgov.ru (орыс.) | |
Еркін Шаһар шекарасы | |
Географиясы
Ауыл Ноғай ауданының шығыс бөлігінде, Қобан өзенінің сол жағалауында, Кіші Жіліншік өзенінің оған құятын жерінің дәл үстінде орналасқан. қаласынан солтүстік-батысқа қарай 18-20 км, қаласынан оңтүстікке қарай 31 км жерде (жол бойындағы қашықтық) орналасқан. Ауылда Невинномысская – Жөгетей тармағында орналасқан аттас теміржол станциясы бар.
Еркін Шаһар ауылдық қоныстың аумағы оңтүстігінде, оңтүстік-шығысында және шығысында жерлерімен шектеседі: оңтүстігі мен оңтүстік-батысында ауылы, оңтүстік-шығысында Садовое ауылы орналасқан. Батыста Еркін Шаһар жақындастыра Еркін Халық ауылының жерлерімен жанасады. Ауыл солтүстігінде Еркен-Шаһар шын мәнінде бір елді мекенге біріктірілген ауылымен шектеседі (елді мекендер арасындағы шекара темір жол және қозғалыс көп көше бойымен өтеді). Ауылдың солтүстігі мен солтүстік-батысында Қобан өзенінің қарама-қарсы жағалауында ауылы орналасқан.
Көптеген сайлармен көтерілген және ойылған Қобанның солтүстік жағалауына қарағанда, Еркін Шаһар ауылы Қобан өзені мен оның сол жақ саласы Кіші Жіліншік өзенінің сағасында солтүстік пен солтүстік-батысқа қарай біртіндеп азайып бара жатқан террассалы жазықта орналасқан. Жер бедері төбелі-толқынды, салыстырмалы биіктікте күрт ауытқуы жоқ. Ауылдың орташа биіктігі теңіз деңгейінен 430 метрді құрайды.
Ауылдың климаты бірқалыпты жылы келеді. Ауаның жылдық орташа температурасы оң және +8°С шамасында болады. Шілденің орташа температурасы +21-22°С, қаңтардың орташа температурасы -4-5°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері жылына 500-600 мм. Жауын-шашынның ең көп мөлшері көктем мен жазда түседі.
Тарихы
1925 жылы станицасынан станицасына дейінгі темір жол желісінің құрылысы басталды.
1928 жылы қазіргі елді мекеннің орнында Еркін Шаһар теміржол стансасын салынып, тұрғындары теміржол құрылысымен айналысқан уақытша жұмысшы ауылы пайда болды.
1929 жылы Еркін Шаһар темір жол бекетінің солтүстігінде Еркін Халық ауылының қоныстанушылары деген жаңа елді мекеннің негізін қалады.
1932-1935 жылдары жұмысшылар ауылында диірмен, мал дәрігерлік техникум, коммунистік жастар мектебі салынды.
1939 жылы Еркін Шаһар бекетінде екіжиынтықты теміржол бастауыш мектебі ашылды.
Ұлы Отан соғысы жылдарында ветеринарлық техникум Кіші Қарашай ауданы, Первомайское ауылына көшірілді. Бекет аумағында, техникум орнында 1941-1947 жылдар аралығында Керіш, Ленинград, Мәскеу және Сталинград майдангерлерінің жетім балалары тәрбиеленетін арнайы бөлім болды. 1947 жылы балалар үйі таратылғаннан кейін №14 ауылшаруашылық училищесі ашылды, 1957 жылдан бастап №40 кәсіптік-техникалық училище (кейіннен №1 кәсіптік лицей) болып аталды.
1959 жылы Қарашай-Шеркес автономиялы облысы мен Ставрополь өлкесінің аумағында ірі қызылша және қант өндіру ауданын құру туралы шешім қабылдады. 1960 жылдардың басында теміржол бекетінің маңында Солтүстік Кавказдағы ең ірі қант зауытын салуға комсомол жолдамасымен елдің әр өңірінен жас мамандар отбасыларымен келе бастады.
1961 жылдың наурыз айында ауылдың құрылысы басталды. Бастапқыда 4 коттедж салынып, болашақ саябаққа ағаштар отырғызылды.
1962 жылы көппәтерлі үйлер мен негізгі инфрақұрылым нысандарының (балабақша, орта мектеп, т.б.) құрылысы басталды.
1964 жылы өз жұмысының басталуымен КСРО қант өнеркәсібіндегі ең қуатты 4 кәсіпорынның біріне айналған қант зауытының құрылысы аяқталды. Осы жыл ресми түрде ауылдың және қант зауытының іргетасы қаланған күн болып саналады. Жаңа елді мекен өз атауын Еркін Шаһар бекетінен алды. Ауылдық кеңес құрылып, оның құрамына Еркін Шаһар ауылынан басқа Қобан Халық ауылы да кірді. 1970 жылға қарай Еркін Шаһар қала үлгісіндегі елді мекен мәртебесіне ие болды.
1964 жылы ауылдың іргесінде бастапқыда 50 га аумақта жеміс-жидек тәлімбағы құрылды (1972 жылы оның ауданы 1 мың гектарға дейін жетті). 1966 жылы мектептің құрылысы аяқталды. 1967 жылы қант зауытында ашытқы цехы салынды, 1971 жылдан бастап толыққанды ашытқы зауытына айналды. 1974 жылы ауыл аумағында құрама жем зауыты салынды.
1989 жылғы санақ бойынша Қобан Халық ауылы сол кезде Еркін Шаһар (қүа шекарасында шағын аудан ретінде бұрынғы ауылдың аумағы бұрыннан болған 1980 жылдардың бірінші жартысында карталарда көрсетілген) құрамына кіретін жеке елді мекен мәртебесіне ие болмады. 1992 жылы қала үлгісіндегі Еркін Шаһар елді мекені ауылдық үлгідегі елді мекенге айналды. 2001 жылы Қобан Халық ауылы қайтадан дербес елді мекен ретінде бөлінді. 2007 жылы Еркін Шаһар ауылы іргесі қаланған сәттен бастап Еркін Шаһар орналасқан бөлініп шыққан республиканың жаңадан құрылған Ноғай ауданының әкімшілік орталығы болды.
Тұрғындары
| 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2010 |
|---|---|---|---|---|
| 4840 | ↗5067 | ↘4974 | ↘4152 | ↗4184 |
- Ұлттық құрамы
2002 жылғы Бүкілресейлік халық санағы бойынша:
| Халық | Саны, адам | Жалпы халықтан үлесі, % |
|---|---|---|
| ноғайлар | 1 778 | 42,8 % |
| орыстар | 1 402 | 33,8 % |
| 286 | 6,9 % | |
| абазиндер | 173 | 4,2 % |
| қарашайлар | 81 | 2,0 % |
| украиндар | 60 | 1,4 % |
| басқалары | 372 | 9,0 % |
| барлығы | 4 152 | 100 % |
2002 жылғы Бүкілресейлік халық санағы бойынша:
| Халық | Саны, адам | Жалпы халықтан үлесі, % |
|---|---|---|
| ноғайлар | 1 989 | 47,5 % |
| орыстар | 1 176 | 28,1 % |
| 293 | 7,0 % | |
| абазиндер | 185 | 4,4 % |
| қарашайлар | 75 | 1,8 % |
| татарлар | 71 | 1,7 % |
| әзербайжандар | 61 | 1,5 % |
| армяндар | 50 | 1,2 % |
| украиндар | 36 | 0,9 % |
| басқалары | 205 | 4,9 % |
| көрсетпегендер | 43 | 1,0 % |
| барлығы | 4 184 | 100 % |
Экономикасы
Дереккөздер
- Ноғай-орыс сөздігі: шамамен 20 000 сөз / Под ред. проф. Баскакова Н. А. М.: Государственное издательство иностранных и национальных словарей, 1956. 734 с. С. 558.
- Капаев И. С., Кумратова К. И. Ноғай-орыс сөйлесу үлгісі. Ставрополь: «ЮРКИТ», 2007. 192 с. С. 7. Мұрағатталған 24 ақпанның 2018 жылы.
- Суюнчев Х. И., Урусбиев И. Х. Қарашай-малқар-орыс сөздігі. Шамамен 35 000 сөз. М.: «Советская Энциклопедия», 1965. 744 с. С. 744.
- Абазин-орыс сөздігі. Шамамен 14 000 сөз / Под ред. Тугова В. Б. М.: «Советская Энциклопедия», 1967. 536 с. С. 473.
- Эркин-Шахер къуажэм пащтыхь шэнтиуэ махуэшхуэр щагъэлъэпӏащ //Құтты Кавказ. Пятигорск пен Шеркес епархиясының ресми сайты
- Коков Дж. Н. Таңдаулы шығармалары: В 2 т. Т. 1. Адығ топонимиясы. Налшық: «Эльбрус», 2000. 488 с. С. 163.
- Этнокавказ. 2002 жылғы халық санағы бойынша Адыге-Хабыл ауданы халқының ұлттық құрамы
- 2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағының мәліметтері.(қолжетпейтін сілтеме)
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Erkin Shaһar nog Erkin Shahar karash malk Erkin Shahar Erkin ShahӀar Erken Shaher Erken Shyher Erken Sheher Қarashaj Sherkesiyadagy kent 1992 zhylga dejin kalalyk tiptegi eldi meken Nogaj audany men әkimshilik ortalygy AuylErkin Shaһarnog Erkin ShaharӘkimshiligiEl Resej ResejFederaciya subektisiҚarashaj SherkesiyaNogajӘkimshilik basshysyKarasov Valerij YurevichTarihy men geografiyasyKoordinattary44 22 21 s e 41 57 34 sh b 44 37250 s e 41 95944 sh b 44 37250 41 95944 G O Ya Koordinattar 44 22 21 s e 41 57 34 sh b 44 37250 s e 41 95944 sh b 44 37250 41 95944 G O Ya Қurylgan uakyty1964 zhylyAuyl statusy1992 zhylyOrtalygynyn biiktigi430 mTurgyndaryTurgyny4184 adam 2010 Sandyk identifikatorlaryTelefon kody 7 87870Poshta indeksteri369340 369341erken shakhar sp kchgov ru orys Erkin Shaһar Erkin ShaһarErkin Shaһar shekarasyGeografiyasyAuyl Nogaj audanynyn shygys boliginde Қoban ozeninin sol zhagalauynda Kishi Zhilinshik ozeninin ogan kuyatyn zherinin dәl үstinde ornalaskan kalasynan soltүstik batyska karaj 18 20 km kalasynan ontүstikke karaj 31 km zherde zhol bojyndagy kashyktyk ornalaskan Auylda Nevinnomysskaya Zhogetej tarmagynda ornalaskan attas temirzhol stanciyasy bar Erkin Shaһar auyldyk konystyn aumagy ontүstiginde ontүstik shygysynda zhәne shygysynda zherlerimen shektesedi ontүstigi men ontүstik batysynda auyly ontүstik shygysynda Sadovoe auyly ornalaskan Batysta Erkin Shaһar zhakyndastyra Erkin Halyk auylynyn zherlerimen zhanasady Auyl soltүstiginde Erken Shaһar shyn mәninde bir eldi mekenge biriktirilgen auylymen shektesedi eldi mekender arasyndagy shekara temir zhol zhәne kozgalys kop koshe bojymen otedi Auyldyn soltүstigi men soltүstik batysynda Қoban ozeninin karama karsy zhagalauynda auyly ornalaskan Koptegen sajlarmen koterilgen zhәne ojylgan Қobannyn soltүstik zhagalauyna karaganda Erkin Shaһar auyly Қoban ozeni men onyn sol zhak salasy Kishi Zhilinshik ozeninin sagasynda soltүstik pen soltүstik batyska karaj birtindep azajyp bara zhatkan terrassaly zhazykta ornalaskan Zher bederi tobeli tolkyndy salystyrmaly biiktikte kүrt auytkuy zhok Auyldyn ortasha biiktigi teniz dengejinen 430 metrdi kurajdy Auyldyn klimaty birkalypty zhyly keledi Auanyn zhyldyk ortasha temperaturasy on zhәne 8 S shamasynda bolady Shildenin ortasha temperaturasy 21 22 S kantardyn ortasha temperaturasy 4 5 S Zhauyn shashynnyn zhyldyk ortasha molsheri zhylyna 500 600 mm Zhauyn shashynnyn en kop molsheri koktem men zhazda tүsedi Tarihy1925 zhyly stanicasynan stanicasyna dejingi temir zhol zhelisinin kurylysy bastaldy 1928 zhyly kazirgi eldi mekennin ornynda Erkin Shaһar temirzhol stansasyn salynyp turgyndary temirzhol kurylysymen ajnalyskan uakytsha zhumysshy auyly pajda boldy 1929 zhyly Erkin Shaһar temir zhol beketinin soltүstiginde Erkin Halyk auylynyn konystanushylary degen zhana eldi mekennin negizin kalady 1932 1935 zhyldary zhumysshylar auylynda diirmen mal dәrigerlik tehnikum kommunistik zhastar mektebi salyndy 1939 zhyly Erkin Shaһar beketinde ekizhiyntykty temirzhol bastauysh mektebi ashyldy Ұly Otan sogysy zhyldarynda veterinarlyk tehnikum Kishi Қarashaj audany Pervomajskoe auylyna koshirildi Beket aumagynda tehnikum ornynda 1941 1947 zhyldar aralygynda Kerish Leningrad Mәskeu zhәne Stalingrad majdangerlerinin zhetim balalary tәrbielenetin arnajy bolim boldy 1947 zhyly balalar үji taratylgannan kejin 14 auylsharuashylyk uchilishesi ashyldy 1957 zhyldan bastap 40 kәsiptik tehnikalyk uchilishe kejinnen 1 kәsiptik licej bolyp ataldy 1959 zhyly Қarashaj Sherkes avtonomiyaly oblysy men Stavropol olkesinin aumagynda iri kyzylsha zhәne kant ondiru audanyn kuru turaly sheshim kabyldady 1960 zhyldardyn basynda temirzhol beketinin manynda Soltүstik Kavkazdagy en iri kant zauytyn saluga komsomol zholdamasymen eldin әr onirinen zhas mamandar otbasylarymen kele bastady 1961 zhyldyn nauryz ajynda auyldyn kurylysy bastaldy Bastapkyda 4 kottedzh salynyp bolashak sayabakka agashtar otyrgyzyldy 1962 zhyly koppәterli үjler men negizgi infrakurylym nysandarynyn balabaksha orta mektep t b kurylysy bastaldy 1964 zhyly oz zhumysynyn bastaluymen KSRO kant onerkәsibindegi en kuatty 4 kәsiporynnyn birine ajnalgan kant zauytynyn kurylysy ayaktaldy Osy zhyl resmi tүrde auyldyn zhәne kant zauytynyn irgetasy kalangan kүn bolyp sanalady Zhana eldi meken oz atauyn Erkin Shaһar beketinen aldy Auyldyk kenes kurylyp onyn kuramyna Erkin Shaһar auylynan baska Қoban Halyk auyly da kirdi 1970 zhylga karaj Erkin Shaһar kala үlgisindegi eldi meken mәrtebesine ie boldy 1964 zhyly auyldyn irgesinde bastapkyda 50 ga aumakta zhemis zhidek tәlimbagy kuryldy 1972 zhyly onyn audany 1 myn gektarga dejin zhetti 1966 zhyly mekteptin kurylysy ayaktaldy 1967 zhyly kant zauytynda ashytky cehy salyndy 1971 zhyldan bastap tolykkandy ashytky zauytyna ajnaldy 1974 zhyly auyl aumagynda kurama zhem zauyty salyndy 1989 zhylgy sanak bojynsha Қoban Halyk auyly sol kezde Erkin Shaһar kүa shekarasynda shagyn audan retinde buryngy auyldyn aumagy burynnan bolgan 1980 zhyldardyn birinshi zhartysynda kartalarda korsetilgen kuramyna kiretin zheke eldi meken mәrtebesine ie bolmady 1992 zhyly kala үlgisindegi Erkin Shaһar eldi mekeni auyldyk үlgidegi eldi mekenge ajnaldy 2001 zhyly Қoban Halyk auyly kajtadan derbes eldi meken retinde bolindi 2007 zhyly Erkin Shaһar auyly irgesi kalangan sәtten bastap Erkin Shaһar ornalaskan bolinip shykkan respublikanyn zhanadan kurylgan Nogaj audanynyn әkimshilik ortalygy boldy Turgyndary1970 1979 1989 2002 20104840 5067 4974 4152 4184Ұlttyk kuramy 2002 zhylgy Bүkilresejlik halyk sanagy bojynsha Halyk Sany adam Zhalpy halyktan үlesi nogajlar 1 778 42 8 orystar 1 402 33 8 286 6 9 abazinder 173 4 2 karashajlar 81 2 0 ukraindar 60 1 4 baskalary 372 9 0 barlygy 4 152 100 2002 zhylgy Bүkilresejlik halyk sanagy bojynsha Halyk Sany adam Zhalpy halyktan үlesi nogajlar 1 989 47 5 orystar 1 176 28 1 293 7 0 abazinder 185 4 4 karashajlar 75 1 8 tatarlar 71 1 7 әzerbajzhandar 61 1 5 armyandar 50 1 2 ukraindar 36 0 9 baskalary 205 4 9 korsetpegender 43 1 0 barlygy 4 184 100 EkonomikasyDerekkozderNogaj orys sozdigi shamamen 20 000 soz Pod red prof Baskakova N A M Gosudarstvennoe izdatelstvo inostrannyh i nacionalnyh slovarej 1956 734 s S 558 Kapaev I S Kumratova K I Nogaj orys sojlesu үlgisi Stavropol YuRKIT 2007 192 s S 7 Muragattalgan 24 akpannyn 2018 zhyly Suyunchev H I Urusbiev I H Қarashaj malkar orys sozdigi Shamamen 35 000 soz M Sovetskaya Enciklopediya 1965 744 s S 744 Abazin orys sozdigi Shamamen 14 000 soz Pod red Tugova V B M Sovetskaya Enciklopediya 1967 536 s S 473 Erkin Shaher kuazhem pashtyh shentiue mahueshhuer shagelepӏash Қutty Kavkaz Pyatigorsk pen Sherkes eparhiyasynyn resmi sajty Kokov Dzh N Tandauly shygarmalary V 2 t T 1 Adyg toponimiyasy Nalshyk Elbrus 2000 488 s S 163 Etnokavkaz 2002 zhylgy halyk sanagy bojynsha Adyge Habyl audany halkynyn ulttyk kuramy 2010 zhylgy Bүkilresejlik halyk sanagynyn mәlimetteri kolzhetpejtin silteme Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz