Екпе сұлы лат Avena sativa астық тұқымдасының сұлы туысына жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы

Екпе сұлы (лат. Avena sativa) – астық тұқымдасының сұлы туысына жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. Екпе сұлының өзінің үш түрі бар: жайылма түрі (grex. var. diffusae) - гүлшоғырының сыпыртқысы кең жайылған және дәнінің бар, біржалды түрі (grex. var. orientalis) - гүлшоғырының сыпыртқысы қысыңқы, дәнінің сыртында қауыз бар, ашық дәнді түрі (grex. var. nudae) - дәнінің қауызы жоқ.

Екпе сұлы

Дүниесі:	Өсімдіктер
(unranked)	Дара жарнақтылар
(unranked)
Сабы:
Тұқымдасы:	Poaceae
Кіші тұқымдасы:
Тайпасы:
Тегі:	Avena
Түрі:	A. sativa

Avena sativa
L. (1753)

Сипаты

Биіктігі 60-100 см.
Сабағы жылтыр, бунақты болып біткен.
Жапырағы қандауыр пішіндес, гүлі қос жынысты.
Гүлшоғыры - сыпыртқы.
Жемісі - түкті дәнек.

Жем өндіру мақсатымен өсірілетін жаздық дақыл, ылғалды жерде жақсы өседі, суыққа төзімді, топырақ талғамайды.

Дәнінің құрамы

Ақуыз - 11-19%.
Май - 4-6%.
Крахмал - 40%.
Жасұнық - 11-13%.
Дәрумендер, .

Вегетация кезеңі

Ауыспалы егісте бидайдан, отамалы, кейін егіледі. Жылу сүйгіштігіне қарай ерте көктемде, топырақтың тұқым сіңірілетін тереңдігі 5-7°С-қа жылыған кезден бастап себеді. Вегетация кезеңі - көктеуі, түптенуі, түтік шығаруы, масақтануы, гүлденуі, дәнінің толып, пісуі 70-95 күнге созылады. Өнімнің түсім мөлшері сұлының ауыспалы егіс жүйесіндегі орны, топырақ өңдеудің сапасы, минералды тыңайтқыштардың түрлері мен мөлшері, оларды топыраққа ендіру тәсілдері мен себу мерзімі, өскіндерді зиянкестер мен аурулардан қорғау сияқты маңызды технологиялық жағдайларға байланысты.

Аудандастырылған сорттары

Сұлының негізгі зиянкестері мен аурулары

Зиянкестері:

Аурулары:

Шаруашылықтағы маңызы

Сұлының шаруашылықта алар орны ерекше. Біріншіден, ол - құнарлы мал азығы. Сұлы дәні мал азығының құндылығының болып саналады. Басқа дақылдардың дәндерімен араластырылған сұлы жас төлдердің ағзасының тез және мықты болып қалыптасуына жағдай жасайды. Сұлы қосылған концентрлі азық құс шаруашылығында кеңінен қолданылады. Сұлының сабаны басқа дақылдардың сабанына қарағанда бай және малға жағымды болады. Сонымен қатар, оның ылғал сіңіргіштік қасиетіде жоғары болғандықтан және шошқа шаруашылығында төсеніш ретінде пайдаланылады.
Екіншіден - азық-түліктік дақыл. Оның дәнінен жарма, тағы сол сияқты тағамға керек заттар алады, яғни пайдаланылады. Үшіншіден, сұлының құрамында валин, лизин және сияқты алмастырылмайтын амин қышқылдары көп мөлшерде болғандықтан әр түрлі ауруларға қарсы ем үшін медицина саласында және құнды диеталық тағам ретінде пайдаланады.

Сұлы жұқпалы аурулардан қорғайды

АҚШ ғалымдары сұлы өнімдерінің венерологиялық ауруларға қарсы емі бар екенін анықтады. Бұл дәнді дақылдың емдік қасиеті – оның құрамындағы аргинин аминқышқылында.

Ғалымдардың мәліметінше, ағзаны мерез, соз, ұшық сияқты тері-венерологиялық аурулардан қорғау үшін денедегі макрофаг жасушалардың қызметін күшейту керек. Бұл жасушалар ауру қоздырғыштары мен басқа да бөгде жасушаларды жоя алады. Ал макрофагтардың белсенді әрекет етуі үшін ағзада аргинин аминқышқылы көп болуы қажет. Мұндай химиялық зат сұлы мен жүгерінің құрамында бар. Зерттеушілердің айтуынша, күнжіт, мейіз, жаңғақ пен шоколад құрамында да жыныстық жолмен жұғатын аурулардан қорғайтын аргинин аминқышқылы көп болады.

Тағы қараңыз

Дереккөздер

ҚазССР. Қысқаша энциклопедия, 2-том. Алматы - 1987.
Агрономия негіздері (авторлар: Жаңабаев Қ., Арыстанғұлов С.) Астана - 2010. 352бет. ISBN 978-601-292-059-8

Сыртқы сілтемелер

http://alashainasy.kz/world/16478/ Мұрағатталған 21 қыркүйектің 2013 жылы.

[1] ҚазССР. Қысқаша энциклопедия, 2-том. Алматы - 1987.

[2] Агрономия негіздері (авторлар: Жаңабаев Қ., Арыстанғұлов С.) Астана - 2010. 352бет. ISBN 978-601-292-059-8