Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қазіргі кездегі ғылымның нақты отаны Ежелгі Грекия болып табылады. Ғылымның іргетасы - математиканы, астрономияны, механиканы, оптиканы, биологияны, медицинаны гректер қалаған. Грек астрономдары мен математиктері тұңғыш рет ғылыми болжам мен дедуктивтік дәлелдеуді қолданған. Математиканың теориялық білімінің салыстырмалы түрде дамыған үлгілері антикалық полистер контекстінде алғаш рет пайда болып, қарастырылды. Бір пікірдің екіншісінің алдындағы артықшылығы дәлеледемелер арқылы анықталды. Негізделген білімнің пікірден артықшылығы антикалық философияда өзінің дамуын одан әрі жалғастырды. Антикалық ғылымда әдістерге, ақиқаттың дамуына ерекше көңіл бөлінді. Тұңғыш рет диалектиканың әдіс ретінде қабылдауға қадам жасалды. Математика саласында негізделген және дәлелденген білімнің идеалын қолдану білімді баяндаудың жаңа принциптерін бекітті. Грек математикасында білімді теория түрінде баяндау үстем болды: «берілді -дәлелдеу керек - дәлелі». Антикалық философтар математиканың дамуының теориялық жолына өтуге қажетті құралдарды өңдеп, математикалық білімдерді дәлелдеулер әдісін қолданулар арқылы жүйелендірудің алуан түрлі қадамдары қабылданды. Фалес, пифагоршылар, Платон. Бұл процесс Евклидтің дамыған геометриясының теориялық жүйесінің құрылуымен аяқталды. Атомдық ілімнің негізін салушы ежелгі грек философы-материалисі Демокритке б.з.д. 460–370-ші жылдары мынадай қанатты сөздер тән: «Мен үшін бәр ғылыми дәлелдемелер табу бүкіл Парсы патшалағын меңгеруден гөрі маңыздырақ». Дәлелдеу-математиканың іргетасы, онсыз математиканың дамуы мүмкін емес. Математикадағы рационалдық ойлаудың тұңғыш өкілі Фалес /б.з.д. 6258–548 жылдары болып есептеледі. Фалес - мемлекеттік қайраткер, инженер, астроном, философ, математик. Белгілі американ математигі мен ғылым тарихшысы Д.Я. Стройк қазіргі математиканың шығу тегін зерттей келіп, былай деді: «Аңыз бойынша, грек математикасының атасы милет көпесі Фалес болып есептеледі. Ол алтыншы ғасырдың бірінші жартысында Вавилон мен Египетте болған. Ол қаншалықты аты аңызға айналған фигура болғанымен толық шындық ашылған жоқ. Ол қазіргі математиканың негізін ғана салушы емес, сонымен бірге бүкіл қазіргі ғылым мен философияның негізін салушы болып есептеледі». Алғашқы кезде гректер математикамен шұғылданды. Олардың алдында бір ғана мақста тұрды. Әлемдегі адамның орны қандай? Математика Хаостан тәртіп табуға, идеяларды логикалық бір ізге келтіруге, негізгі принциптерді табцуға ұмтылды. Математика бүкіл ғылымдардың ішінде телоиялық түде болды. Фалестің геометрия саласындағы білімі жан-жақты болды. Оған геометриялық құрылымның мынандай негізгі қасиеттері белгілі болды: «диаметр шеңберді тең екіге бөледі». Ежелгі грек математикасы біртіндеп дамыды, бірнеше мектептерге бөлінді. Солардың бірі Пифагордың мектебі болып табылды. Пифагор Самосский б,з,д, 580–500 жылдары - ежелгі грек математигі. Милетке жақын Самос аралында дүниеге келген. Фалестің шәкірті. Пифагордың ілімі бойынша, сандар заттардың мәні болып табылады. Математикалық абстракциялар әлемде белгілі бір тәртіп орната отырып, жасырын жетекшілік етіп отырады. Сандар-бүкіл тіршіліктің бастамасы, дүние туралы түсініктің кілті. Пифагор мектебінің ұраны: «Дүниенің барлығы сандардан тұрады». Пифагоршылардың ілімінде ерекше орынды 1, 2, 3, 4 сандары алды. Осы сандардың қосындысы 1+2+3+4=10 текрактис деп аталды. Аңыз бойынша, пифагоршылардың анты: «Текрактистің атынан жан дүниеммен ант етемін. Мәңгі гілденіп тұратын табиғаттың қайнар көзі мен тамыры сонда жатыр. Тетрактиске кіретін сандардың қосындысы онға тең. Сондықтан он саны идеалды сан болып табылдаы және әлемді бейнелеп көрсетеді. Пифагордың ең жоғарғы жетістігі - «гипотенузаның квадраты катеттердің квадартының қосындысына тең» деп аталатын атақты теоремасы, кейіннен ғылымға «Пифагор теоремасы» деп енген атақты дәлілдеуі. Бұл теорема ертедегі Мысыр, Вавилон математиктеріне де мәлім болған, бірақ олар дәлелденбеген. Ғылым саласында Пифагор мен пифагоршылдар мынандай жаңалықтар ашып, ғылымның дамуына үлкен үлес қосты: дедуктивтік геометрияны жасады, кеңістік геометриясы бойынша куб, пирамида, додекаэдр деп аталатын үш көпжақтың қасиеттерін зерттеді. Пифагор ғылымының төрт саласын қарастырды. Оларды грек тілінде «математа» деп атайды, оысдаен математика деген термин қалыптасты. Ол төрт сала: сан туралы ғылым: арифметика, музыка теориясы, гармония, фигуралар жайындағы ғылым, геометрия және аспан жайындағы ғылым, астрономия. Пифагор музыканы да математикаға жатқызып, негізгі музыкалық интервалдарды – октаваны, квинтаны, квартаны тағайындады. Пифагор музыкалық дабыстарды сандар арқылы, ал музыкалық интервалдарды сандардың қатынастары арқылы кескіндеген. Демокриттің көзқарастарының ғылымда өзіндік орны бар. Оның атомизм ілімі универсалды философиялық ілім болып табылады. Бемокрит математика, физика, философия туралы бірқатар шығармалар жазған. Бірақ оның шығармалары бізге дейін жеткен доқ. Олардың мақмұны бізге басқа авторлардың еңбегі арқылы мәлім. Демокрит атомдар туралы ілімін жасады. Дүниенің негізі - атом мен бостық. Атомдар бөлінбейді. Және сезім мүшелері арқылы қабылданбайды. Олар формасы, көлемі және кеістікте орналасуымен ерекшеленеді. Атомдар ұдайы қозғалыста, өзара әрекетте болады және шексіз материалдық дүниелерді құрайды. Демокрит ұлы болжамды дүниенің құрылымы туралы гипотезаны ұсынды. Демокриттің атомистік гипотезасы философия мен ығылымның дамуында маңызды рөл атқарды. Көптеген ғасырлар бойы ғалымдар осы гипотезаны жетекшілікке алып, эксперименталдық жолмен атомдарды тауып, оның табиғатын түсіндірмекші болды. Аотмистік ілім дами отырып, қазіргі жаратылыстанудың негізі болды. Атақты ойшыл, физик М. Борн «атомдық физикаға шешуші қадам осыдан 2500 жыл бұрын жасалды» дегенді айтады. Демокрит математик те болып есептелді. Б.з.д. IV ғасырда Математиканың дамуына философиялық және жаратылыстану ғылыми мектептері үлкен әсер етті. Олардың бірін Платон /б.з.д. 427–347-ші жылдары басқарды. Ол Академия деп аталды. Пдатон математикаға үлкен мән берді. Платон математиканы ғылым ретінде өте жоғары бағалады, оны философиямен табысты шұғылдану үшін қажет ғылым деп есептеді. Платон өткір сынға алды. Демокриттің атомдары - көлемді денелік бөлшектер. Платонның атомдары-геометриялық, иделды геометриялық фмгуралар: тік бұрыш, үшбұрыштар. Платон үшін идеалды геометриялық фигуралар, объектілер дегеніміз-тек қана аспанда өмір сүретін идеялар. Ал, жер бетіндегі бізді қоршаған дүние олардың дөрекі бейнесі ғана деп есептеді. Математика денелік дүниеден бөліп қарастырылды, тәжірибеге көңіл бөлуге тыйым салынды. Платонның шәкірттері дедуктивті пайымдауларды ғана қолдануға ұмтылды, бұл таңдау математиканы түбірімен өзгеріске ұшыратады. Көптеген грек философтары мәңгілікті және ақиқатты іздестірді. Дедукциялық әдіс қана абсолютті бірден-бір нәтижелерге әкеледі. Дүние туралы білімдердің жинақталуына сәйкес оларды жүйелендіру қажеттілігі пайда болды. Бұл мәселені ежелгі ойшылдардың бірі Аристотель /б.з.д.. 384–322 жылдары табысты шешті. Ол Грекия мен Македония шекарасында дүниеге келген. А. Македонскийдің ұстазы болды. 366-шы жылы Афинаға, Платонның Академиясына келіп 20 жыл тұрды. Аристотель Платонның сүйікті шәкірті болды. 335-ші жылы Афинада өзінің перипатетикалық мектеп-лицейді ашты. Перипатетка-грек сөзі: peripateo – серуен құру деген мағынаны білдіреді. Аристотель әңгімелесу, сұхбат құру барысында шәкірттерімен серуен құруды ұнатқан. Аристотель - өз заманының ірі энциклопедист ғалымы. Аристотель ғылыми жүйелендіруге алғаш қадам жасады. Аристотельдің ілімі бойынша-дүниенің көзі, тұтқасы, түп негізі-заттық нәрсе. Табиғат мәңгі қазғалыстағы, өзгерістегі материалдық заттардың жиынтығынан тұрады. Дүниені тану деген-еі әуелі табиғи құбылыстарды білу деген сөз. Зат туралы түйсік, елес, ұғым болу үшін ең әуелі сол бізден тыс тұрған заттың болуы қажет. Аристотель өзінен бұрынғы грек ғылымының жетістіктерін жалпылай логика ғылымын негіздейді. Аристотельдің логикасы математиканың дамуына күшті ықпал жасады, ол дедуктивті-логикалық әдістің қалыптасыуына әкелді. Қазіргі математикалық құрылыстың негізгі іргетасы саналатын аксиома, анықтама, теорема, дәлелдеулер дейтіндер Аристотельдің логикасы негізіндк жасалған. Аристотель-жанды, жансыз табиғат жөніндегі ғылымдарды жасауға көп ат салысқан философ. Аристотельдің жаратылыстану жөніндегі пікірлері оның философиялық идеяларымен ұштасып жатады. Арситотель қозғалыс жөнінде ілім тудырды, бұл ілімнің негізгі қағидалары теріс болғанымен, ғылыми механиканының бастамасы болды деп айтуға болады. Аристотельдің жануарлар дүниесі туралы еңбектері биологиялық ғылымдардың шығуына үлкен үлес қосты. Ол шәкірттерімен бірігіп 500 түрлі жануарларға сипаттама берді, жануарлар классификациясын жасауға ұмтылды. Аристотель саяси экономия ғылымының бастамасын жасады. «Экономия» деген терминді Аристотель енгізген, ол грекше «Эйкон» - «шаруашылық», «Намос» - «Заң» деген маңынаны, яғни шаруашылық заңы дегенді білдіреді. Аристотель өзіне дейінгі 300 жылға созылған грек ғылымы, философиясы мен өнерінің жетістіктеріне қорытынды жасап, оларға жаңа сипат берді, жаңа бағыт сілтеді. Ол әлі де болса жіктері ашыла қоймаған тұтас ғылым ішінен бірсыпыра салаларды ажыратуға бастама жасады /философия, математика, жаратылыстану, мемлекет теориясы т.б. Бұл бастама кейіннен ғылым салаларының көптеп шығуына мүмкіндік туғызады. Ірі ойшыл, ғалым, ол математиктердің бірі-Евклид б.з.д. 300–225-ші жылдары Афинада өмірге келіп, Александрияда тұрды. Онда ғылыми мектептің іргетасын қалады. Евклидтің өмірі жайлы мағлұматтар жоқтың қасы. Ол туралы екі аңыз сақталған: оның біріншісі бойынша, Птолмей патшаның геометрияны бейнетсіз оп-оңай білдіретіндей жол бар ма?» деген сұрағына Евклид «Геометрияда патшалар үшін айрықша жол жоқ» деп жауап қайтарыпты. Екінші аңыз бойынша, бір шәкірт Евклидтен «геометрияны о0у не пайда береді» деп cұраған көрінеді. Сонда Евклид қызметшіні шақырып алып: «оқудан пайда тапқысы келіп тұр екен, мына балаға үш теңге беріңдерші», - депті. Евклид-математика, физика, астрономия, музыка ғылымдары бойынша бірнеше еңбектер жазған оқымысты. Олардың ішіндегі еі атақтысы – «Негіздер». Евклидтің «Негіздері» екі мың жылдан астам уақыт бойы дүние жүзі математиктерінің қолынан түспейтін шығарма болды. Осы еңбекте жасалған геометрия жүйесі дұние жүзі мектептерінде сол қалпында оқытылып келеді. Мысалы, Англияның мектептерінде геометрияны Евклидтің «Негіздерінің» өңделген варианты бойынша өтеді, мектеп оқулығын «Геометрия» демей, жай ғана «Евклид» деп атайды. «Негіздер» 13 кітаптан тұрады. Мұнда қамтылған мәселелер: түзу сызықты фигуралар планиметриясы:дөңгелектер, оның хордалары мен жанамасы туралы ілім т.б. Евклид «Негіздерді» құрайтын әрбір кітапты анықтамалар келтіруден бастайды. Мысалы, бірінші кітаптың басында 23 анықтама, сонан кейін бес постулат және бес аксиома келтірілген. Евклидтің бес постулаты: Кез келген нүктеден үздіксіз соза беруге болады; Кез келген орталықтан кез келген радиуспен шеңбер сызуға болады; Барлық тікбұрыштар өзара тең болады; Егер екі түзумен қиылысатын үшінші түзу олармен екі тікбұрыштан кемімтей тұтас бұрыштар жасайтын болса, онда ол екі түзуді шектеусіз соза берсек, бұрыштар екі тік бұрыштан кем болатын жақтан қиылысады. Бесінші постулат математика тарихында көп айтыс туғызады. Соған қарамастан, «Негіздер» күші бүгінге дейін математика ғылымдарын дедуктивтік жолмен баяндаудың тамаша үлгісі болып отыр. Антика ғылым тарихының жарқын беттеріне көз алсақ, онда біз ұлы ойшыл, ежелгі грек ойшылы Архимедке кездесеміз. Ол Сицилия аралында Сиракузда дүниеге келді. Александрияда білім алды. Архимед Ғылым мен Адамзат тарихының тағдырын айқындаған азын-аулақ даналардың қатарына жатады. Бұл ретте ол Ньютонға ұқсас. Осы екі данышпанның шығармалары өте ұқсас. Екуін де математика, физика, астрономия сияқты ғылымдар саласы қызықтырған. Бүкіл математиктер мен физиктердің ішінен Архимед пен Ньютонның есімдері ғана бүкіл әлемге аян. Архимедтің ғылыми еңбектері математикаға да, физикаға да, асторномияға да жатады. Оның математикалық еңбектері өз заманынан озық болған, бұл еңбектері дифференциалдық және көптеген математикалық еңбектерінің ішінен қисық сызықтардың ұзындықтарын, әр түрлі фигуралар мен денелердің көлемін және беттердің ауданын есептеу ерекше орывн алған. Архимед рычаг заңын, суда өлшеу арқылы қорытпаның құрамын анықтау тәсілін тағайындаған, өз атымен аталған гидростатика заңын ашқан. Сұйыққа батырылған денеге, көлемі сол дененің көлеміндей сұйықтың салмағына тең болатын және онан әрқашанда жоғары қарай бағытталған кері итеруші күш әсер ететіндігін айқындайтын заң аэростатика мен гидростатика заңы деп аталды. Архимед Жер суаратын машиналарды, жүк көтеретін рычаг жүйелері мен блоктарды, тас ататын және қамал бұзатын соғыс машиналарын т.б. ойлап шығарған. Архимед шығармаларының көпшілігі сақталмаған. Архимедтің «шар мен цилиндр», « Дөңгелекті өлшеу және леммалар» атты екі кітабы орыс тіліне аударылған. Архимед енгізген санына жақын мән 227 3,14 сол кездегі практикада қолдануға тиімді болды. Ол қазір де қолданылады. Архимедтің кейінгі кездегі шығармашылығына оның астрономияға деген қызығушылығына тән. Астрономиядағы оның жетістігі Планитарийдің құрылымы. Айналып тұратын сфера арқылы Күнді және бес планетаны, айдың фазасын, күн мен айдың тұтылуларын бақылап отыруға болады. Бұл даданы еске сақтау мақсатында Архимедтің ұрпақтары, оның ғылымның «мәңгі ұранына» айналған «Эврика, Эврика! - Таптым!» - деген қуанышты айқайын бүгінгі күнге дейін жеткізіп отыр. Архимедтің әдісі П санының өлшемі XVII ғасырға дейін үлгі болып келді. П саны ғылым мен техниканың алуан түрлі салаларына ене бастайды. Ол қазіргі кезде космоқа ұшыруларға дайындауда компьютерлер орындайтын сызуларда кездеседі; Пи инженерлерге қажетті ондық белгілерді бейнелейді. Антикалық ғылым – адамзат ойының қызықты да, жарқын беттерінің бірі. Философиялық және ғылыми идеялар, концепциялар, теориялар көбінде қазңргң ғылымның іргетасы болып табылады. Олардың кейбіреулері үшмыңжылдықтың барысында талқыланып, шешілді, пікір таластар тудырды, бірақ әлі де шешімін тапқан жоқ.
Дереккөздер
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazirgi kezdegi gylymnyn nakty otany Ezhelgi Grekiya bolyp tabylady Ғylymnyn irgetasy matematikany astronomiyany mehanikany optikany biologiyany medicinany grekter kalagan Grek astronomdary men matematikteri tungysh ret gylymi bolzham men deduktivtik dәleldeudi koldangan Matematikanyn teoriyalyk biliminin salystyrmaly tүrde damygan үlgileri antikalyk polister kontekstinde algash ret pajda bolyp karastyryldy Bir pikirdin ekinshisinin aldyndagy artykshylygy dәleledemeler arkyly anyktaldy Negizdelgen bilimnin pikirden artykshylygy antikalyk filosofiyada ozinin damuyn odan әri zhalgastyrdy Antikalyk gylymda әdisterge akikattyn damuyna erekshe konil bolindi Tungysh ret dialektikanyn әdis retinde kabyldauga kadam zhasaldy Matematika salasynda negizdelgen zhәne dәleldengen bilimnin idealyn koldanu bilimdi bayandaudyn zhana principterin bekitti Grek matematikasynda bilimdi teoriya tүrinde bayandau үstem boldy berildi dәleldeu kerek dәleli Antikalyk filosoftar matematikanyn damuynyn teoriyalyk zholyna otuge kazhetti kuraldardy ondep matematikalyk bilimderdi dәleldeuler әdisin koldanular arkyly zhүjelendirudin aluan tүrli kadamdary kabyldandy Fales pifagorshylar Platon Bul process Evklidtin damygan geometriyasynyn teoriyalyk zhүjesinin kuryluymen ayaktaldy Atomdyk ilimnin negizin salushy ezhelgi grek filosofy materialisi Demokritke b z d 460 370 shi zhyldary mynadaj kanatty sozder tәn Men үshin bәr gylymi dәleldemeler tabu bүkil Parsy patshalagyn mengeruden gori manyzdyrak Dәleldeu matematikanyn irgetasy onsyz matematikanyn damuy mүmkin emes Matematikadagy racionaldyk ojlaudyn tungysh okili Fales b z d 6258 548 zhyldary bolyp esepteledi Fales memlekettik kajratker inzhener astronom filosof matematik Belgili amerikan matematigi men gylym tarihshysy D Ya Strojk kazirgi matematikanyn shygu tegin zerttej kelip bylaj dedi Anyz bojynsha grek matematikasynyn atasy milet kopesi Fales bolyp esepteledi Ol altynshy gasyrdyn birinshi zhartysynda Vavilon men Egipette bolgan Ol kanshalykty aty anyzga ajnalgan figura bolganymen tolyk shyndyk ashylgan zhok Ol kazirgi matematikanyn negizin gana salushy emes sonymen birge bүkil kazirgi gylym men filosofiyanyn negizin salushy bolyp esepteledi Algashky kezde grekter matematikamen shugyldandy Olardyn aldynda bir gana maksta turdy Әlemdegi adamnyn orny kandaj Matematika Haostan tәrtip tabuga ideyalardy logikalyk bir izge keltiruge negizgi principterdi tabcuga umtyldy Matematika bүkil gylymdardyn ishinde teloiyalyk tүde boldy Falestin geometriya salasyndagy bilimi zhan zhakty boldy Ogan geometriyalyk kurylymnyn mynandaj negizgi kasietteri belgili boldy diametr shenberdi ten ekige boledi Ezhelgi grek matematikasy birtindep damydy birneshe mektepterge bolindi Solardyn biri Pifagordyn mektebi bolyp tabyldy Pifagor Samosskij b z d 580 500 zhyldary ezhelgi grek matematigi Miletke zhakyn Samos aralynda dүniege kelgen Falestin shәkirti Pifagordyn ilimi bojynsha sandar zattardyn mәni bolyp tabylady Matematikalyk abstrakciyalar әlemde belgili bir tәrtip ornata otyryp zhasyryn zhetekshilik etip otyrady Sandar bүkil tirshiliktin bastamasy dүnie turaly tүsiniktin kilti Pifagor mektebinin urany Dүnienin barlygy sandardan turady Pifagorshylardyn iliminde erekshe oryndy 1 2 3 4 sandary aldy Osy sandardyn kosyndysy 1 2 3 4 10 tekraktis dep ataldy Anyz bojynsha pifagorshylardyn anty Tekraktistin atynan zhan dүniemmen ant etemin Mәngi gildenip turatyn tabigattyn kajnar kozi men tamyry sonda zhatyr Tetraktiske kiretin sandardyn kosyndysy onga ten Sondyktan on sany idealdy san bolyp tabylday zhәne әlemdi bejnelep korsetedi Pifagordyn en zhogargy zhetistigi gipotenuzanyn kvadraty katetterdin kvadartynyn kosyndysyna ten dep atalatyn atakty teoremasy kejinnen gylymga Pifagor teoremasy dep engen atakty dәlildeui Bul teorema ertedegi Mysyr Vavilon matematikterine de mәlim bolgan birak olar dәleldenbegen Ғylym salasynda Pifagor men pifagorshyldar mynandaj zhanalyktar ashyp gylymnyn damuyna үlken үles kosty deduktivtik geometriyany zhasady kenistik geometriyasy bojynsha kub piramida dodekaedr dep atalatyn үsh kopzhaktyn kasietterin zerttedi Pifagor gylymynyn tort salasyn karastyrdy Olardy grek tilinde matemata dep atajdy oysdaen matematika degen termin kalyptasty Ol tort sala san turaly gylym arifmetika muzyka teoriyasy garmoniya figuralar zhajyndagy gylym geometriya zhәne aspan zhajyndagy gylym astronomiya Pifagor muzykany da matematikaga zhatkyzyp negizgi muzykalyk intervaldardy oktavany kvintany kvartany tagajyndady Pifagor muzykalyk dabystardy sandar arkyly al muzykalyk intervaldardy sandardyn katynastary arkyly keskindegen Demokrittin kozkarastarynyn gylymda ozindik orny bar Onyn atomizm ilimi universaldy filosofiyalyk ilim bolyp tabylady Bemokrit matematika fizika filosofiya turaly birkatar shygarmalar zhazgan Birak onyn shygarmalary bizge dejin zhetken dok Olardyn makmuny bizge baska avtorlardyn enbegi arkyly mәlim Demokrit atomdar turaly ilimin zhasady Dүnienin negizi atom men bostyk Atomdar bolinbejdi Zhәne sezim mүsheleri arkyly kabyldanbajdy Olar formasy kolemi zhәne keistikte ornalasuymen erekshelenedi Atomdar udajy kozgalysta ozara әrekette bolady zhәne sheksiz materialdyk dүnielerdi kurajdy Demokrit uly bolzhamdy dүnienin kurylymy turaly gipotezany usyndy Demokrittin atomistik gipotezasy filosofiya men ygylymnyn damuynda manyzdy rol atkardy Koptegen gasyrlar bojy galymdar osy gipotezany zhetekshilikke alyp eksperimentaldyk zholmen atomdardy tauyp onyn tabigatyn tүsindirmekshi boldy Aotmistik ilim dami otyryp kazirgi zharatylystanudyn negizi boldy Atakty ojshyl fizik M Born atomdyk fizikaga sheshushi kadam osydan 2500 zhyl buryn zhasaldy degendi ajtady Demokrit matematik te bolyp esepteldi B z d IV gasyrda Matematikanyn damuyna filosofiyalyk zhәne zharatylystanu gylymi mektepteri үlken әser etti Olardyn birin Platon b z d 427 347 shi zhyldary baskardy Ol Akademiya dep ataldy Pdaton matematikaga үlken mәn berdi Platon matematikany gylym retinde ote zhogary bagalady ony filosofiyamen tabysty shugyldanu үshin kazhet gylym dep eseptedi Platon otkir synga aldy Demokrittin atomdary kolemdi denelik bolshekter Platonnyn atomdary geometriyalyk ideldy geometriyalyk fmguralar tik burysh үshburyshtar Platon үshin idealdy geometriyalyk figuralar obektiler degenimiz tek kana aspanda omir sүretin ideyalar Al zher betindegi bizdi korshagan dүnie olardyn doreki bejnesi gana dep eseptedi Matematika denelik dүnieden bolip karastyryldy tәzhiribege konil boluge tyjym salyndy Platonnyn shәkirtteri deduktivti pajymdaulardy gana koldanuga umtyldy bul tandau matematikany tүbirimen ozgeriske ushyratady Koptegen grek filosoftary mәngilikti zhәne akikatty izdestirdi Dedukciyalyk әdis kana absolyutti birden bir nәtizhelerge әkeledi Dүnie turaly bilimderdin zhinaktaluyna sәjkes olardy zhүjelendiru kazhettiligi pajda boldy Bul mәseleni ezhelgi ojshyldardyn biri Aristotel b z d 384 322 zhyldary tabysty sheshti Ol Grekiya men Makedoniya shekarasynda dүniege kelgen A Makedonskijdin ustazy boldy 366 shy zhyly Afinaga Platonnyn Akademiyasyna kelip 20 zhyl turdy Aristotel Platonnyn sүjikti shәkirti boldy 335 shi zhyly Afinada ozinin peripatetikalyk mektep licejdi ashty Peripatetka grek sozi peripateo seruen kuru degen magynany bildiredi Aristotel әngimelesu suhbat kuru barysynda shәkirtterimen seruen kurudy unatkan Aristotel oz zamanynyn iri enciklopedist galymy Aristotel gylymi zhүjelendiruge algash kadam zhasady Aristoteldin ilimi bojynsha dүnienin kozi tutkasy tүp negizi zattyk nәrse Tabigat mәngi kazgalystagy ozgeristegi materialdyk zattardyn zhiyntygynan turady Dүnieni tanu degen ei әueli tabigi kubylystardy bilu degen soz Zat turaly tүjsik eles ugym bolu үshin en әueli sol bizden tys turgan zattyn boluy kazhet Aristotel ozinen buryngy grek gylymynyn zhetistikterin zhalpylaj logika gylymyn negizdejdi Aristoteldin logikasy matematikanyn damuyna kүshti ykpal zhasady ol deduktivti logikalyk әdistin kalyptasyuyna әkeldi Қazirgi matematikalyk kurylystyn negizgi irgetasy sanalatyn aksioma anyktama teorema dәleldeuler dejtinder Aristoteldin logikasy negizindk zhasalgan Aristotel zhandy zhansyz tabigat zhonindegi gylymdardy zhasauga kop at salyskan filosof Aristoteldin zharatylystanu zhonindegi pikirleri onyn filosofiyalyk ideyalarymen ushtasyp zhatady Arsitotel kozgalys zhoninde ilim tudyrdy bul ilimnin negizgi kagidalary teris bolganymen gylymi mehanikanynyn bastamasy boldy dep ajtuga bolady Aristoteldin zhanuarlar dүniesi turaly enbekteri biologiyalyk gylymdardyn shyguyna үlken үles kosty Ol shәkirtterimen birigip 500 tүrli zhanuarlarga sipattama berdi zhanuarlar klassifikaciyasyn zhasauga umtyldy Aristotel sayasi ekonomiya gylymynyn bastamasyn zhasady Ekonomiya degen termindi Aristotel engizgen ol grekshe Ejkon sharuashylyk Namos Zan degen manynany yagni sharuashylyk zany degendi bildiredi Aristotel ozine dejingi 300 zhylga sozylgan grek gylymy filosofiyasy men onerinin zhetistikterine korytyndy zhasap olarga zhana sipat berdi zhana bagyt siltedi Ol әli de bolsa zhikteri ashyla kojmagan tutas gylym ishinen birsypyra salalardy azhyratuga bastama zhasady filosofiya matematika zharatylystanu memleket teoriyasy t b Bul bastama kejinnen gylym salalarynyn koptep shyguyna mүmkindik tugyzady Iri ojshyl galym ol matematikterdin biri Evklid b z d 300 225 shi zhyldary Afinada omirge kelip Aleksandriyada turdy Onda gylymi mekteptin irgetasyn kalady Evklidtin omiri zhajly maglumattar zhoktyn kasy Ol turaly eki anyz saktalgan onyn birinshisi bojynsha Ptolmej patshanyn geometriyany bejnetsiz op onaj bildiretindej zhol bar ma degen suragyna Evklid Geometriyada patshalar үshin ajryksha zhol zhok dep zhauap kajtarypty Ekinshi anyz bojynsha bir shәkirt Evklidten geometriyany o0u ne pajda beredi dep curagan korinedi Sonda Evklid kyzmetshini shakyryp alyp okudan pajda tapkysy kelip tur eken myna balaga үsh tenge berindershi depti Evklid matematika fizika astronomiya muzyka gylymdary bojynsha birneshe enbekter zhazgan okymysty Olardyn ishindegi ei ataktysy Negizder Evklidtin Negizderi eki myn zhyldan astam uakyt bojy dүnie zhүzi matematikterinin kolynan tүspejtin shygarma boldy Osy enbekte zhasalgan geometriya zhүjesi dunie zhүzi mektepterinde sol kalpynda okytylyp keledi Mysaly Angliyanyn mektepterinde geometriyany Evklidtin Negizderinin ondelgen varianty bojynsha otedi mektep okulygyn Geometriya demej zhaj gana Evklid dep atajdy Negizder 13 kitaptan turady Munda kamtylgan mәseleler tүzu syzykty figuralar planimetriyasy dongelekter onyn hordalary men zhanamasy turaly ilim t b Evklid Negizderdi kurajtyn әrbir kitapty anyktamalar keltiruden bastajdy Mysaly birinshi kitaptyn basynda 23 anyktama sonan kejin bes postulat zhәne bes aksioma keltirilgen Evklidtin bes postulaty Kez kelgen nүkteden үzdiksiz soza beruge bolady Kez kelgen ortalyktan kez kelgen radiuspen shenber syzuga bolady Barlyk tikburyshtar ozara ten bolady Eger eki tүzumen kiylysatyn үshinshi tүzu olarmen eki tikburyshtan kemimtej tutas buryshtar zhasajtyn bolsa onda ol eki tүzudi shekteusiz soza bersek buryshtar eki tik buryshtan kem bolatyn zhaktan kiylysady Besinshi postulat matematika tarihynda kop ajtys tugyzady Sogan karamastan Negizder kүshi bүginge dejin matematika gylymdaryn deduktivtik zholmen bayandaudyn tamasha үlgisi bolyp otyr Antika gylym tarihynyn zharkyn betterine koz alsak onda biz uly ojshyl ezhelgi grek ojshyly Arhimedke kezdesemiz Ol Siciliya aralynda Sirakuzda dүniege keldi Aleksandriyada bilim aldy Arhimed Ғylym men Adamzat tarihynyn tagdyryn ajkyndagan azyn aulak danalardyn kataryna zhatady Bul rette ol Nyutonga uksas Osy eki danyshpannyn shygarmalary ote uksas Ekuin de matematika fizika astronomiya siyakty gylymdar salasy kyzyktyrgan Bүkil matematikter men fizikterdin ishinen Arhimed pen Nyutonnyn esimderi gana bүkil әlemge ayan Arhimedtin gylymi enbekteri matematikaga da fizikaga da astornomiyaga da zhatady Onyn matematikalyk enbekteri oz zamanynan ozyk bolgan bul enbekteri differencialdyk zhәne koptegen matematikalyk enbekterinin ishinen kisyk syzyktardyn uzyndyktaryn әr tүrli figuralar men denelerdin kolemin zhәne betterdin audanyn esepteu erekshe oryvn algan Arhimed rychag zanyn suda olsheu arkyly korytpanyn kuramyn anyktau tәsilin tagajyndagan oz atymen atalgan gidrostatika zanyn ashkan Sujykka batyrylgan denege kolemi sol denenin kolemindej sujyktyn salmagyna ten bolatyn zhәne onan әrkashanda zhogary karaj bagyttalgan keri iterushi kүsh әser etetindigin ajkyndajtyn zan aerostatika men gidrostatika zany dep ataldy Arhimed Zher suaratyn mashinalardy zhүk koteretin rychag zhүjeleri men bloktardy tas atatyn zhәne kamal buzatyn sogys mashinalaryn t b ojlap shygargan Arhimed shygarmalarynyn kopshiligi saktalmagan Arhimedtin shar men cilindr Dongelekti olsheu zhәne lemmalar atty eki kitaby orys tiline audarylgan Arhimed engizgen sanyna zhakyn mәn 227 3 14 sol kezdegi praktikada koldanuga tiimdi boldy Ol kazir de koldanylady Arhimedtin kejingi kezdegi shygarmashylygyna onyn astronomiyaga degen kyzygushylygyna tәn Astronomiyadagy onyn zhetistigi Planitarijdin kurylymy Ajnalyp turatyn sfera arkyly Kүndi zhәne bes planetany ajdyn fazasyn kүn men ajdyn tutylularyn bakylap otyruga bolady Bul dadany eske saktau maksatynda Arhimedtin urpaktary onyn gylymnyn mәngi uranyna ajnalgan Evrika Evrika Taptym degen kuanyshty ajkajyn bүgingi kүnge dejin zhetkizip otyr Arhimedtin әdisi P sanynyn olshemi XVII gasyrga dejin үlgi bolyp keldi P sany gylym men tehnikanyn aluan tүrli salalaryna ene bastajdy Ol kazirgi kezde kosmoka ushyrularga dajyndauda kompyuterler oryndajtyn syzularda kezdesedi Pi inzhenerlerge kazhetti ondyk belgilerdi bejnelejdi Antikalyk gylym adamzat ojynyn kyzykty da zharkyn betterinin biri Filosofiyalyk zhәne gylymi ideyalar koncepciyalar teoriyalar kobinde kaznrgn gylymnyn irgetasy bolyp tabylady Olardyn kejbireuleri үshmynzhyldyktyn barysynda talkylanyp sheshildi pikir talastar tudyrdy birak әli de sheshimin tapkan zhok Derekkozder