Глубокое ауданы Шығыс Қазақстан облысының солтүстік шығысындағы әкімшілік бөлініс Жер аумағы 7 3 мың км Орталығы Глубоко

Глубокое ауданы — Шығыс Қазақстан облысының солтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлініс. Жер аумағы 7,3 мың км². Орталығы – Глубокое кенті. Аудан 1964 жылы 31 желтоқсанда құрылған.

Қазақстан ауданы

Глубокое ауданы

Елтаңбасы

Әкімшілігі

Облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Аудан орталығы

Глубокое

Ауылдық округтер саны

15

Кенттік әкімдіктер саны

2

Ауыл саны

37

Әкімі

Тумашинов Эльдар Лұқбекұлы

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Глубокое кенті, Попович көшесі, №11а

Тарихы мен географиясы

Координаттары

50°08′45″ с. е. 82°18′25″ ш. б. / 50.14583° с. е. 82.30694° ш. б. / 50.14583; 82.30694 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 50°08′45″ с. е. 82°18′25″ ш. б. / 50.14583° с. е. 82.30694° ш. б. / 50.14583; 82.30694 ^(G) ^(O) ^(Я)

Құрылған уақыты

1964

Жер аумағы

7,3 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары

Тұрғыны

56 976 адам (2023)

Ұлттық құрамы

орыстар (65,72%), қазақтар (29,56%), немістер (1,93%), татарлар (0,87%), украиндар (0,48%), басқа ұлт өкілдері (1,44%)

Сандық идентификаторлары

Автомобиль коды

16

Глубокое ауданының әкімдігі

Географиялық орны, жер бедері

Аудан батысында Шемонаиха, шығысында Алтай ауданымен және Риддер қаласымен, оңтүстігінде Ұлан ауданымен және Өскемен қаласымен, солтүстігінде Ресей Федерациясымен шектеседі.

Облыстың солтүстік жағының орталық бөлігінде, Ертіс өзенінің салалары Үбі мен Үлбі өзендері аралығында орналасқан. Ауданның жер бедері өте күрделі. Солтүстік-батыс жағын Үбі мен Үлбі өзендерінің аралығындағы Үбі жотасының батыс бөлігі мен Тікирек (Тигирец) жотасының оңтүстік беткейі және олардың шоқылы сілемдері, ал оңтүстік-батыс жағын Үлбі (Иванов) жотасының батыс бөлігі алып жатыр. Жер беті Ертіс өзенімен және оның салаларымен тілімденген.

Тарихы

1963 жылы 10 қаңтарда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Глубокое өнеркәсіптік ауданы құрылды. Аудан құрамында Глубокое, Белоусовка, Пахотный, Верхнеберёзовский, Первомайский кенттері болды.

1964 жылы 17 маусымда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Пахотный кенті ауылдық елді мекен санатына жатқызылып, Лениногорск қалалық кеңесінің әкімшілік қарамағына берілді.

1964 жылы 31 желтоқсанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Глубокое өнеркәсіптік ауданы таратылды; орталығы Глубокое кентінде Глубокое ауданы құрылып, құрамына Шемонаиха ауданының Белокамен, Бобров, Киров, Краснояр, Куйбышев, Малоуба, Северный, Секисов, Ушанов, Фрунзе ауылдық кеңестері мен Верхнеуба ауылдық кеңесінің «Весёловский» кеңшарының аумағы енді.

1965 жылы 21 сәуірде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Шемонаиха ауданынан Черемшан ауылдық кеңесі берілді.

1972 жылы 28 маусымда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасының Жарлығымен Весёлов ауылдық кеңесі құрылды.

1984 жылы 11 сәуірде Шығыс Қазақстан облыстық атқару комитетінің Шешімімен Опытное поле ауылдық кеңесі құрылды.

1985 жылы 17 қазанда Шығыс Қазақстан облыстық атқару комитетінің Шешімімен Калинин ауылдық кеңесі құрылды.

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Климаты тым континенттік, қаңтар айының орташа температурасы –18°С, шілдеде 20°С шамасында. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлш. 600 – 700 мм. Жер беті сулары Ертіс өзенінің орталық бөлігі мен оның Оба, Үлбі, Қарақожа, Қызылжар, Глубочанка атты салаларынан және оларға құятын сай-жыралардан тұрады. Аудан жерінде негізінен сұр, карбонатты күңгірт-қызғылт және қызғылт топырақтар, қыратты жерлерде қара және шалғындық топырақтар тараған. Далалы ашық жерлерде жусан аралас селеу, бетеге, қыратты (таулы) өңірде бұта тектес өсімдіктер, қарағай, майқарағай, терек, қайың, шетен аралас ормандар өседі. Жануарлар дүниесінен қасқыр, аю, сілеусін, түлкі, бұлғын, борсық, бұғы, таутеке, елік, күзен, сарышұнақ; өзен-көлінде су құстары, шабақ, алабұға, шортан, қарабалық және т.б. мекендейді. А. ш-на пайдаланылатын жер аумағы 248,9 мың га, оның 100,4 мың га-сы егістік, 31,6 мың га-сы шабындық, 104,4 мың га-сы жайылым. Аудан жері арқылы Өскемен – Лениногор, Өскемен – Шемонаиха автомобиль жолдары, Өскемен – Локоть т. ж. өтеді. Ертіс өз-мен шағын кемелер қатынайды.

Халқы

1970	1979	1989	1999	2009	2021
77294	▼74406	▲77305	▼67329	▼63581	▼57533

Тұрғындары 61 948 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 29,27%, орыстар – 65,95%, немістер – 1,96%, татарлар – 0,90%, украиндар – 0,55%, басқа ұлт өкілдері – 2,57%.

Әкімшілік бөлінісі

37 елді мекен 2 кенттік, 2 ауылдық әкімдік пен 13 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)
Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Алтай ауылдық әкімдігі	2161	▼1649	76,3	1024	▼787	76,9	1137	▼862	75,8
Белоусов кенттік әкімдігі	10524	▼10019	95,2	5052	▼4886	96,7	5472	▼5133	93,8
Берёзов ауылдық округі	1360	▼1078	79,3	643	▼541	84,1	717	▼537	74,9
Бобров ауылдық округі	3161	▲3165	100,1	1502	▲1707	113,6	1659	▼1458	87,9
Быструха ауылдық округі	1691	▼1367	80,8	854	▼687	80,4	837	▼680	81,2
Веселов ауылдық округі	1439	▼1195	83	721	▼582	80,7	718	▼613	85,4
Глубокое кенттік әкімдігі	9652	▲10677	110,6	4462	▲5036	112,9	5190	▲5641	108,7
Ертіс ауылдық округі	5386	▼4948	91,9	2658	▼2427	91,3	2728	▼2521	92,4
Жоғарғы Берёзовка ауылдық әкімдігі	3545	▼2212	62,4	1692	▼1082	63,9	1853	▼1130	61
Кожохов ауылдық округі	2632	▼2209	83,9	1290	▼1082	83,9	1342	▼1127	84
Краснояр ауылдық округі	4655	▼3843	82,6	2274	▼1905	83,8	2381	▼1938	81,4
Малоубинка ауылдық округі	1180	▼829	70,3	583	▼407	69,8	597	▼422	70,7
Опытное поле ауылдық округі	4704	▼4512	95,9	2214	▼2156	97,4	2490	▼2356	94,6
Секисов ауылдық округі	1656	▼1128	68,1	838	▼547	65,3	818	▼581	71
Тарханка ауылдық округі	3748	▼3713	99,1	1866	▼1839	98,6	1882	▼1874	99,6
Ушанов ауылдық округі	2759	▼2577	93,4	1361	▼1275	93,7	1398	▼1302	93,1
Черемшан ауылдық округі	3328	▼2412	72,5	1643	▼1170	71,2	1685	▼1242	73,7
ЖАЛПЫ САНЫ	63581	▼57533	90,5	30677	▼28116	91,7	32904	▼29417	89,4

Пайдалы қазбалары

Глубокое ауданының қойнаулары полиметалды рудаларға бай. Қорғасын, мырышпен қатар құрамында алтын, күміс, кадмий, сурьма, мышьяк, темір, күкірт, селен сынап, мыс және басқа да элементтер бар. Өзінің тазалығы жөнінен Березовка, Белоусовка, Ертіс және Ново-Березовка кен орындарының металдары әлемдік стандарттан кем түспейді. Аудан аумағында 23 жерде құрылыс материалдарына қажетті тастар, әктас, кірпіштік топырақ, құрылыс құмдары бар. Гранит, диодориттер мен кварцальбитофирлер құрылыс тастарын өндіретін шикізат ретінде қызмет етеді.

Аудан тарихы

1730 жылы штейгер Иван Чупоршнев бай Березовка кенішін ашты. 1731 жылдан Демидов Невьян заводынан әкелінген жұмысшы кадрлар күшімен бұл телімді пайдалана бастады. Нан мен жарма алыстағы сібір мен орал уездерінен әкелінді. Азық-түлік проблемасын шешу үшін 1760 жылы «Өскмен қамалына орналасу және Уба өзенінің арғы жағына, Ертістің оң жағалауына Березовка, глубокое Улбьба және басқа да Ертіске құятын өзендер жағалауына қамалдар салу мен екі мыңға дейін орыс әкеліп қоныстандыру туралы» Сібір жарлығы шықты.

1761 жыл Глубокоенің туған жылы. Ескі көздердің айтуы бойынша осы жылы Петушок жотасының етегіне Игнатий Губин отбасымен қоныстанған. Глубокое тұрғындары егіншілікпен, мал шаруашылығымен айналысты, таулы-завод халқын және Ертіс казактары әскерлерін азық-түлікпен қамтамасыз етті. Алғашқы қоныстанушылар әкімшілік есепте өскменде тұрды. Шаруалар міндеттеріне егіншіліктен басқа жолдарды жөндеу мен кеніш жұмыстарына жас жігіттерді қосу болды.

Барлық жүктер атпен тасылды, сондықтан жылқы шаруашылығы дамыды.

1747 жылы Секисовка ауылы пайда болды (Секисовка редутының орнына), 1767 жылы Бобровка пайда болды, 1797 жылы Белоусовка. Глубокое ауданы – Кенді Алтайдағы ара шаруашылығының отаны. 1786 жылы алғашқы аралар Бобровкаға әкелінді, кейін Глубокоеде, Прапорщиковода пайда болды, одан бүкіл Алтайға тарады. Ертіс мыс балқыту зауытының тарихы 1920 жылдарынан басталады, «Лена-Лимитед-Голфилдс» ағылшын компаниясы Глубокое кентінде шағын қорғасын зауытының құрылысын бастады. Зауыт 1931 жылы күзде іске қосылды. Бұл компаниямен келісім-шарт бұзылғаннан кейін орталығы Глубокое кентінде «лена-Банк» Алатай комбинаты құрылды.

1932 жылдың сәуірінде комбинат Ертіс тау-өнеркәсіптік кешен болып қайта құрылды, құрамына Белоусовка мен Березовка кеніштері енді. 1937 жылы 26 мамырда Ертіс мыс балқыту зауыты жұмысын бастады. 1935 жылғы мамырда Глубокое арқылы Рубцовск – Защита темір жол магистралі салынды.

Глубокое жерінен 10 Кеңес Одағының батыры және 19 Социалистік Еңбек Ері шыққан.

Дереккөздер

Глубокое ауданының әкімдігі.
Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
Глубокое ауданы. Әкімшілік-аумақтық өзгерістер
Ресей империясы, КСРО халық санақтары
ҚР халық санақтары
2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары

[1] Глубокое ауданының әкімдігі.

[2] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[3] Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)

[4] Глубокое ауданы. Әкімшілік-аумақтық өзгерістер

[5] Ресей империясы, КСРО халық санақтары

[6] ҚР халық санақтары

[7] 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары