Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Алтай ауданы (2019 ж. дейін Зырян ауданы) — Шығыс Қазақстан облысының солтүстік жағындағы әкімшілік бөлік. Аудан орталығы – Алтай қаласы.
| Қазақстан ауданы | |||
| Алтай ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны | 9 | ||
| Кенттік әкімдіктер саны | 4 | ||
| Қалалық әкімдіктер саны | 2 | ||
| Ауыл саны | 45 | ||
| Қала саны | 2 | ||
| Әкімі | Ренат Тілеуханұлы Құрманбаев | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы | Алтай қаласы, Тәуелсіздік көшесі, №20 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары | 49°43′52″ с. е. 84°15′40″ ш. б. / 49.73111° с. е. 84.26111° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°43′52″ с. е. 84°15′40″ ш. б. / 49.73111° с. е. 84.26111° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты | 1928 | ||
| Жер аумағы | 10,5 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | UTC+5:00 | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | 61 411 адам (2023) | ||
| Ұлттық құрамы | орыстар (76,58%), қазақтар (20,65%), татарлар (1,01%), немістер (0,9%), басқа ұлт өкілдері (0,86%) | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Автомобиль коды | 16 | ||
| Алтай ауданының әкімдігі | |||
|
| |||
|
| |||
Географиялық орны, жер бедері
Аудан батысында Глубокое ауданымен және Риддер қаласымен, оңтүстігінде Ұлан, Самар аудандарымен және Өскемен қаласымен, шығысында Катонқарағай ауданымен, солтүстігінде Ресей Федерациясының Алтай Республикасымен шектеседі.
Аудан аумағы 10,6 мың шаршы км тең. Алтай ауданы Кенді Алтайдың орталық бөлігінде, Ертістің оң саласы – Бұқтырма өзенінің Тұрғысын мен Қамыр (оң жағынан) және Березовка (сол жағынан) салалары құятын төменгі алабында орналасқан. Жері негізінен таулы және шоқылы келеді. Ауданның батысы мен орталық бөлігін Үлбі жотасының (ең биік шыңы – Быструха, 2577 м) сілемдері мен шоқылары (биіктіктері 800 – 1500 м) алып жатыр. Аудан жерінен қорғасын, мырыш, мыс, пирит, аздап алтын мен күміс, сондай-ақ әр түрлі құрылыс материалдары өндіріледі.
Тарихы
Зырян ауданы 1928 жылы 17 қаңтарда Бұқтырма уезінің Зырян және жартылай Поздняков болысы мен Өскемен уезінің Совет болысының жерінен құрылды (1928 ж. 3 қыркүйекте БОАК бекіткен). Әкімшілік орталығы — Зыряновка ауылы болды.
1931 жылы Өскемен ауданының құрамынан Миронов, Усть-Бухтарма, Кондратьев, Поперечный ауылдық кеңестері берілді.
1935 жылы Зырян ауданының аумағы шағындалып, Бұқтырма ауданына Гусин, Кондратьев, Мякотиха, Никольск, Поперечный, Прииртыш, Усть-Бухтарма, Черемшан; Большенарым ауданына Новополяков, Огнев, Сеннов ауылдық кеңестері берілді.
1937 жылы Зыряновка ауылына жұмысшы кенті мәртебесі беріліп, 1941 жылы қалаға айналды. 1951 жылы Зырян қаласына облыстық маңыздағы қала мәртебесі берілді.
1954 жылы Снегирев және Кутиха ауылдық кеңестері таратылды. Александров ауылдық кеңесі Средигорный, Верхнемякотин ауылдық кеңесі Соловьев, Богатырев ауылдық кеңесі Бұқтырма ауылдық кеңесіне қосылды.
1957 жылы Путинцево ауылына жұмысшы кенті мәртебесі берілді. Бұқтырма ауданынан Гусин, Никольск, Черемшан ауылдық кеңестері қосылды. Бобров ауылдық кеңесі Парыгин; Средигорный, Быков ауылдық кеңестері Соловьев; Бородин, Крестов, Гусин, Черемшан ауылдық кеңестері Никольск ауылдық кеңесіне қосылды.
1957 жылы 31 желтоқсанда Зырян ауданы таратылды. Бұқтырма, Никольск, Соловьев, Тұрғысын ауылдық кеңестері, Столбуха және Путинцев кенттері Зырян қалалық кеңесіне берілді.
1963 жылы 2 қаңтарда Зырян ауылдық ауданы құрылып, оның құрамына Березов, Бұқтырма, Никольск, Парыгин, Первороссийск, Соловьев ауылдық кеңестері берілді.
1965 жылы 10 желтоқсанда Зырян ауылдық ауданы таратылып, аумағы Зырян қалалық кеңесінің қарамағына өтті.
1977 жылы 15 ақпанда Зырян ауданы қайта құрылды. Бұл жолы әкімшілік орталығы Парыгино ауылы болып, құрамына Бұқтырма, Никольск, Парыгин, Соловьев, Средигорный, Тұрғысын, Чапаев ауылдық кеңестері мен Зырян қаласының қарамағында болған Зубовка, Путинцево кенттері енді.
1977 жылы 30 желтоқсанда Березов ауылдық кеңесі құрылды.
1987 жылы Бұқтырма ауылдық кеңесі Малеев кенттік кеңесі болып құрылды.
Зырян ауданы 1988 жылдың шілдесінде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесi Президиумы Жарлығының негiзiнде Зырян қаласымен бірлесті.
1997 жылы 23 мамырда Зырян ауданының құрамына Серебрянск қаласы енгізілді.
2014 жылы Зырян қаласы аудандық маңыздағы қала санатына жатқызылып, ауданның құрамына енді.
2019 жылы Зырян ауданы мен Зырян қаласының атауы Алтай болып өзгертілді.
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
Ауданның климаты тым континенттік. Қаңтардың жылдық орташа ауа температурасы –22 – 24°С, шілдеде 18,5 – 20,5°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері таулардың биік бөлігінде 800 – 900 мм, етегінде 600 – 800 мм. Басты өзендері: Бұқтырма және оның салалары – Тұрғысын, Қамыр, Черновая, Березовка және Үлбі өзендерінің сол саласы Кіші Үлбі. 1960 – 67 жылдары Ертіс өзенінде Бұқтырма бөгені салынды. Өзен аңғарлары мен тауаралық ойпаңдарда қара, қара қоңыр, қызғылт қоңыр топырақтар, таулы өңірде қара қоңыр, сұр және күлгін топырақтар тараған. Алтай ауданы Қазақстандағы орманды аудандардың бірі. Таулардың солтүстік беткейлерінде және Березовка өзенінің бойында қайың мен терек, қылқан жапырақты ағаштар (самырсын, қара самырсын, балқарағай, майқарағай, шырша), өзен аңғарлары мен аласа беткейлерде қайың, терек, тал, мойыл, қарақат, таңқурай, долана, тобылғы, жазық жерлерде бетеге, бидайық, селеу өседі. Омарта шаруашылығына қолайлы гүлді өсімдіктердің сан алуан түрлері кездеседі. Жануарлар дүниесінен марал, арқар, елік, аю, сілеусін, қар барысы, қасқыр, түлкі, қарсақ, бұлғын, қоян, сарышұнақ; құстардан бүркіт, байғыз, үкі, кезқұйрық, қаршыға, ителгі, тоқылдақ, қаз, үйрек, тырна, ұлар, құр, шіл, кекілік, т.б. мекендейді. Ауылшаруашылығына пайдаланылатын жалпы жерінің аумағы 466 мың га, оның 75,4 мың га-сы егістік, 47,1 мың га-сы шабындық, 338,7 мың га-сы жайылым (2008). Елді мекендер арасындағы қатынас Өскемен – Зырянов темір жол, Өскемен – Рахманов қайнары автомобиль магистралі, Никольск – Зырянов – Среднегорное – Новохайруз автомобиль және Бұқтырма бөгеніндегі кеме жолдары арқылы өтеді.
Аудан көлiгiнiң негiзгi түрлерi: темiр жолы және автомобиль жолы. Қатты жабуымен жалпы пайдалану автомобиль жолдарының ұзындығы 387,5 км ( 2003 жылы 143,5 км иесiз санынан тапсырылды). Бұдан басқа аудан аумағында 191 км ұзындығымен Өскемен-Зырян автожолы, тұйықтама болып саналатын Защита ст. Зырян ст. дейiнгi темiр жол учаскесi өтедi.Бұқтырма су қоймасында Бұқтырма шлюзы, Бұқтырма кемежайы жұмыс iстейдi.
Халқы
| 1939 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|
| 50237 | ▼29665 | ▼28059 | ▲49833 | ▲77672 | ▼62393 |
Тұрғындары 66 374 адам (2019). Ұлттық құрамы: орыстар – 76,88%, қазақтар – 20,27%, татарлар – 1,04%, басқа ұлт өкілдері – 1,81%.
Әкімшілік бөлінісі
47 елді мекен 2 қалалық, 4 кенттік әкімдік пен 9 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Алтай қалалық әкімдігі | 39829 | ▼36727 | 92,2 | 18128 | ▼16703 | 92,1 | 21701 | ▼20024 | 92,3 |
| Жаңа Бұқтырма кенттік әкімдігі | 5823 | ▼4674 | 80,3 | 2709 | ▼2219 | 81,9 | 3114 | ▼2455 | 78,8 |
| Зубовка кенттік әкімдігі | 2318 | ▼1474 | 63,6 | 1159 | ▼745 | 64,3 | 1159 | ▼729 | 62,9 |
| Малеевск ауылдық округі | 3392 | ▼1967 | 58 | 1681 | ▼1033 | 61,5 | 1711 | ▼934 | 54,6 |
| Никольск ауылдық округі | 1581 | ▼869 | 55 | 784 | ▼424 | 54,1 | 797 | ▼445 | 55,8 |
| Октябрь кенттік әкімдігі | 2116 | ▼1917 | 90,6 | 1016 | ▼952 | 93,7 | 1100 | ▼965 | 87,7 |
| Парыгин ауылдық округі | 2072 | ▼1161 | 56 | 1011 | ▼582 | 57,6 | 1061 | ▼579 | 54,6 |
| Полянск ауылдық округі | 1345 | ▼886 | 65,9 | 630 | ▼449 | 71,3 | 715 | ▼437 | 61,1 |
| Прибрежный кенттік әкімдігі | 988 | ▼697 | 70,5 | 469 | ▼336 | 71,6 | 519 | ▼361 | 69,6 |
| Северный ауылдық округі | 657 | ▼477 | 72,6 | 341 | ▼252 | 73,9 | 316 | ▼225 | 71,2 |
| Серебрянск қалалық әкімдігі | 10129 | ▼7284 | 71,9 | 4708 | ▼3410 | 72,4 | 5421 | ▼3874 | 71,5 |
| Соловьёв ауылдық округі | 2760 | ▼1356 | 49,1 | 1286 | ▼680 | 52,9 | 1474 | ▼676 | 45,9 |
| Средигорный ауылдық округі | 1502 | ▼885 | 58,9 | 737 | ▼457 | 62 | 765 | ▼428 | 55,9 |
| Тұрғысын ауылдық округі | 1256 | ▼972 | 77,4 | 620 | ▼503 | 81,1 | 636 | ▼469 | 73,7 |
| Чапаев ауылдық округі | 1904 | ▼1047 | 55 | 935 | ▼533 | 57 | 969 | ▼514 | 53 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 77672 | ▼62393 | 80,3 | 36214 | ▼29278 | 80,8 | 41458 | ▼33115 | 79,9 |
Пайдалы қазбалары
Зырян кен ауданы Рудный Алтайдың тау-кен аудандарының негiзгi және көнелерiнiң бiрi, Лениногорск-Зырян тәуелдi аймақтың солтүстiк-шығыс жағында, Ревнюшенск горстантиклинальмен аймақтық түйiседi. Ауданда жүз елуден астам полиметалдық, колчедандық-полиметалдық, мыс-колчедандық орындар, кенкөрiнiстерi мен минералдау нүктелерi белгiлi. Қорғаныс, мырыш, мыс, алтын, күмiс және басқа да құнды құрамдас бөлiктерi бар кен орындарымен ғана бай емес, аудан табиғи құрылыс материалдарымен, құм-iрi құм қоспасымен, құрылыс құмдарымен, кiрпiш саздақтарымен де бай.
Кәсіпорындар
Ауданда 43 мемлекетік кәсіпорын, 28 акционерлік қоғам, 260 серіктестік, 34 өндірістік кооператив, т.б. 200-ге жуық әр түрлі меншіктегі шаруашылық нысандары тіркелген. Өнеркәсiп өңiр экономикасының негiзi болып табылады. Пайдалы қазбалардың барлығы өнеркәсiптiң салалық бағытын белгiлейдi. Базалық сала - тау-кен өндiру саласы. Осы саланың бас кәсiпорны - "Қазмырыш" ААҚ Зырян тау-кен байыту кешенi Зырян қаласында орналасқан. Ауданда цемент өндiру бойынша Қазақстанның iрi кәсiпорны жұмыс iстейдi. "Бухтарминская цементная компания" ААҚ (Октябрьск кентi). Жеңiл өнеркәсiптi "Зыряновская швейная фабрика" ЖШС, "Рассвет" ЖШС, "Универсал Вектор" ЖШС ұсынады. Тiгiн бұйымдары, арнаулы киiм, әйелдер және балалар ассортиментi бұйымдары осы кәсiпорындардың өнiмi болып табылады. "СЗНП" ЖАҚ бума-сүзгiш материал, кәсiпорындар мен халыққа арналған демалу органдарын қорғау құралдары, ассортименте пластмастан жасалған бұйымдар өндiрiледi.
Электр энергиясының өндiрiмi Серебрянка қаласының маңында орналасқан "Қазмырыш" ААҚ Бұқтырма Гидроэнергетикалық кешенiнде өндiрiледi. Кешенмен бiр жылда сағатына 2,5 млрд квТ астам өндiрiледi.
Аудан ауыл шаруашылық өнiмдерiн өндiру саласында, оның iшiнде басқа өңiрлермен салыстырғанда, өнiмдiлiгi едәуiр жоғары дәндi дақылдарымен негiзгiлердiң бiрi болып саналады. Ауыл шаруашылық мекендердiң, табиғи жағдайларының барлығы ауыл шаруашылық дақылдарының кең спектрiн, оның экономикалық жоспарында дәндi, майлыларды артық көретiнi, өсiруге мүмкiндiк бередi. Жетекшi сала-өсiмдiк шаруашылығы (өндiрiс құрылымында 66%).
Ауданда мал мен құстың дәстүрлi түрлерiнен басқа "Марал-сервис" ЖШС марал өсiрумен шұғылданады. Тамақ және өңдеушi өнеркәсiпте ауыл шаруашылық өнiмдерiн өңдеу жөнiндегi шағын, орта бизнес кәсiпорындары және жеке кәсiпкерлер басым. Кәсiпорындардың өз қаражаттары және халықтың қаржысы құрылысқа қаржы салымының негiзгi көзi болып қалды. Негiзiнде аудан бюджетiнен әлеуметтiк сала объектiлерi мен жолдардың күрделi жөндеуi қаржыландырылады.
Әлеуметтік құрылымдар
Емдеу-профилактикалық мекемелер жүйесi 13 емхана-поликлиникалық ұйымдарды, оның iшiнде 12 мемлекеттiк отбасылық дәрiгерлiк емханаларды, оның 7 селолық, енгiзедi. Бұдан басқа 9 ауруханалық ұйымдар (оның 7 мемлекеттiк, оның iшiнде 1 селолық), 6 фельдшерлiк-акушерлiк пунктер және 31 фельдшерлiк пункт.
Аудан аумағында 12 мәдениет үйi және клубтар, оның 11 мемлекеттiк, 24 мемлекеттiк кiтапхана, бұдан басқа соқырлар мен саңырауларға арналған 2 мамандырылған кiтапхана. 50-жылдары салынған "Горняк" МҮ сәулет ескерткiштерiне жатады.123 спорт құрылысы, 3 балалар- жастар спорт мектебi жұмыс iстейдi.
Негiзгi республикалық және облыстық өкiмет құрылымы - құқық қорғау және фискальдық органдары ұсынылған. "Қазақстанның халық банкi" ААҚ, "Наурыз Банк Қазақстан" ААҚ филиалдары, "Валют-Транзит Банкi" ААҚ, "Тұран Әлем банкi" ААҚ, "Центркредит банкi" ААҚ, "Алматы Сауда-Қаржы банкi" ААҚ , "Альянс Банкi" ААҚ филиалдарының бөлiмдерi, сақтандыру компаниялары жұмыс iстейдi.
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- Зыряновский район. Административно-территориальные изменения
- Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ҚР халық санақтары
- 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
Сыртқы сілтемелер
- ШҚО-ның мемл. мұрағат филиалдары. Зырян филиалы(қолжетпейтін сілтеме)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Altaj audany 2019 zh dejin Zyryan audany Shygys Қazakstan oblysynyn soltүstik zhagyndagy әkimshilik bolik Audan ortalygy Altaj kalasy Қazakstan audanyAltaj audanyEltanbasyӘkimshiligiOblysyShygys Қazakstan oblysyAudan ortalygyAltajAuyldyk okrugter sany9Kenttik әkimdikter sany4Қalalyk әkimdikter sany2Auyl sany45Қala sany2ӘkimiRenat Tileuhanuly ҚurmanbaevAudan әkimdiginin mekenzhajyAltaj kalasy Tәuelsizdik koshesi 20Tarihy men geografiyasyKoordinattary49 43 52 s e 84 15 40 sh b 49 73111 s e 84 26111 sh b 49 73111 84 26111 G O Ya Koordinattar 49 43 52 s e 84 15 40 sh b 49 73111 s e 84 26111 sh b 49 73111 84 26111 G O Ya Қurylgan uakyty1928Zher aumagy10 5 myn km Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny61 411 adam 2023 Ұlttyk kuramyorystar 76 58 kazaktar 20 65 tatarlar 1 01 nemister 0 9 baska ult okilderi 0 86 Sandyk identifikatorlaryAvtomobil kody16Altaj audanynyn әkimdigiGeografiyalyk orny zher bederiAudan batysynda Glubokoe audanymen zhәne Ridder kalasymen ontүstiginde Ұlan Samar audandarymen zhәne Өskemen kalasymen shygysynda Katonkaragaj audanymen soltүstiginde Resej Federaciyasynyn Altaj Respublikasymen shektesedi Audan aumagy 10 6 myn sharshy km ten Altaj audany Kendi Altajdyn ortalyk boliginde Ertistin on salasy Buktyrma ozeninin Turgysyn men Қamyr on zhagynan zhәne Berezovka sol zhagynan salalary kuyatyn tomengi alabynda ornalaskan Zheri negizinen tauly zhәne shokyly keledi Audannyn batysy men ortalyk boligin Үlbi zhotasynyn en biik shyny Bystruha 2577 m silemderi men shokylary biiktikteri 800 1500 m alyp zhatyr Audan zherinen korgasyn myrysh mys pirit azdap altyn men kүmis sondaj ak әr tүrli kurylys materialdary ondiriledi TarihyZyryan audany 1928 zhyly 17 kantarda Buktyrma uezinin Zyryan zhәne zhartylaj Pozdnyakov bolysy men Өskemen uezinin Sovet bolysynyn zherinen kuryldy 1928 zh 3 kyrkүjekte BOAK bekitken Әkimshilik ortalygy Zyryanovka auyly boldy 1931 zhyly Өskemen audanynyn kuramynan Mironov Ust Buhtarma Kondratev Poperechnyj auyldyk kenesteri berildi 1935 zhyly Zyryan audanynyn aumagy shagyndalyp Buktyrma audanyna Gusin Kondratev Myakotiha Nikolsk Poperechnyj Priirtysh Ust Buhtarma Cheremshan Bolshenarym audanyna Novopolyakov Ognev Sennov auyldyk kenesteri berildi 1937 zhyly Zyryanovka auylyna zhumysshy kenti mәrtebesi berilip 1941 zhyly kalaga ajnaldy 1951 zhyly Zyryan kalasyna oblystyk manyzdagy kala mәrtebesi berildi 1954 zhyly Snegirev zhәne Kutiha auyldyk kenesteri taratyldy Aleksandrov auyldyk kenesi Sredigornyj Verhnemyakotin auyldyk kenesi Solovev Bogatyrev auyldyk kenesi Buktyrma auyldyk kenesine kosyldy 1957 zhyly Putincevo auylyna zhumysshy kenti mәrtebesi berildi Buktyrma audanynan Gusin Nikolsk Cheremshan auyldyk kenesteri kosyldy Bobrov auyldyk kenesi Parygin Sredigornyj Bykov auyldyk kenesteri Solovev Borodin Krestov Gusin Cheremshan auyldyk kenesteri Nikolsk auyldyk kenesine kosyldy 1957 zhyly 31 zheltoksanda Zyryan audany taratyldy Buktyrma Nikolsk Solovev Turgysyn auyldyk kenesteri Stolbuha zhәne Putincev kentteri Zyryan kalalyk kenesine berildi 1963 zhyly 2 kantarda Zyryan auyldyk audany kurylyp onyn kuramyna Berezov Buktyrma Nikolsk Parygin Pervorossijsk Solovev auyldyk kenesteri berildi 1965 zhyly 10 zheltoksanda Zyryan auyldyk audany taratylyp aumagy Zyryan kalalyk kenesinin karamagyna otti 1977 zhyly 15 akpanda Zyryan audany kajta kuryldy Bul zholy әkimshilik ortalygy Parygino auyly bolyp kuramyna Buktyrma Nikolsk Parygin Solovev Sredigornyj Turgysyn Chapaev auyldyk kenesteri men Zyryan kalasynyn karamagynda bolgan Zubovka Putincevo kentteri endi 1977 zhyly 30 zheltoksanda Berezov auyldyk kenesi kuryldy 1987 zhyly Buktyrma auyldyk kenesi Maleev kenttik kenesi bolyp kuryldy Zyryan audany 1988 zhyldyn shildesinde Қazak KSR Zhogargy Kenesi Prezidiumy Zharlygynyn negizinde Zyryan kalasymen birlesti 1997 zhyly 23 mamyrda Zyryan audanynyn kuramyna Serebryansk kalasy engizildi 2014 zhyly Zyryan kalasy audandyk manyzdagy kala sanatyna zhatkyzylyp audannyn kuramyna endi 2019 zhyly Zyryan audany men Zyryan kalasynyn atauy Altaj bolyp ozgertildi Klimaty osimdigi men zhanuarlar dүniesiAudannyn klimaty tym kontinenttik Қantardyn zhyldyk ortasha aua temperaturasy 22 24 S shildede 18 5 20 5 S Zhauyn shashynnyn zhyldyk ortasha molsheri taulardyn biik boliginde 800 900 mm eteginde 600 800 mm Basty ozenderi Buktyrma zhәne onyn salalary Turgysyn Қamyr Chernovaya Berezovka zhәne Үlbi ozenderinin sol salasy Kishi Үlbi 1960 67 zhyldary Ertis ozeninde Buktyrma bogeni salyndy Өzen angarlary men tauaralyk ojpandarda kara kara konyr kyzgylt konyr topyraktar tauly onirde kara konyr sur zhәne kүlgin topyraktar taragan Altaj audany Қazakstandagy ormandy audandardyn biri Taulardyn soltүstik betkejlerinde zhәne Berezovka ozeninin bojynda kajyn men terek kylkan zhapyrakty agashtar samyrsyn kara samyrsyn balkaragaj majkaragaj shyrsha ozen angarlary men alasa betkejlerde kajyn terek tal mojyl karakat tankuraj dolana tobylgy zhazyk zherlerde betege bidajyk seleu osedi Omarta sharuashylygyna kolajly gүldi osimdikterdin san aluan tүrleri kezdesedi Zhanuarlar dүniesinen maral arkar elik ayu sileusin kar barysy kaskyr tүlki karsak bulgyn koyan saryshunak kustardan bүrkit bajgyz үki kezkujryk karshyga itelgi tokyldak kaz үjrek tyrna ular kur shil kekilik t b mekendejdi Auylsharuashylygyna pajdalanylatyn zhalpy zherinin aumagy 466 myn ga onyn 75 4 myn ga sy egistik 47 1 myn ga sy shabyndyk 338 7 myn ga sy zhajylym 2008 Eldi mekender arasyndagy katynas Өskemen Zyryanov temir zhol Өskemen Rahmanov kajnary avtomobil magistrali Nikolsk Zyryanov Srednegornoe Novohajruz avtomobil zhәne Buktyrma bogenindegi keme zholdary arkyly otedi Audan koliginin negizgi tүrleri temir zholy zhәne avtomobil zholy Қatty zhabuymen zhalpy pajdalanu avtomobil zholdarynyn uzyndygy 387 5 km 2003 zhyly 143 5 km iesiz sanynan tapsyryldy Budan baska audan aumagynda 191 km uzyndygymen Өskemen Zyryan avtozholy tujyktama bolyp sanalatyn Zashita st Zyryan st dejingi temir zhol uchaskesi otedi Buktyrma su kojmasynda Buktyrma shlyuzy Buktyrma kemezhajy zhumys istejdi Halky1939 1979 1989 1999 2009 2021 50237 29665 28059 49833 77672 62393 Turgyndary 66 374 adam 2019 Ұlttyk kuramy orystar 76 88 kazaktar 20 27 tatarlar 1 04 baska ult okilderi 1 81 Әkimshilik bolinisi47 eldi meken 2 kalalyk 4 kenttik әkimdik pen 9 auyldyk okrugke biriktirilgen Halkynyn sany 2009 2021 Auyldyk okrugteri 2009 2021 2021 2009 ga pajyzben Erler 2009 Erler 2021 2021 2009 ga pajyzben Әjelder 2009 Әjelder 2021 2021 2009 ga pajyzbenAltaj kalalyk әkimdigi 39829 36727 92 2 18128 16703 92 1 21701 20024 92 3Zhana Buktyrma kenttik әkimdigi 5823 4674 80 3 2709 2219 81 9 3114 2455 78 8Zubovka kenttik әkimdigi 2318 1474 63 6 1159 745 64 3 1159 729 62 9Maleevsk auyldyk okrugi 3392 1967 58 1681 1033 61 5 1711 934 54 6Nikolsk auyldyk okrugi 1581 869 55 784 424 54 1 797 445 55 8Oktyabr kenttik әkimdigi 2116 1917 90 6 1016 952 93 7 1100 965 87 7Parygin auyldyk okrugi 2072 1161 56 1011 582 57 6 1061 579 54 6Polyansk auyldyk okrugi 1345 886 65 9 630 449 71 3 715 437 61 1Pribrezhnyj kenttik әkimdigi 988 697 70 5 469 336 71 6 519 361 69 6Severnyj auyldyk okrugi 657 477 72 6 341 252 73 9 316 225 71 2Serebryansk kalalyk әkimdigi 10129 7284 71 9 4708 3410 72 4 5421 3874 71 5Solovyov auyldyk okrugi 2760 1356 49 1 1286 680 52 9 1474 676 45 9Sredigornyj auyldyk okrugi 1502 885 58 9 737 457 62 765 428 55 9Turgysyn auyldyk okrugi 1256 972 77 4 620 503 81 1 636 469 73 7Chapaev auyldyk okrugi 1904 1047 55 935 533 57 969 514 53ZhALPY SANY 77672 62393 80 3 36214 29278 80 8 41458 33115 79 9Pajdaly kazbalaryZyryan ken audany Rudnyj Altajdyn tau ken audandarynyn negizgi zhәne konelerinin biri Leninogorsk Zyryan tәueldi ajmaktyn soltүstik shygys zhagynda Revnyushensk gorstantiklinalmen ajmaktyk tүjisedi Audanda zhүz eluden astam polimetaldyk kolchedandyk polimetaldyk mys kolchedandyk oryndar kenkorinisteri men mineraldau nүkteleri belgili Қorganys myrysh mys altyn kүmis zhәne baska da kundy kuramdas bolikteri bar ken oryndarymen gana baj emes audan tabigi kurylys materialdarymen kum iri kum kospasymen kurylys kumdarymen kirpish sazdaktarymen de baj KәsiporyndarAudanda 43 memleketik kәsiporyn 28 akcionerlik kogam 260 seriktestik 34 ondiristik kooperativ t b 200 ge zhuyk әr tүrli menshiktegi sharuashylyk nysandary tirkelgen Өnerkәsip onir ekonomikasynyn negizi bolyp tabylady Pajdaly kazbalardyn barlygy onerkәsiptin salalyk bagytyn belgilejdi Bazalyk sala tau ken ondiru salasy Osy salanyn bas kәsiporny Қazmyrysh AAҚ Zyryan tau ken bajytu kesheni Zyryan kalasynda ornalaskan Audanda cement ondiru bojynsha Қazakstannyn iri kәsiporny zhumys istejdi Buhtarminskaya cementnaya kompaniya AAҚ Oktyabrsk kenti Zhenil onerkәsipti Zyryanovskaya shvejnaya fabrika ZhShS Rassvet ZhShS Universal Vektor ZhShS usynady Tigin bujymdary arnauly kiim әjelder zhәne balalar assortimenti bujymdary osy kәsiporyndardyn onimi bolyp tabylady SZNP ZhAҚ buma sүzgish material kәsiporyndar men halykka arnalgan demalu organdaryn korgau kuraldary assortimente plastmastan zhasalgan bujymdar ondiriledi Elektr energiyasynyn ondirimi Serebryanka kalasynyn manynda ornalaskan Қazmyrysh AAҚ Buktyrma Gidroenergetikalyk kesheninde ondiriledi Keshenmen bir zhylda sagatyna 2 5 mlrd kvT astam ondiriledi Audan auyl sharuashylyk onimderin ondiru salasynda onyn ishinde baska onirlermen salystyrganda onimdiligi edәuir zhogary dәndi dakyldarymen negizgilerdin biri bolyp sanalady Auyl sharuashylyk mekenderdin tabigi zhagdajlarynyn barlygy auyl sharuashylyk dakyldarynyn ken spektrin onyn ekonomikalyk zhosparynda dәndi majlylardy artyk koretini osiruge mүmkindik beredi Zhetekshi sala osimdik sharuashylygy ondiris kurylymynda 66 Audanda mal men kustyn dәstүrli tүrlerinen baska Maral servis ZhShS maral osirumen shugyldanady Tamak zhәne ondeushi onerkәsipte auyl sharuashylyk onimderin ondeu zhonindegi shagyn orta biznes kәsiporyndary zhәne zheke kәsipkerler basym Kәsiporyndardyn oz karazhattary zhәne halyktyn karzhysy kurylyska karzhy salymynyn negizgi kozi bolyp kaldy Negizinde audan byudzhetinen әleumettik sala obektileri men zholdardyn kүrdeli zhondeui karzhylandyrylady Әleumettik kurylymdarEmdeu profilaktikalyk mekemeler zhүjesi 13 emhana poliklinikalyk ujymdardy onyn ishinde 12 memlekettik otbasylyk dәrigerlik emhanalardy onyn 7 selolyk engizedi Budan baska 9 auruhanalyk ujymdar onyn 7 memlekettik onyn ishinde 1 selolyk 6 feldsherlik akusherlik punkter zhәne 31 feldsherlik punkt Audan aumagynda 12 mәdeniet үji zhәne klubtar onyn 11 memlekettik 24 memlekettik kitaphana budan baska sokyrlar men sanyraularga arnalgan 2 mamandyrylgan kitaphana 50 zhyldary salyngan Gornyak MҮ sәulet eskertkishterine zhatady 123 sport kurylysy 3 balalar zhastar sport mektebi zhumys istejdi Negizgi respublikalyk zhәne oblystyk okimet kurylymy kukyk korgau zhәne fiskaldyk organdary usynylgan Қazakstannyn halyk banki AAҚ Nauryz Bank Қazakstan AAҚ filialdary Valyut Tranzit Banki AAҚ Turan Әlem banki AAҚ Centrkredit banki AAҚ Almaty Sauda Қarzhy banki AAҚ Alyans Banki AAҚ filialdarynyn bolimderi saktandyru kompaniyalary zhumys istejdi DerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna Zyryanovskij rajon Administrativno territorialnye izmeneniya Resej imperiyasy KSRO halyk sanaktary ҚR halyk sanaktary 2021 zhylgy ulttyk halyk sanagynyn korytyndylarySyrtky siltemelerShҚO nyn meml muragat filialdary Zyryan filialy kolzhetpejtin silteme